In Search of Equivalents in Legal Translation: A Parametric Approach to the Comparison of Legal Terminology in Polish and Greek
Loading...
Date
2017
Authors
Advisor
Editor
Journal Title
Journal ISSN
Volume Title
Publisher
Wydawnictwo Naukowe CONTACT
Title alternative
Abstract
The present book is a part of the research project in legilinguistic translatology, entitled: ‘Parametrisation of legilinguistic translatology in the scope of civil law and civil procedure’. Financial support was provided by the National Science Centre of the Republic of Poland (Sonata Bis Programme — research grant no. DEC-2012/07/E/HS2/00678, which enabled us to finance the research into the Polish-Greek language pair.
The basic assumptions for the parametric approach to the comparison of legal terminology in legal translation are presented in Chapter I. Legilinguistics, understood here as legal linguistics, is the discipline devoted to the nature, development and usage of legal language, while legilinguistic translatology, as a subdiscipline of translatology, concerns itself with the theory and practice of the translation of legal texts. As legilinguistic translatology is subdivided into theoretical and practical translatology, the present study is categorised as an investigation in the practical field. However there are some references to theoretical legilinguistic translatology also. The point of departure is the paradigm of legal communication, where the source text (here also called the ‘translandive text’) are Polish statutes in the area of civil law, the source-text author is the Polish lawmaker, the translation is a legal text (here also called the ‘translantive text’), the recipient is a Greek legal professional or judicial authority. The author and the recipient of the potential translation are both members of the professional legal communicative community, and simultaneously the author of the text is a member of the communicative community of the Polish language, while the recipient of the potential translation is a member of the Greek-language communicative community.
The research methodology is presented in Chapter II. The parametric comparative analysis takes as a point of departure terms excerpted from Polish civil law statutes, i.e. the Civil Code (Kodeks Cywilny) and the Code of Civil Procedure (Kodeks Postępowania Cywilnego), here also called ‘translandive units’. They are compared with Greek terms, which, first of all, come from Greek civil law statutes, i.e. the Civil Code (Αστικός Κώδικας [Astikos Kodikas]) and the Code of Civil Procedure Κώδικας Πολιτικής Δικονομίας [Kodikas Astikis Dikonomias]). If they are not present in statutes, they are excerpted from other legal genres, and, ultimately, if they are not present in other legal genres, either, then, they are excerpted from other lects (e.g. LSPs, vernacular lect) or potentially coined by the translator. The very first step of comparative analysis focuses on the meaning of the terms in a legal context. This is followed by analysis of the source-text unit compared with the translantive text (target text) in the context of the relevant dimensions of the terms. The dimensions are understood as a set of homogeneous properties that are used to calculate the distance between the compared terms. The set of minimal dimensions, which allow us to calculate the similarities and differences between the compared terms, comprises: genre, lect, branch of law, sub-branch of law and optional dimensions. The presumed objective of the comparative analysis is to determine: 1) lack of distance, where the compared terms can be recognised as synonyms; 2) short distance; where the compared terms can be recognised as translational equivalents; 3) significant distance, where compared terms cannot be recognised as translational equivalents, and there is a need to compensate for the lack of common dimensions; 4) lack of possible calculation because there is no term that could be compared on the basis of the aforementioned dimensions and their properties. Research material comprises the basic normative acts of Polish and Greek substantive and procedural civil law.
Firstly, the relevant dimensions are presented in hierarchical order (Chapter III); then, they are applied to calculate the distance between Polish and Greek civil law terms. They are investigated from the perspective of the relations of convergence (Chapter IV), polysemy (Chapter V), complementarity (Chapter VI), cognate words and potential false friends (Chapter VII), imprecise or flexible meaning (Chapter VIII), euphemisms and metaphors (Chapter IX). Semantic-lexical relations are investigated from the intralingual and interlingual points of view, within the framework of the language of Polish and Greek civil law.
Since comparative analysis of Polish and Greek terms is accompanied by certain directives of particularistic Polish-Greek legilinguistic translatology, under the relevant postulates of general legilinguistics, they are used within the translation algorithm. It should be stressed that the algorithm is presumed to be a set of actions executed in a certain order in order to achieve a certain result. Then, the translational algorithm based on parametric calculation of distance between compared legal terms is applied, and the explanation scheme is given (Chapter X).
In conclusion the results of the research are presented analytically and subsequently discussed in Chapter XI, with concluding notes are provided from the perspective of: 1) translation practice, and 2) lexicography and terminography in reference to LSP lexicography.
