Kultury energetyczne Unii Europejskiej
Loading...
Date
2018
Authors
Advisor
Editor
Journal Title
Journal ISSN
Volume Title
Publisher
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
Title alternative
Abstract
Zakres przedmiotowy pracy obejmuje problematykę kultur energetycznych Unii Europejskiej. Przez kulturę energetyczną rozumie się praktyki użytkowania i oszczędzania energii, procesy przekształceń energii, oddziaływanie przekształceń energii na środowisko i szczególny rodzaj świadomości w zakresie praktyk związanych z użytkowaniem energii. Zatem kultura energetyczna ma dwa wymiary – materialny i społeczny. W ujęciu materialnym kulturę energetyczną można sprowadzić do produkcji i konsumpcji energii, procesów substytucji nośników i technologii energetycznych, także wpływu tych procesów na środowisko. Z kolei kultura energetyczna jako szczególny rodzaj świadomości obejmuje system wartości, aspiracje, postawy, oczekiwania, preferencje, motywacje i praktyki – indywidualne, jak i społeczne. Kultura energetyczna może być rozpatrywana w perspektywie statycznej, ale i w dynamicznej. W drugim
przypadku oznacza to, że w badaniach przyjmuje się perspektywę procesualną. Perspektywa ta uwzględnia, takie elementy jak: (1) trwałość i nietrwałość przekształceń; (2) kumulatywność i akumulatywność przekształceń; (3) unilinearność, mulitilinearność i cykliczność przekształceń; (4) dynamikę przekształceń; (5) determinanty przekształceń. Stosując analogię do kierunków badań nad kulturą w naukach społecznych można wskazać na ujęcie: (1) funkcjonalne (funkcje energii w społeczeństwie; oddziaływanie użytkowania energii na instytucje społeczne; świadomość i rozumienie procesów użytkowania energii; znaczenie dla społeczeństwa), (2) strukturalistyczne
(istnienie trwałych struktur użytkowania energii; wzory praktyk użytkowania energii; sposoby myślenia na temat energii); (3) poststrukturalistyczne (energia jako społeczny konstrukt; energia jako przedmiot dyskursu).
Głównym celem pracy jest prezentacja stanu badań nad kulturami energetycznymi oraz prezentacja własnych badań w oparciu o analizę statystyczną i analizę jakościową wtórnych danych statystycznych. W celu uszczegółowienia zakresu przedmiotowego problemu badawczego w pracy zaprezentowano następujące pytania badawcze:
(1) Czy zasadne jest twierdzenie, że w UE-28 mamy do czynienia ze specyficznymi kulturami energetycznymi?
(2) Jeżeli zasadne jest twierdzenie o istnieniu specyficznych kultur energetycznych, to w związku z jakimi cechami diagnostycznymi (wartościami wskaźników) następuje podział między państwami UE-28?
(2.1.) W jakim stopniu materialne aspekty energetyki wpływają na podział państw członkowskich w ramach stwierdzonych kultur energetycznych UE-28?
(2.2.) W jakim stopniu społeczne aspekty życia wpływają na podział państw członkowskich w ramach stwierdzonych kultur energetycznych UE-28?
(3) Czy można wskazać zależności między określonymi cechami diagnostycznymi (wartościami wskaźników) i specyficznym położeniem geograficzno-historycznym państw członkowskich UE-28?
(4) Czy w okresie 2000–2015 nastąpiły zmiany w obrębie stwierdzonych wcześniej kultur energetycznych UE-28?
Natomiast w celu przeprowadzenia procesu badawczego do weryfikacji przedstawiono następujące robocze hipotezy badawcze:
(H1): Należy przyjąć, że różnice w strukturach energetycznych poszczególnych państw członkowskich, są wystarczającą przesłanką do stwierdzenia istnienia specyficznych kultur energetycznych w Unii Europejskiej.
(H2): Należy przyjąć, że cechami diagnostycznymi wpływającymi na podział państw członkowskich Unii Europejskiej są efektywność energetyczna, struktura produkcji energii elektrycznej, trajektorie rozwoju nowych technologii energetycznych, społeczno-ekonomiczne warunki życia, zdrowotne warunki życia i polityczne warunki życia.
(H2.1.): Należy przyjąć, że takie cechy diagnostyczne jak efektywność energetyczna, struktura produkcji energii i rozwój nowych technologii energetycznych wpływają w sposób znaczny na podział państw członkowskich w ramach stwierdzonych kultur energetycznych UE-28.
(H2.2.): Należy przyjąć, że takie cechy diagnostyczne jak społeczno-ekonomiczne warunki życia, zdrowotne warunki życia i polityczne warunki życia wpływają w sposób znaczny na podział państw członkowskich w ramach stwierdzonych kultur energetycznych UE-28.
