Teologia i Moralność
Permanent URI for this community
Teologia i Moralność to pismo naukowe wydawane przez Wydział Teologiczny Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu pod patronatem Stowarzyszenia Teologów Moralistów Polskich, oferujące szeroki materiał badań naukowych z dziedziny teologii moralnej.
Redakcja czasopisma pragnie, by każda publikacja stawała się forum wymiany doświadczeń i myśli środowisk naukowych, wokół najbardziej aktualnych problemów teologiczno moralnych.
(ang.) Theology and Morality is a scientific periodical published by the Faculty of Theology of Adam Mickiewicz University in Poznan under the Polish Theologians-Moralists Association's auspices. It offers extensive material for scientific research on moral theology.
The editorial staff desires each publication to become a forum for exchange of experience and thought in scientific circles concentrated on the up-to-date theological and moral issues.
Redaktor naczelny: Ks. dr Andrzej Pryba MSF
Kontakt: Wydział Teologiczny
ul. Wieżowa 2/4
61-111 Poznań
tel.:48,602.387.916;
e-mail: pryba@amu.edu.pl
strona www: http://www.teologiaimoralnosc.amu.edu.pl/
Nazwa wydawcy: Wydział Teologiczny
ISSN 1898-2964
Browse
Browsing Teologia i Moralność by Issue Date
Results Per Page
Sort Options
Item Uwarunkowania i skutki kryzysu demograficznego w Polsce(Wydział Teologiczny, UAM, 2010) Balicki, JanuszThe purpose of this article is to answer the ąuestion: what caused the demographic crises in Poland after 1989? Poland used to be a country with one of the highest TFR (Total Fertility Rate) in the Communist Block. During the last twenty years its TFR dropped until Poland became a country with the lowest TFR in Europe. This demographic process is responsible for an increasingly aging society, which means there is an increasing proportion of old people (60+). This process undermines the balance between those who are in the labour market and those who have reached retirement age. As a result of this situation, in the near future there will be a decrease in Poland's population. The factors include the numbers of women in procreative age, indiyidual attitude and behavior regarding procreation plans, situation within the labour market, emigration, socio-economic situation. It is obvious that improvement of demographic factors depends also on the material situation of families in Poland, improving situation in the labour market, stability of employment and easier access to flats for young families. Negative factors include the role labour plays in foreign migration, which results in the postponement of marital unions or establishes them outside Poland. If we wish to reverse very low fertility in Poland it is necessary to look at the processes characteristic of developed countries and their family policies. Many developed countries help women to combine their maternal and professional roles. Those policies have had positive results in France, Scandinavian countries and Great Britain. Population policy regarding fertility has two possibilities: to help couples in the realization of their procreation plans or to convince them to modify their plans. In the situation in Poland it appears more logical to accept the first possibility and work to remove obstacles which cause difficulties for couples making procreative decisions (for example difficulties to combine maternity and professional roles). Observation of the demographic process in Scandinavian countries shows us that building Day Care Centres for children, flexible times of work and holidays and some financial support in rearing children may increase TFR. But due to an economic gap, Poland is not able to imitate Scandinavian countries family policy. Perhaps Poland can use both approaches and attempt to remove obstacles as well as use arguments from intergeneration solidarity.Item Terapie genowe z perspektywy bioetycznej(Wydział Teologiczny, UAM, 2010) Wróbel, JózefThe development of gene therapies is a source of new hopes in medicine. These therapies can be of a preventive, symptomatic or causal character. The latter can have four forms: selection of gametes, therapies of cells of the gender line, embryonic therapy and somatic therapy. Because of