Niniejszy tom jest rezultatem realizacji projektu naukowego poświęconemu badaniu translatologii legilingwistycznej, zatytułowanego „Parametryzacja translatologii legilingwistycznej w zakresie terminologii prawa cywilnego materialnego i procesowego”. Projekt został sfinansowany polskie Narodowe Centrum Nauki w Programie Sonata Bis Dwa, na podstawie decyzji Dyrektora Narodowego Centrum Nauki Nr DEC-2012/07/E/HS2/00678 z dnia 2013-07-02DEC-2012/07/E/HS2/00678, co umożliwiło realizację badań w obrębie terminologii języka polskiego i języka greckiego właściwego dla Republiki Greckiej. Rozdział pierwszy niniejszej książki wskazuje istotę ujęcia parametrycznego porównania terminologii w ramach przekładu prawniczego. Termin legilingwistyka (ang. legiliguistics), w niniejszym pracowaniu rozumiany jako językoznawstwo prawnicze (ang. legal linguistics), jest dyscypliną zajmującą się istotą, naturą, rozwojem i użytkowaniem języka prawnego i prawniczego, podczas gdy translatologia legilingwistyczna (ang. legilinguistic translatology) jest poddyscypliną translatologii a jej przedmiotem jest teoria i praktyka tłumaczenia tekstów prawnych i prawniczych. Ponieważ translatologia legilingwistyczna dzieli się odpowiednio na translatologię teoretyczną i praktyczną, niniejszą książkę klasyfikuje się jako studium praktyczne. Mimo to, zawiera ona również pewne odniesienia do teorii translatologii legilingwistycznej. Punktem wyjścia badania jest paradygmat interlingwalnej komunikacji prawnej i prawniczej, gdzie tekst źródłowy, zwany również tekstem translandywnym (ang. translandive text) to polskie akty normatywne prawa cywilnego, autorem tekstu źródłowego jest polski ustawodawca, tłumaczeniem jest tekst natury prawnej, zwany tekstem translantywnym (ang. translantive text), odbiorcą tłumaczenia jest grecki prawnik lub grecki organ władzy sądowniczej. Zarówno autor tekstu źródłowego, jak i odbiorca tłumaczenia należą do wspólnoty komunikatywnej prawa stanowionego, ale jednocześnie autor tekstu źródłowego należy do wspólnoty komunikatywnej języka polskiego, a odbiorca tłumaczenia należy do wspólnoty komunikatywnej języka greckiego. Metodologia prowadzonych badań została zaprezentowana w rozdziale drugim, gdzie parametryczna analiza porównawcza terminologii obiera za punkt wyjścia termin z zakresu polskiego prawa cywilnego, wyekscerpowany bezpośrednio z polskich aktów normatywnych, tj. z Kodeksu Cywilnego i Kodeksu Postępowania Cywilnego), zwany jednostką translandywną (ang. translandive unit) . Terminy te są porównywane z terminami ekscerpowanymi w pierwszej kolejności z greckich aktów normatywnych prawa cywilnego, tj. z greckiego Kodeksu Cywilnego (gr. Αστικός Κώδικας [Astikos Kodikas]) i z greckiego Kodeksu Postępowania Cywilnego (gr. Κώδικας Πολιτικής Δικονομίας [Kodikas Astikis Dikonomias]). Jeśli termy greckie nie są odnotowane w tekście greckiego aktu normatywnego, w dalszej kolejności polski termin jest porównywany odpowiednio z terminem greckim ekscerpowanym z tekstów innych gatunków prawnych i prawniczych, a jeśli również i tam nie występuje, jest on ekscerpowany z innych lektów [np. języki specjalistyczne (ang. LSP), czy z języka ogólnego] lub ostatecznie są one ukuwane. Pierwszym etapem analizy porównawczej jest konfrontacja znaczenia porównywanych terminów w kontekście prawnym. W dalszej kolejności porównuje się terminy (termin źródłowy i termin docelowy w potencjalnym tłumaczeniu) w oparciu o określone ich wymiary (ang. dimensions). Wymiary są rozumiane jako zbiór właściwości homogenicznych i wykorzystuje się je do zmierzenia dystansu pomiędzy porównywanymi terminami. Zbiór wymiarów minimalnych (ang. set of minimal dimensions) pozwala na określenie podobieństw i różnic pomiędzy porównywanymi terminami i obejmuje on: język danego gatunku prawnego lub/i prawniczego (ang. genre), lekt (ang. lect), gałąź prawa (ang. branch of law), dziedzinę prawa (ang. sub-branch of law) i inne wymiary opcjonalne. Zakładanym celem analizy jest wskazanie: 1) braku