the moral duty to respect the dignity of every person all methods using „in vitro" must be negatively evaluated. Likewise negative evaluation is to be applied to these forms of intervention or else experiments in which human life would be destroyed or there would exist too great a risk of the violation of the integrity of the oocyte (in the futurę also the spermatozoon), or another biological structure of the human being in the embryonic period of development. The ethical evaluation of gene therapy on cells of the gender line (participating in the gametogenesis, oogenesis and spermatogenesis), on gametes and on the human embryo, cannot overlook the results it incurs for the future progeny begotten by parents possessing modified genes. These therapies are still of an experimental character, and their implementation as routine treatment will not be possible yet for long time. The real risk of a serious mistake during the procedure and the unpredictability of results, undennines the sense of these practices. This evaluation can be modified in case of the therapy of gender line cells, if gene therapy becomes safe. Therapies of somatic cells are substantially fair. However, it is necessary to act with immense professionalism, to maintain the suitable degree of caution and to avoid any disproportionate risk. In the light of the ethical reflection it is possible to execute the therapeutic experiment. Therefore, such treatment is possible, when all other applied methods and drugs already failed, and the patient is in an imminent life-threatening situation.Item Kryzys jako kategoria filozoficzna(Wydział Teologiczny, UAM, 2010) Stachewicz, KrzysztofThe word "crisis" is one of the most popular words in public and political discourse, but also in private conversations. We talk about economical crisis, moral crisis, civilization crisis, crisis of science, of philosophy, crisis of man, of society, of democracy etc. We simply haye to ask whether in the human worid there exist things, processes, relations that are crisis-proof, which this notion cannot be referred to. It results in a strong semantic blur of this category. Negative senses of the word "crisis" connected with some deconstructions are mixed with positive ones which indicate possibilities of understanding and interpretation. Crisis can be a dramatically positive or tragically negatiye phenomenon. Crisis seems to be immanently inherent in the human condition and eo ipso in cultural structures built by man. Crisis has two components: a negative component - destruction of some structure or form, and a positive one - construction, building something new that takes into consideration and avoids the weaknesses of the old. All these distinctions and findings seem to play an important role in solving the crisis of marriage and family in the contemporary and (post)modem world.Item Dokąd zmierzamy? Socjologiczna analiza działań podejmowanych wobec rodzin wieloproblemowych przez pomoc społeczną(Wydział Teologiczny, UAM, 2010) Trawkowska, DobroniegaDifficulties in providing help to families on social welfare stem from various reasons. One of the more important reasons is that the families are stigmatized by the local environment, but other reasons include a negative stereotype of the family on social welfare among social workers, difficulties in defining adequate determinants of the range of problems of these families, as well as difficulties in creating a local system of support and its coordination. It is not easy to clearly and precisely define families that avail themselves of social welfare. Some of the terms (pathological family) are stigmatizing. Hence the author suggests applying the term "a family with a wide range of problems" or "problematic family", and indicates a number of problems that social workers come across while helping families in their local environments. Three main tasks carried out by the Centers of social aid for families were subjected to detailed analysis: preparation of families to accept help, execution of social work, building/organization of an integrated system of support for families in their local environment. The main difficulties with their execution are shown, many of which are