dystansu, gdzie terminy porównywane mogą być uznane się za heterolingwalne synonimy, 2) krótkiego dystansu, gdzie porównywane terminy mogą być uznane za ekwiwalenty translacyjne, 3) znacznego dystansu, gdzie terminy nie mogą być uznane za ekwiwalenty translacyjne i 4) braku możliwości skalkulowania dystansu ze względu na niemożność porównania terminów w oparciu o wskazane powyżej wymiary i ich właściwości. Materiał badawczy obejmuje podstawowe akty normatywne polskiego i greckiego prawa cywilnego, tak materialnego, jak i procesowego. Wymiary relewantne (ang, relevant dimensions) są zaprezentowane w kolejności hierarchicznej (Rozdział III). Następnie wymiary te są użyte do skalkulowania dystansu pomiędzy odpowiednimi terminami polskimi i greckimi. Porównywane terminy analizuje się z perspektywy relacji konwergencji/synonimii (Rozdział IV), polisemii (Rozdział V), komplementarności/hiperonimii i hiponimii (Rozdział VI), wyrazów pokrewnych i potencjalnych fałszywych przyjaciół (Rozdział VII), terminów nieprecyzyjnych lub mających płynne znaczenie (Rozdział VIII), eufemizmów i metafor (Rozdział IX). Relacje z zakresu semantyki leksykalnej są badane w ujęciu intralingwalnym i interlingwalnym, w obrębie języka polskiego i greckiego prawa cywilnego. Przeprowadzonej analizie porównawczej terminów polskich i greckich towarzyszą określone dyrektywy polsko-greckiej partykularnej translatologii legilingwistycznej (ang. particularistic Polish-Greek legilinguistc translatology), które sformułowano w odpowiedzi do relewantnych postulatów translatologii legilingwistycznej ogólnej. W dalszej kolejności są one wykorzystane do przeprowadzenia algorytmu translacyjnego (ang. translation algorithm). Należy jednak zaznaczyć, iż algorytm, w niniejszym opracowaniu, jest rozumiany jako szereg czynności realizowanych w określonej kolejności, w celu osiągniecia konkretnego celu. Stąd, w rozdziale dziesiątym zaprezentowano algorytm translacyjny, oparty na parametrycznej kalkulacji dystansu pomiędzy porównywanymi terminami prawnymi. Ponadto opatrzony jest on stosownym schematem wyjaśniającym (ang. explanation scheme). W rozdziale jedenastym, ostatnim, zawarto podsumowanie wyników przeprowadzonych badan i wynikłe w oparciu o nie rozważania. Wnioski, jakie nasuwają się po zakończeniu prac badawczych, dotyczą dwóch obszarów: 1) praktyki i teorii przekładu oraz 2) leksykografii i terminografii w zakresie języków specjalistycznych.
μεταφρασεολογίας της νομικής γλωσσολογίας (αγγ. legilinguistic translatology) το οποίο φέρει τον τίτλο «Παραμετροποίηση της νομικής μεταφρασεολογίας του αστικού δικαίου και της πολιτικής δικονομίας» (αγγ. ‘Parameterisation of legilinguistic translatology in the scope of civil law and civil procedure’). Η μελέτη χρηματοδοτήθηκε από το πολωνικό Εθνικό Κέντρο Επιστημών (Narodowe Centrum Nauki), στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράμματος Sonata Bis Dwa, βάσει της απόφασης του Διευθυντή του πολωνικού Εθνικού Κέντρου Επιστημών υπό τον αριθμό 2012/07/E/HS2/00678. Στη συνέχεια, η απόφαση αυτή επέτρεψε την πραγματοποίηση της έρευνας στο πλαίσιο της νομικής ορολογίας του αστικού δικαίου και της πολιτικής δικονομίας της Πολωνικής Δημοκρατίας και της Ελληνικής Δημοκρατίας. Το πρώτο κεφάλαιο του παρόντος τόμου παρουσιάζει τις βασικές αρχές για την παραμετρική προσέγγιση στη σύγκριση της ορολογίας για τους σκοπούς της νομικής μεταφρασεολογίας. Ο όρος νομική νόμο-γλωσσολογία (αγγ. legiliguistics), στην παρούσα μελέτη νοείται ως η νομική γλωσσολογία (αγγ. legal linguistics), και είναι ο επιστημονικός κλάδος ο οποίος ασχολείται με την ουσία, τη φύση, την ανάπτυξη και τη χρήση της νομικής γλώσσας, ενώ η μεταφρασεολογία της νομικής γλώσσας (αγγ. legilinguistic translatology) είναι τομέας της μεταφρασεολογίας και το αντικείμενό της είναι η θεωρία και η πρακτική μετάφραση των νομικών κειμένων. Καθώς η μεταφρασεολογία νομικής γλώσσας υποδιαιρείται στη θεωρητική και πρακτική μεταφρασεολογία, το παρόν βιβλίο ταξινομείται ως μια έρευνα στο πρακτικό