beyond the system of social aid.Item Prośba o śmierć - wołaniem o miłość. Wybrane zagadnienia związane z prośbą chorego o eutanazję(Wydział Teologiczny, UAM, 2010) Kotecka, AgnieszkaHaving analysed selected motives inducing the sick to ask for euthanasia it appears it is not only physical pain, limitations caused by the illness or the loss of dignity and sense of life that are the main factors evoking this dramatic reąuest. Among other reasons there is also solitude, rejection and lack of love from the loved ones. The request for euthanasia appears then as a call for the love and presence of another human being. It is a dramatic attempt to attract attention. Its real aim turns out to be not to end life but to receive help. The reąuest for euthanasia itself is a morally reprehensible act as it is an attempt to take one's own life which is a gift from God and it is only God who can decide about its ending. Euthanasia then is a contradiction as far as both the natural law and the law of God is concerned and ought to be treated as murder.Item rozgrzeszenie po zabiegu in vitro. Głos w dyskusji(Wydział Teologiczny, UAM, 2010) Gryz, KrzysztofThe peculiar promotion of the extracorporeal fertilization method, promotion in which various authorities, recently even the Nobel Committee, are involved - makes it a stronger and stronger temptation also for the faithfiil. As a result, some of them have already decided to resort to in vitro procedure or such a decision is maturing in their heart. The method, being morally vile, is unacceptable and rejected by the Church, and its application constitutes moral evil. Therefore, a pastoral problem arises concerning the persons who bring this sin to the confessional. How can and how should the confessor behave in such a situation? Can absolution be given, and if so, under what conditions can it be given? The present article analyzes this problem in two aspects relevant to the validity of the confession: contrition for sins and satisfaction made for the wrongs. The issues appearing at these two points have been formulated in two ąuestions: what does or what should the act of contrition refer to? And what does the reparation oblige one to do?Item Biblijny obraz ludzkiej społeczności jako wzorczy normatyw ładu społecznego(Wydział Teologiczny, UAM, 2011) Zabielski, JózefWspółcześnie bardzo często obserwujemy różne formy zakłócania społecznego ładu i porządku. Ludzie szukają jednak sposobu przezwyciężenia tego problemu. Dla chrześcijan Objawienie Boże stanowi wyraz Bożej woli w tym względzie. W Biblii zostało ukazane, że Bóg człowieka uczynił panem wszechświata. Ludzie powinni okazywać posłuszeństwo Bogu i tylko na tym budować społeczny porządek. W Starym Testamencie podstawą ładu społecznego było zjednoczenie Izraela z Bogiem i Dekalog. W Nowym Testamencie Jezus Chrystus stanowi osobowe centrum ludzkiej społeczności, zaś przykazanie miłości jest normatywnym fundamentem społecznego porządku. Na tych podstawach winna być budowana jedność międzyludzka oraz zjednoczenie ludzi z Bogiem. To także stanowi gwarancję trwałego pokoju oraz zapewnia ład społeczny.Item Facylitacja zmian w obszarze psychicznym i duchowym (weryfikacja empiryczna za pomocą warsztatów żywego uczenia)(Wydział Teologiczny, UAM, 2011) Szopiński, Józef; Drobot, PawełThe method of work is the TCI- Living Learning, a useful pedagogical model that enables introduction of realistic changes in the process of group teaching. Teaching is focused on participants' needs and interactions between them within a real situational context. In order to briefly characterize the specificity of this method of work we need to respect and take into consideration the strength, experience, talents, and capabilities of all the participants. The aim of the workshop is help in overcoming individual crises and barriers which stand in the way of harmonious functioning in the family and professional environment. The final change is not limited to the elimination of symptoms but is connected with giving the cured person a feeling of fulfillment and peace.Item Posługa sakramentalnej pokuty i kierownictwa duchowego w perspektywie świętości chrześcijańskiej(Wydział Teologiczny, UAM, 2011) Pryba, AndrzejW