πεδίο. Ωστόσο, το βιβλίο αυτό περιέχει και αναφορές στη θεωρία της μεταφρασεολογίας της νομικής γλώσσας. Το σημείο εκκίνησης είναι το πρότυπο της διαγλωσσικής νομικής επικοινωνίας όπου το κείμενο-πηγή (το οποίο ονομάζεται στο παρόν βιβλίο το μεταφραζόμενο κείμενο) (αγγ. translandive text) είναι τα πολωνικά νομοθετικά κείμενα, ο συγγραφέας-αποστολέας του κειμένου αυτού είναι ο πολωνός νομοθέτης, εννοούμενος ως θεσμός, η μετάφραση είναι ένα κείμενο νομικής φύσης, το οποίο ονομάζεται μεταφραστέο (αγγ. translantive text), Ο παραλήπτης της μετάφρασης είναι ο Έλληνας επαγγελματίας νομικός ή ο ελληνικός δικαστικός θεσμός. Τόσο ο συγγραφέας-αποστολέας του κειμένου-πηγής, όσο και ο παραλήπτης της μετάφρασης, αποτελούν μέλη της επικοινωνιακής κοινότητας του ηπειρωτικού δικαίου (ρωμαϊκού δικαίου), ενώ ταυτόχρονα ο συγγραφέας-αποστολέας του κειμένου πηγής είναι μέλος της επικοινωνιακής κοινότητας της πολωνικής γλώσσας και ο παραλήπτης της μετάφρασης είναι μέλος της επικοινωνιακής κοινότητας της ελληνικής γλώσσας. Η μεθοδολογία της παρούσας έρευνας παρουσιάζεται στο δεύτερο κεφάλαιο, όπου η παραμετρική ανάλυση παίρνει ως σημείο εκκίνησης τον όρο του πολωνικού αστικού δικαίου, ο οποίος προέρχεται κατευθείαν από τα κείμενα τον πολωνικών νόμων, δηλ. από τον πολωνικό Αστικό Κώδικα (πλ. Kodeks Cywilny) και από τον πολωνικό Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας (πλ. Kodeks Postępowania Cywilnego), ο οποίος ονομάζεται επίσης μεταφραζόμενη μονάδα κειμένου (αγγ. translandive unit) . Αυτοί οι όροι συγκρίνονται με τους όρους οι οποίοι προέρχονται πρωτίστως από τα κείμενα ελληνικών νόμων, δηλ. από τον ελληνικό Αστικό Κώδικα και από τον ελληνικό Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας. Σε περίπτωση που οι ελληνικοί νομικοί όροι δεν παρουσιάζονται στο κείμενο του ελληνικού νόμου, στο επόμενο βήμα ο πολωνικός όρος συγκρίνεται αναλόγως με τον ελληνικό όρο ο οποίος προέρχεται κατευθείαν από τα κείμενα άλλων νομικών ειδών και στη συνέχεια, αν δεν παρουσιάζεται και εκεί, αναζητείται ο ελληνικός όρος σε άλλους λόγους [π.χ. ειδικές γλώσσες (αγγ. LSP), γενική γλώσσα] ή ως τελική και ακραία λύση, όπου ο πολωνικός όρος δεν έχει το ισοδύναμο αντίστοιχό του, οι σχετικοί ελληνικοί όροι δημιουργούνται. Η πρώτη φάση της συγκριτικής ανάλυσης βασίζεται στη σύγκριση των εννοιών των αναλυόμενων όρων στο νομικό περικείμενο. Στην επόμενη φάση, οι όροι (ο πολωνικός όρος-πηγή και η πιθανή μετάφρασή του στα ελληνικά) βάσει των συγκεκριμένων διαστάσεων (αγγ. dimensions). Οι διαστάσεις εννοούνται ως σύνολο ομοιογενών χαρακτηριστικών και εφαρμόζονται για μέτρηση της απόστασης μεταξύ των συγκρινόμενων όρων. Το σύνολο των ελάχιστων διαστάσεων (αγγ. set of minimal dimensions) επιτρέπει να οριστούν οι ομοιότητες και οι διαφορές μεταξύ των συγκρινόμενων όρων και περιλαμβάνει τις εξής διαστάσεις: γλωσσικό ύφος ενός ορισμένου νομικού είδους (αγγ. genre), λόγος (αγγ. lect), κλάδος δικαίου (αγγ. branch of law), τομέας δικαίου (αγγ. sub-branch of law) και άλλες διαστάσεις ανάλογα με την περίπτωση. Ο σκοπός της ανάλυσης είναι να οριστούν: 1) η έλλειψη της απόστασης, όπου οι συγκεκριμένου όροι μπορούν να αναγνωριστούν ως ετερογλωσσικά συνώνυμα, 2) η μικρή απόσταση, όπου οι συγκεκριμένοι όροι μπορούν να αναγνωριστούν ως μεταφραστικά ισοδύναμοι, 3) η σημαντική απόσταση, όπου οι συγκρινόμενοι όροι δεν μπορούν να αναγνωριστούν ως μεταφραστικά ισοδύναμοι και 4) η έλλειψη δυνατότητας μέτρησης της σύγκρισης λόγω αδυναμίας σύγκρισης των όρων βάσει των παραπάνω αναφερόμενων διαστάσεων και των χαρακτηριστικών τους. Το ερευνητικό υλικό καλύπτει βασικά νομοθετικά κείμενα (νόμοι) του πολωνικού και ελληνικού αστικού δικαίου κα της πολιτικής δικονομίας. Οι σχετικές διαστάσεις (αγγ. relevant dimensions) παρουσιάζονται ιεραρχικά (Κεφάλαιο III). Στη συνέχεια οι διαστάσεις αυτές εφαρμόζονται για μέτρηση της απόστασης μεταξύ των συγκρινόμενων πολωνικών και ελληνικών νομικών όρων από την άποψη της σχέσης ομοιότητας/συνωνυμίας (Κεφάλαιο IV), πολυσημίας (Κεφάλαιο V), συμπληρωματικότητας/υπερωνυμίας και υπωνυμίας (Κεφάλαιο VI), συγγενών/διαγλωσσικών ομότυπων και ψευδόφιλων λέξεων (Κεφάλαιο VII), ανακριβών όρων ή όρων με ευέλικτη σημασία (Κεφάλαιο VIII), ευφημισμών και μεταφορών (Κεφάλαιο IX). Οι σχέσεις της λεξικής σημασιολογίας μελετώνται από την ενδογλωσσική και διαγλωσσική άποψη, στο πλαίσιο της νομικής πολωνικής και ελληνικής γλώσσας του αστικού δικαίου. Η διεξαγόμενη συγκριτική ανάλυση των πολωνικών και ελληνικών όρων συνοδεύεται με ορισμένες οδηγίες της ειδικής νομικής μεταφρασεολογίας (αγγ. particularistic Polish-Greek legilinguistc translatology), οι οποίες συντάχθηκαν ως αντανάκλαση των προϋποθέσεων της γενικής νομικής μεταφρασεολογίας. Στη συνέχεια, οι οδηγίες αυτές εφαρμόζονται στη διεξαγωγή του μεταφραστικού αλγόριθμου (αγγ. translation algorithm). Πρέπει όμως να σημειωθεί ότι ο αλγόριθμος εννοείται ως συνέχεια ορισμένων πράξεων οι οποίες εκτελούνται σε ορισμένη σειρά, με σκοπό την επίτευξη του συγκεκριμένου σκοπού. Έτσι, στο δέκατο κεφάλαιο παρουσιάζεται ο μεταφραστικός αλγόριθμος ο οποίος βασίζεται στην παραμετρική μέτρηση της απόστασης μεταξύ των συγκρινόμενων νομικών όρων. Επιπλέον, ο αλγόριθμος συνοδεύεται με το δικαιολογητικό σχήμα (αγγ. explanation scheme). Στο τελευταίο, ενδέκατο, κεφάλαιο, περιέχονται οι περιλήψεις των αποτελεσμάτων της έρευνας μαζί με τα συμπεράσματα τα οποία προκύπτουν από αυτά . Τέλος, τα συμπεράσματα, που προκύπτουν από την ολοκλήρωση της μελέτης, αφορούν δύο επιστημονικά πεδία: 1) την πρακτική και τη θεωρία της μετάφρασης καθώς και 2) της λεξικογραφίας και της ορολογίας των ειδικών γλωσσών.
Niniejszy tom jest rezultatem realizacji projektu naukowego poświęconemu badaniu translatologii legilingwistycznej, zatytułowanego „Parametryzacja translatologii legilingwistycznej w zakresie terminologii prawa cywilnego materialnego i procesowego”. Projekt został sfinansowany polskie Narodowe Centrum Nauki w Programie Sonata Bis Dwa, na podstawie decyzji Dyrektora Narodowego Centrum Nauki Nr DEC-2012/07/E/HS2/00678 z dnia 2013-07-02DEC-2012/07/E/HS2/00678, co umożliwiło realizację badań w obrębie terminologii języka polskiego i języka greckiego właściwego dla Republiki Greckiej. Rozdział pierwszy niniejszej książki wskazuje istotę ujęcia parametrycznego porównania terminologii w ramach przekładu prawniczego. Termin legilingwistyka (ang. legiliguistics), w niniejszym pracowaniu rozumiany jako językoznawstwo prawnicze (ang. legal linguistics), jest dyscypliną zajmującą się istotą, naturą, rozwojem i użytkowaniem języka prawnego i prawniczego, podczas gdy translatologia legilingwistyczna (ang. legilinguistic translatology) jest poddyscypliną translatologii a jej przedmiotem jest teoria i praktyka tłumaczenia tekstów prawnych i prawniczych. Ponieważ translatologia legilingwistyczna dzieli się odpowiednio na translatologię teoretyczną i praktyczną, niniejszą książkę klasyfikuje się jako studium praktyczne. Mimo to, zawiera ona również pewne odniesienia do teorii translatologii legilingwistycznej. Punktem wyjścia badania jest paradygmat interlingwalnej komunikacji prawnej i prawniczej, gdzie tekst źródłowy, zwany również tekstem translandywnym (ang. translandive text) to polskie akty normatywne prawa cywilnego, autorem tekstu źródłowego jest polski ustawodawca, tłumaczeniem jest tekst natury prawnej, zwany tekstem translantywnym (ang. translantive text), odbiorcą tłumaczenia jest grecki prawnik lub grecki organ władzy sądowniczej. Zarówno autor tekstu źródłowego, jak i odbiorca tłumaczenia należą do wspólnoty komunikatywnej prawa stanowionego, ale jednocześnie autor tekstu źródłowego należy do wspólnoty komunikatywnej języka polskiego, a odbiorca tłumaczenia należy do wspólnoty komunikatywnej języka greckiego. Metodologia prowadzonych badań została zaprezentowana w rozdziale drugim, gdzie parametryczna analiza porównawcza terminologii obiera za punkt wyjścia termin z zakresu polskiego prawa cywilnego, wyekscerpowany bezpośrednio z polskich aktów normatywnych, tj. z Kodeksu Cywilnego i Kodeksu