marcu 2011 roku Kongregacja ds. Duchowieństwa opublikowała dokument pt.: „Kapłan – szafarz miłosierdzia Bożego”, który jest pomocą dla spowiedników i kierowników duchowych. Analiza treści tego dokumentu wskazuje na potrzebę odkrycia na nowo sakramentu pojednania oraz kierownictwa duchowego, tak przez kapłana, jak i przez penitenta. To właśnie poprzez sakrament pojednania, jak również i przez kierownictwo duchowe dokonuje się poprawna formacja sumień osób wierzących. Omawiana rzeczywistość jest również elementem składowym nowej ewangelizacji, która ma na celu doprowadzenie człowieka do osobistego spotkania z Osobą Jezusa Chrystusa, a tym samym do wzrostu na drodze świętości.Item Prymas Wyszyński - obrońca zakonów wobec prześladowań władz Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej(Wydział Teologiczny, UAM, 2011) Kaczmarek, EwaPo II wojnie światowej instalowano w Polsce system komunistyczny wrogi wobec religii i Kościoła. Prowadzona przez rząd polityka antykościelna zakładała miedzy innymi walkę z zakonami, która ostatecznie miała doprowadzić do całkowitej likwidacji życia zakonnego w Polsce. W tym celu wykorzystano cały wachlarz metod administracyjnych, prawnych i ekonomicznych. Próbowano pozbawić zakony możliwości realizacji własnych charyzmatów i przekonać społeczeństwo o bezużyteczności życia zakonnego. Prymas Wyszyński, jako głowa Kościoła w Polsce podjął się obrony zakonów przez złośliwą i wrogą polityką państwa. Jego działania zmierzały do zapewnienia rodzinom zakonnym choć minimum przestrzeni potrzebnej do funkcjonowania i realizacji charyzmatów. Troska o los zakonów była obecna zarówno w dokumentach dotyczących relacji państwo – Kościół wychodzących z sekretariatu Prymasa, jak i w jego osobistych spotkaniach z przedstawicielami najwyższych władz w państwie. Obok tych działań Kardynał Wyszyński podjął prace zmierzające do podniesienia poziomu życia duchowego w zgromadzeniach i konsolidacji wszystkich zakonów w Polsce. Wielokierunkowa działalność Prymasa Wyszyńskiego i jego wielki autorytet sprawiły, że życie zakonne w Polsce Ludowej przetrwało czas prześladowań i wyszło z tej walki umocnione.Item Zapłodnienie in vitro w kontekście sakramentu pojednania i pokuty(Wydział Teologiczny, UAM, 2011) Bryl, DamianPraktyka zapłodnienia pozaustrojowego «in vitro» rozpowszechnia się coraz szybciej. Osoby w różnorodny sposób uczestniczące w tych procedurach, często nie potrafiące właściwie ich ocenić, przychodzą do sakramentu pojednania i pokuty. Jak spowiednik winien przyjąć te osoby, jakie warunki muszą zaistnieć, aby dokonało się autentyczne pojednanie z Bogiem? Artykuł jest próbą ukazania i analizy kilku fundamentalnych kwestii odnoszących się do problemów związanych z zapłodnieniem «in vitro» w kontekście sakramentu pojednania i pokuty. Analizy zostały podjęte w trzech punktach. Pierwszy dotyczy troski o ważność sakramentu i podejmuje dwa istotne dla sakramentu warunki: żal za grzechy oraz zadośćuczynienie, a także potrzebę uwzględnienia czasu przystąpienia do sakramentu, w odniesieniu do przebiegu procesu «in vitro». Drugi punkt ukazuje potrzebę uwzględnienia różnorakich uwarunkowań ze strony penitenta oraz ich wpływu na świadomość i dobrowolność podejmowanych działań, a także odpowiedzialności różnych osób zaangażowanych w sztuczne zapłodnienie. Artykuł kończy punkt dotyczący ukazania wagi postawy samego spowiednika.Item Małżeństwo drogą do komunii z Bogiem w świetle "Familiaris consortio" Jana Pawła II(Wydział Teologiczny, UAM, 2011) Hadryś, JacekCelem artykułu jest przedstawienie małżeństwa jako drogi prowadzącej do komunii z Bogiem. W związku z powyższym poddano analizie treść adhortacji Jana Pawła II "Familiaris consortio". Całość refleksji została podzielna na kilka części, wzorowanych na poszczególnych częściach adhortacji. Ukazano w nich wpierw Boży zamysł względem małżeństwa, a następnie poszczególne zadania małżeństwa oraz ich realizację. Wnioski z przeprowadzonych badań zamieszczono w zakończeniu. Wykazano między innymi, iż Boży zamysł względem małżeństwa można uważać za podstawę uznania małżeństwa i rodziny za konkretną drogę prowadzącą małżonków do komunii z Bogiem. Stwierdzono również, że Jan Paweł II ukazując Boży zamysł