Postępowania Cywilnego), zwany jednostką translandywną (ang. translandive unit) . Terminy te są porównywane z terminami ekscerpowanymi w pierwszej kolejności z greckich aktów normatywnych prawa cywilnego, tj. z greckiego Kodeksu Cywilnego (gr. Αστικός Κώδικας [Astikos Kodikas]) i z greckiego Kodeksu Postępowania Cywilnego (gr. Κώδικας Πολιτικής Δικονομίας [Kodikas Astikis Dikonomias]). Jeśli termy greckie nie są odnotowane w tekście greckiego aktu normatywnego, w dalszej kolejności polski termin jest porównywany odpowiednio z terminem greckim ekscerpowanym z tekstów innych gatunków prawnych i prawniczych, a jeśli również i tam nie występuje, jest on ekscerpowany z innych lektów [np. języki specjalistyczne (ang. LSP), czy z języka ogólnego] lub ostatecznie są one ukuwane. Pierwszym etapem analizy porównawczej jest konfrontacja znaczenia porównywanych terminów w kontekście prawnym. W dalszej kolejności porównuje się terminy (termin źródłowy i termin docelowy w potencjalnym tłumaczeniu) w oparciu o określone ich wymiary (ang. dimensions). Wymiary są rozumiane jako zbiór właściwości homogenicznych i wykorzystuje się je do zmierzenia dystansu pomiędzy porównywanymi terminami. Zbiór wymiarów minimalnych (ang. set of minimal dimensions) pozwala na określenie podobieństw i różnic pomiędzy porównywanymi terminami i obejmuje on: język danego gatunku prawnego lub/i prawniczego (ang. genre), lekt (ang. lect), gałąź prawa (ang. branch of law), dziedzinę prawa (ang. sub-branch of law) i inne wymiary opcjonalne. Zakładanym celem analizy jest wskazanie: 1) braku dystansu, gdzie terminy porównywane mogą być uznane się za heterolingwalne synonimy, 2) krótkiego dystansu, gdzie porównywane terminy mogą być uznane za ekwiwalenty translacyjne, 3) znacznego dystansu, gdzie terminy nie mogą być uznane za ekwiwalenty translacyjne i 4) braku możliwości skalkulowania dystansu ze względu na niemożność porównania terminów w oparciu o wskazane powyżej wymiary i ich właściwości. Materiał badawczy obejmuje podstawowe akty normatywne polskiego i greckiego prawa cywilnego, tak materialnego, jak i procesowego. Wymiary relewantne (ang, relevant dimensions) są zaprezentowane w kolejności hierarchicznej (Rozdział III). Następnie wymiary te są użyte do skalkulowania dystansu pomiędzy odpowiednimi terminami polskimi i greckimi. Porównywane terminy analizuje się z perspektywy relacji konwergencji/synonimii (Rozdział IV), polisemii (Rozdział V), komplementarności/hiperonimii i hiponimii (Rozdział VI), wyrazów pokrewnych i potencjalnych fałszywych przyjaciół (Rozdział VII), terminów nieprecyzyjnych lub mających płynne znaczenie (Rozdział VIII), eufemizmów i metafor (Rozdział IX). Relacje z zakresu semantyki leksykalnej są badane w ujęciu intralingwalnym i interlingwalnym, w obrębie języka polskiego i greckiego prawa cywilnego. Przeprowadzonej analizie porównawczej terminów polskich i greckich towarzyszą określone dyrektywy polsko-greckiej partykularnej translatologii legilingwistycznej (ang. particularistic Polish-Greek legilinguistc translatology), które sformułowano w odpowiedzi do relewantnych postulatów translatologii legilingwistycznej ogólnej. W dalszej kolejności są one wykorzystane do przeprowadzenia algorytmu translacyjnego (ang. translation algorithm). Należy jednak zaznaczyć, iż algorytm, w niniejszym opracowaniu, jest rozumiany jako szereg czynności realizowanych w określonej kolejności, w celu osiągniecia konkretnego celu. Stąd, w rozdziale dziesiątym zaprezentowano algorytm translacyjny, oparty na parametrycznej kalkulacji dystansu pomiędzy porównywanymi terminami prawnymi. Ponadto opatrzony jest on stosownym schematem wyjaśniającym (ang. explanation scheme). W rozdziale jedenastym, ostatnim, zawarto podsumowanie wyników przeprowadzonych badan i wynikłe w oparciu o nie rozważania. Wnioski, jakie nasuwają się po zakończeniu prac badawczych, dotyczą dwóch obszarów: 1) praktyki i teorii przekładu oraz 2) leksykografii i terminografii w zakresie języków specjalistycznych.