wobec małżeństwa oraz zadania stające przed małżeństwem i ich realizację jednoznacznie wskazał na miłość, bez której wypełnienie Bożych planów względem małżeństwa i rodziny byłoby niemożliwe. Tym samym można uważać, iż podjęcie małżeńskiego powołania jest jednoznaczne z wkroczeniem na konkretną i zarazem specyficzną drogę prowadzącą do pełni komunii z Bogiem.Item Duchowość komunii człowieka z Bogiem(Wydział Teologiczny, UAM, 2011) Wejman, HenrykTreść artykułu zorientowana jest na ukazanie istoty i wartości duchowości komunijnej w ujęciu ks. kard. S. Wyszyńskiego. W świetle jego nauczania istota owej duchowości polega na bezgranicznym zaufaniu człowieka Bogu. Jej zaś wartość ujawnia się w skutecznym jego oddziaływaniu na otoczenie, tj. miłosiernej wrażliwości na potrzeby bliźnich i poszanowaniu środowiska ich egzystowania.Item Prezbiter - świadek i sługa komunii. Aktualność przesłania Listu do moich kapłanów(Wydział Teologiczny, UAM, 2011) Olczyk, MaciejInspiracją dla autora artykułu stały się zebrane w Liście do moich kapłanów refleksje Prymasa Wyszyńskiego na temat tożsamości i misji prezbitera. Zawierają one wiele wątków, które niewątpliwie łączy przenikająca całe dzieło troska o jedność kapłanów w służbie eklezjalnej komunii. Dla Prymasa Tysiąclecia społeczna natura człowieka była czytelnym potwierdzeniem prawdy o jego powołaniu do życia we wspólnocie, nie tylko tej doczesnej, ale i tej nadprzyrodzonej. Należało tę naturalną zdolność do wchodzenia w relacje z innymi właściwie odczytać w świetle Bożego Objawienia. Bogate życie wewnętrzne pozwala kontemplować tajemnicę Trójcy Świętej i dostrzegać w Niej źródło eklezjalnej i międzyludzkiej komunii. Obdarowanie nadprzyrodzoną mocą wspólnoty z Bogiem w Kościele, uzdalnia wierzących w Chrystusa do nowych braterskich relacji, czyniąc z nich prawdziwą Bożą rodzinę. Proces ten dokonuje się dzięki pośrednictwu posługi kapłańskiej, dlatego też prezbiterzy są szczególnie wezwani, aby w ich wzajemnych relacjach jaśniał ten nowy, wspólnotowy styl życia. Osobista więź z Bogiem, relacja z ordynariuszem, pomiędzy prezbiterami, czy też z wiernymi świeckimi to podstawowe wymiary, w których kapłani mają jawić się jako świadkowie i słudzy komunii.Item Pobożność maryjna w służbie komunii z Bogiem i ludźmi w nauczaniu Sługi Bożego kardynała Stefana Wyszyńskiego(Wydział Teologiczny, UAM, 2011) Hadryś, JacekArtykuł przybliża nauczanie Prymasa Tysiąclecia dotyczące pobożności maryjnej w kontekście jej roli w drodze do komunii z Bogiem i ludźmi. Całość zagadnienia została podzielona na trzy części. Pierwszą z nich poświęcono nauczaniu Prymasa Tysiąclecia dotyczącemu uzasadnieniu pobożności maryjnej, następną roli pobożności maryjnej w drodze do komunii z Bogiem, a ostatnią wypowiedziom Księdza Prymasa podkreślającym znaczenie maryjnej pobożności w realizowaniu przykazania miłości bliźniego. Temat zrealizowano poddając analizie ponad 3000 wypowiedzi Sługi Bożego skierowanych do członkiń świeckiego Instytutu Pomocnic Maryi Jasnogórskiej, Matki Kościoła. Przeprowadzone badania upoważniają m.in. do stwierdzenia, iż związanie życia z Maryją sprzyja osobistemu uświęceniu i prowadzi do czynnej miłości bliźniego, a w ten sposób przyczynia się do budowania komunii z ludźmi.Item Prymas Tysiąclecia darem Opatrzności dla narodu polskiego(Wydział Teologiczny, UAM, 2011) Kołodziej, BernardOd 28 maja 1981 roku minęło już ponad trzydzieści od śmierci Prymasa Polski kard. Stefana Wyszyńskiego, zwanego Prymasem Tysiąclecia. Jego posługa pasterska oraz wszelka działalność dla dobra Narodu dokonywała się w czasie wielkich zmian społecznych i politycznych, jakie miały miejsce w Polsce, Europie, a potem i na całym współczesnym świecie. On to przeprowadził Naród poprzez lata zniewolenia dyktaturą narzuconej władzy komunistycznej. Był spadkobiercą swojego poprzednika kard. Augusta Hlonda, a u jego boku wzrastała kolejna wielka postać – osoba pasterza krakowskiego, kard Karola Wojtyły, błogosławionego już papieża Jana Pawła II. Po swoim wyborze na papieża wystawił najlepsze świadectwo kard Wyszyńskiemu, mówiąc: „..nie byłoby na Stolicy Piotrowej tego Papieża Polaka, który dzisiaj pełen bojaźni Bożej, ale i pełen ufności rozpoczyna nowy pontyfikat, gdyby