μεταφρασεολογίας της νομικής γλωσσολογίας (αγγ. legilinguistic translatology) το οποίο φέρει τον τίτλο «Παραμετροποίηση της νομικής μεταφρασεολογίας του αστικού δικαίου και της πολιτικής δικονομίας» (αγγ. ‘Parameterisation of legilinguistic translatology in the scope of civil law and civil procedure’). Η μελέτη χρηματοδοτήθηκε από το πολωνικό Εθνικό Κέντρο Επιστημών (Narodowe Centrum Nauki), στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράμματος Sonata Bis Dwa, βάσει της απόφασης του Διευθυντή του πολωνικού Εθνικού Κέντρου Επιστημών υπό τον αριθμό 2012/07/E/HS2/00678. Στη συνέχεια, η απόφαση αυτή επέτρεψε την πραγματοποίηση της έρευνας στο πλαίσιο της νομικής ορολογίας του αστικού δικαίου και της πολιτικής δικονομίας της Πολωνικής Δημοκρατίας και της Ελληνικής Δημοκρατίας. Το πρώτο κεφάλαιο του παρόντος τόμου παρουσιάζει τις βασικές αρχές για την παραμετρική προσέγγιση στη σύγκριση της ορολογίας για τους σκοπούς της νομικής μεταφρασεολογίας. Ο όρος νομική νόμο-γλωσσολογία (αγγ. legiliguistics), στην παρούσα μελέτη νοείται ως η νομική γλωσσολογία (αγγ. legal linguistics), και είναι ο επιστημονικός κλάδος ο οποίος ασχολείται με την ουσία, τη φύση, την ανάπτυξη και τη χρήση της νομικής γλώσσας, ενώ η μεταφρασεολογία της νομικής γλώσσας (αγγ. legilinguistic translatology) είναι τομέας της μεταφρασεολογίας και το αντικείμενό της είναι η θεωρία και η πρακτική μετάφραση των νομικών κειμένων. Καθώς η μεταφρασεολογία νομικής γλώσσας υποδιαιρείται στη θεωρητική και πρακτική μεταφρασεολογία, το παρόν βιβλίο ταξινομείται ως μια έρευνα στο πρακτικό πεδίο. Ωστόσο, το βιβλίο αυτό περιέχει και αναφορές στη θεωρία της μεταφρασεολογίας της νομικής γλώσσας. Το σημείο εκκίνησης είναι το πρότυπο της διαγλωσσικής νομικής επικοινωνίας όπου το κείμενο-πηγή (το οποίο ονομάζεται στο παρόν βιβλίο το μεταφραζόμενο κείμενο) (αγγ. translandive text) είναι τα πολωνικά νομοθετικά κείμενα, ο συγγραφέας-αποστολέας του κειμένου αυτού είναι ο πολωνός νομοθέτης, εννοούμενος ως θεσμός, η μετάφραση είναι ένα κείμενο νομικής φύσης, το οποίο ονομάζεται μεταφραστέο (αγγ. translantive text), Ο παραλήπτης της μετάφρασης είναι ο Έλληνας επαγγελματίας νομικός ή ο ελληνικός δικαστικός θεσμός. Τόσο ο συγγραφέας-αποστολέας του κειμένου-πηγής, όσο και ο παραλήπτης της μετάφρασης, αποτελούν μέλη της επικοινωνιακής κοινότητας του ηπειρωτικού δικαίου (ρωμαϊκού δικαίου), ενώ ταυτόχρονα ο συγγραφέας-αποστολέας του κειμένου πηγής είναι μέλος της επικοινωνιακής κοινότητας της πολωνικής γλώσσας και ο παραλήπτης της μετάφρασης είναι μέλος της επικοινωνιακής κοινότητας της ελληνικής γλώσσας. Η μεθοδολογία της παρούσας έρευνας παρουσιάζεται στο δεύτερο κεφάλαιο, όπου η παραμετρική ανάλυση παίρνει ως σημείο εκκίνησης τον όρο του πολωνικού αστικού δικαίου, ο οποίος προέρχεται κατευθείαν από τα κείμενα τον πολωνικών νόμων, δηλ. από τον πολωνικό Αστικό Κώδικα (πλ. Kodeks Cywilny) και από τον πολωνικό Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας (πλ. Kodeks Postępowania Cywilnego), ο οποίος ονομάζεται επίσης μεταφραζόμενη μονάδα κειμένου (αγγ. translandive unit) . Αυτοί οι όροι συγκρίνονται με τους όρους οι οποίοι προέρχονται πρωτίστως από τα κείμενα ελληνικών νόμων, δηλ. από τον ελληνικό Αστικό Κώδικα και από τον ελληνικό Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας. Σε περίπτωση που οι ελληνικοί νομικοί όροι δεν παρουσιάζονται στο κείμενο του ελληνικού νόμου, στο επόμενο βήμα ο πολωνικός όρος συγκρίνεται αναλόγως με τον ελληνικό όρο ο οποίος προέρχεται κατευθείαν από τα κείμενα άλλων νομικών ειδών και στη συνέχεια, αν δεν παρουσιάζεται και εκεί, αναζητείται ο ελληνικός όρος σε άλλους λόγους [π.