nie było Twojej wiary, nie cofającej się przed więzieniem i cierpieniem. Twojej heroicznej nadziei, Twego zawierzenia bez reszty Matce Kościoła, gdyby nie było Jasnej Góry i tego całego okresu dziejów Kościoła w Ojczyźnie naszej, które związane są z Twoim biskupim i prymasowskim posługiwaniem”.Item Argumentacja bioetyczna w rozumowaniu prawniczym(Wydział Teologiczny, UAM, 2011) Królikowski, MichałEthical argumentation pertaining to the protection of human life and dignity is certainly present in legal reasoning. The latter, seeking credibility, adopts constructions which are intuitively or culturally accepted as capable of justifying answers to arising dilemmas. Law makes use of bioethical argumentation in various ways and rather eclectically. The author presents three basic forms assumed by relations between law and ethics - interpretation of notions, figures of responsibility, reconstruction of protected goods. Detailed grounds of legal decisions are discussed as a background for the ethical issues involved.Item Argumentacja antropologiczna w bioetyce(Wydział Teologiczny, UAM, 2011) Kieniewicz, PiotrBioetyka jest młodą, dynamicznie rozwijającą się nauką. Jej zadaniem jest – według niektórych – wyznaczenie granic etycznych dla interwencji medycznych; inni są zdania, że ma ona wskazać kierunek rozwoju medycyny. Niezależnie od przyjętego celu, praktyczny charakter przedstawianych rozstrzygnięć wyznaczany jest w oparciu o przyjęte założenia antropologiczne. Niniejsze studium ukazuje podstawowe kierunki dyskusji antropologicznej w bioetyce i ich konsekwencje dla medycyny.Item Istota argumentacji teologicznej w bioetyce(Wydział Teologiczny, UAM, 2011) Muszala, AndrzejArtykuł „Istota argumentacji teologicznej w bioetyce” porusza kwestię związku bioetyki z teologią. Ukazuje, w jakim zakresie prawdy teologiczne i dogmatyczne stanową bazę refleksji i rozstrzygnięć kazusów bioetycznych. Na wstępie porusza kwestię problemów bioetycznych zawartych w Biblii, przedstawiając niektóre fragmenty, w których księgi Starego i Nowego Testamentu omawiają problematykę związana z życiem i śmiercią człowieka (np. Wj 21,12-32; Hi 10, 8-12, Psalmy, Listy św. Pawła). Autor stawia istotny postulat właściwej egzegezy tekstów biblijnych oraz dokładnej ich analizy od strony lingwistycznej. Z kolei prezentuje wkład starożytnych ojców Kościoła w myśl bioetyczną, uwypuklając wybitne przemyślenia Tertuliana w tej kwestii, zawarte w traktatach „Apologetyk” i „O duszy”. Z kolei odwołuje się do prawd dogmatycznych, podkreślając szczególnie takie prawdy, jak: odwieczny akt rodzenia Syna przez Ojca oraz Wcielenie drugiej osoby boskiej. Następnie przechodzi do dość marginalizowanej w ostatnich czasach intuicji wiary, ukazując na przykładzie kazusu sztucznej macicy, jak wartościowa może się okazać owa intuicja w rozstrzyganiu najnowszych problemów etycznych w biomedycynie. W końcu odwołuje się do niektórych autorytetów, zwłaszcza do nauczania zwyczajnego Kościoła.Item Formacyjny wymiar sakramentu pokuty(Wydział Teologiczny, UAM, 2011) Mizak, JacekIstotnym elementem sakramentu pokuty jest podjęcie przez penitenta na nowo odpowiedzialności za siebie i za innych. Dlatego można powiedzieć, że sakrament ten jest najbardziej osobistym sakramentem, ponieważ w nim grzesznik staje przed Bogiem w postawie żalu i ufności, ale również z programem realizacji swego powołania do świętości. U kratek konfesjonału z pomocą łaski Bożej oraz kompetentnego spowiednika dokonuje się dzieło formacji sumienia penitenta. A z kolei dobrze uformowane sumienie stanowi wydatną pomoc na drodze do świętości penitenta. Aby jednak ten cel formacyjny został osiągnięty, penitent musi się właściwie do sakramentu pokuty przygotować. Nie ulega wątpliwości, że w tym przygotowaniu każdy z warunków sakramentu pokuty odgrywa istotną rolę, z żalem za grzechy na czele. Autor jednak w niniejszym opracowaniu ukazuje przede wszystkim rolę rachunku sumienia oraz sam moment spowiedzi – a w nim także zaangażowanie spowiednika – dla formacyjnej wartości sakramentu pokuty. Bowiem, by sakrament ten mógł spełniać w życiu penitenta swą ważną formacyjną rolę w sposób właściwy, potrzebny jest do tego wysiłek zarówno penitenta, jak i spowiednika.