χ. ειδικές γλώσσες (αγγ. LSP), γενική γλώσσα] ή ως τελική και ακραία λύση, όπου ο πολωνικός όρος δεν έχει το ισοδύναμο αντίστοιχό του, οι σχετικοί ελληνικοί όροι δημιουργούνται. Η πρώτη φάση της συγκριτικής ανάλυσης βασίζεται στη σύγκριση των εννοιών των αναλυόμενων όρων στο νομικό περικείμενο. Στην επόμενη φάση, οι όροι (ο πολωνικός όρος-πηγή και η πιθανή μετάφρασή του στα ελληνικά) βάσει των συγκεκριμένων διαστάσεων (αγγ. dimensions). Οι διαστάσεις εννοούνται ως σύνολο ομοιογενών χαρακτηριστικών και εφαρμόζονται για μέτρηση της απόστασης μεταξύ των συγκρινόμενων όρων. Το σύνολο των ελάχιστων διαστάσεων (αγγ. set of minimal dimensions) επιτρέπει να οριστούν οι ομοιότητες και οι διαφορές μεταξύ των συγκρινόμενων όρων και περιλαμβάνει τις εξής διαστάσεις: γλωσσικό ύφος ενός ορισμένου νομικού είδους (αγγ. genre), λόγος (αγγ. lect), κλάδος δικαίου (αγγ. branch of law), τομέας δικαίου (αγγ. sub-branch of law) και άλλες διαστάσεις ανάλογα με την περίπτωση. Ο σκοπός της ανάλυσης είναι να οριστούν: 1) η έλλειψη της απόστασης, όπου οι συγκεκριμένου όροι μπορούν να αναγνωριστούν ως ετερογλωσσικά συνώνυμα, 2) η μικρή απόσταση, όπου οι συγκεκριμένοι όροι μπορούν να αναγνωριστούν ως μεταφραστικά ισοδύναμοι, 3) η σημαντική απόσταση, όπου οι συγκρινόμενοι όροι δεν μπορούν να αναγνωριστούν ως μεταφραστικά ισοδύναμοι και 4) η έλλειψη δυνατότητας μέτρησης της σύγκρισης λόγω αδυναμίας σύγκρισης των όρων βάσει των παραπάνω αναφερόμενων διαστάσεων και των χαρακτηριστικών τους. Το ερευνητικό υλικό καλύπτει βασικά νομοθετικά κείμενα (νόμοι) του πολωνικού και ελληνικού αστικού δικαίου κα της πολιτικής δικονομίας. Οι σχετικές διαστάσεις (αγγ. relevant dimensions) παρουσιάζονται ιεραρχικά (Κεφάλαιο III). Στη συνέχεια οι διαστάσεις αυτές εφαρμόζονται για μέτρηση της απόστασης μεταξύ των συγκρινόμενων πολωνικών και ελληνικών νομικών όρων από την άποψη της σχέσης ομοιότητας/συνωνυμίας (Κεφάλαιο IV), πολυσημίας (Κεφάλαιο V), συμπληρωματικότητας/υπερωνυμίας και υπωνυμίας (Κεφάλαιο VI), συγγενών/διαγλωσσικών ομότυπων και ψευδόφιλων λέξεων (Κεφάλαιο VII), ανακριβών όρων ή όρων με ευέλικτη σημασία (Κεφάλαιο VIII), ευφημισμών και μεταφορών (Κεφάλαιο IX). Οι σχέσεις της λεξικής σημασιολογίας μελετώνται από την ενδογλωσσική και διαγλωσσική άποψη, στο πλαίσιο της νομικής πολωνικής και ελληνικής γλώσσας του αστικού δικαίου. Η διεξαγόμενη συγκριτική ανάλυση των πολωνικών και ελληνικών όρων συνοδεύεται με ορισμένες οδηγίες της ειδικής νομικής μεταφρασεολογίας (αγγ. particularistic Polish-Greek legilinguistc translatology), οι οποίες συντάχθηκαν ως αντανάκλαση των προϋποθέσεων της γενικής νομικής μεταφρασεολογίας. Στη συνέχεια, οι οδηγίες αυτές εφαρμόζονται στη διεξαγωγή του μεταφραστικού αλγόριθμου (αγγ. translation algorithm). Πρέπει όμως να σημειωθεί ότι ο αλγόριθμος εννοείται ως συνέχεια ορισμένων πράξεων οι οποίες εκτελούνται σε ορισμένη σειρά, με σκοπό την επίτευξη του συγκεκριμένου σκοπού. Έτσι, στο δέκατο κεφάλαιο παρουσιάζεται ο μεταφραστικός αλγόριθμος ο οποίος βασίζεται στην παραμετρική μέτρηση της απόστασης μεταξύ των συγκρινόμενων νομικών όρων. Επιπλέον, ο αλγόριθμος συνοδεύεται με το δικαιολογητικό σχήμα (αγγ. explanation scheme). Στο τελευταίο, ενδέκατο, κεφάλαιο, περιέχονται οι περιλήψεις των αποτελεσμάτων της έρευνας μαζί με τα συμπεράσματα τα οποία προκύπτουν από αυτά . Τέλος, τα συμπεράσματα, που προκύπτουν από την ολοκλήρωση της μελέτης, αφορούν δύο επιστημονικά πεδία: 1) την πρακτική και τη θεωρία της μετάφρασης καθώς και 2) της λεξικογραφίας και της ορολογίας των ειδικών γλωσσών.
Description
Sponsor
The financial support granted by the National Science Centre of the Republic of Poland (Sonata Bis program — research grant no. DEC-2012/07/E/HS2/00678, entitled: Parametrisation of legilinguistic translatology in the scope of civil law and civil procedure).
Keywords
legal translation, Polish legal language, Greek legal language, comparative legal linguistics, legal linguistic, Polish-Greek translation, translation studies, tarnslation practice
Citation
Gortych-Michalak, K., In Search of Equivalents in Legal Translation: A Parametric Approach to the Comparison of Legal Terminology in Polish and Greek, Poznań 2017, ss. 278.
ISBN
978-83-65287-53-3