(H3): Należy przyjąć, że ze względu na dotychczasowe badania nad problemami energetyki, odmienności struktur energetycznych, odmienności geograficzne, odmienności polityk energetycznych itd. można wykazać zależności między określonymi cechami diagnostycznymi (wartościami wskaźników) i specyficznym położeniem geograficzno-historycznym państw członkowskich UE-28.
(H4): Należy przyjąć, że w okresie 2000–2015 nastąpiły zmiany w obrębie stwierdzonych wcześniej kultur energetycznych UE-28, jednak stopień ich będzie nieznaczny.
W części empirycznej pracy przyjęto pozytywistyczną perspektywę badawczą, która zakłada wykorzystanie wybranych metod statystycznych i analizę wtórnych danych statystycznych (Beyme, 2005, s. 98–108; Furlong, Marsh, 2010, s. 184–211; John, 2010, s. 267–284; Laska, Nocoń, 2010, s. 93–99; Buttolph-Johnson, Reynolds, Mycoff, 2013, s. 372 i nast.). Niewątpliwie badacze, którzy analizują zjawiska i procesy społeczne, stoją przed trudnym wyborem strategii badawczej – od dedukcji po indukcję, i od wyjaśniania do rozumienia itd. Świat społeczny jawi się, jako niczym nieograniczony zbiór danych. Grozi to zawsze tym, że naukowiec zamiast prowadzić badania, staje się twórcą struktur i sensów, które jednak stanowią fałszywe wnioski – przed tym problem przestrzegał m.in. S. Lem w powieściach pod tytułem „Katar” i „Śledztwo” (Lem, 2016a, Lem, 2016b).
W ramach analizy statystycznej wykorzystano wybrane metody i techniki wielowymiarowej analizy porównawczej. W celu pogrupowania państw wykorzystano metodę aglomeracyjną Warda, która należy do najczęściej stosowanych aglomeracyjnych metod grupowania. Ze względu na liczebność skupień posłużono się testem Kruskala-Wallisa, czyli jednym z testów nieparametrycznych. Wartości wskaźników powiązanych z poszczególnymi cechami diagnostycznymi zostały poddane klasycznej standaryzacji, w której 0 stanowi średnią wartość oczekiwaną, natomiast odchylenie standardowe przyjmuje wartość 1. Oprócz grupowania państw wykonano też analizę statystyczną całych cech diagnostycznych, dodatkowo za pomocą głównych składowych dokonano analizy czynnikowej. Liczbę tzw. głównych czynników wybrano
na podstawie testu osypiska (Cattella) (Panek, Zwierzchowski, 2013). Analiza statystyczna została uzupełniona analizą jakościową wyników grupowania i zebranych wtórnych danych statystycznych na temat wybranych problemów energetyki w Unii Europejskiej. Na podstawie zagregowanych danych dla poszczególnych grup państw w Unii Europejskiej, często za pomocą średniej arytmetycznej, zastosowano metodę porównawczą – w rozdziale drugim i trzecim pracy (Beyme, 2005, s. 132–156; Hopkin, 2010, s. 285–306).
W studium teoretycznym nad kulturami energetycznymi w pierwszym rozdziale pracy dokonano syntezy wiedzy zawartej w literaturze tematu (paradygmaty; paradygmaty technologiczno-ekonomiczne; paradygmaty energetyczne; kultury; kultury energetyczne; procesy i zmiany społeczne, polityczne i gospodarcze; procesy i zmiany w energetyce; partycypacja; partycypacja ekologiczna i energetyczna). Analiza zebranych i opracowanych materiałów oraz literatury została uzupełniona własnymi wnioskami i ocenami. Zastosowano krytyczne podejście do prezentowanych nurtów i koncepcji paradygmatów technologiczno-ekonomicznych oraz transformacji energetycznej. Podejście krytyczne uzupełnione zostało trzema studiami przypadku paradygmatów węglowych w dłuższej perspektywie czasu (świat-Unia Europejska, Wielka Brytania i Polska). Pogłębione studia i dłuższa perspektywa zastosowana do trzech wybranych przypadków służy weryfikacji ustaleń poczynionych w literaturze dotyczącej paradygmatów technologiczno-ekonomicznych i transformacji energetycznych (Yin, 2003; Flyvbjerg, 2006, s. 219–245).
W związku z położeniem nacisku na ujęcie pozytywistyczne zminimalizowano stosowanie metod instytucjonalno-prawnych, w tym również ujęć metodologiczno-teoretycznych związanych z procesami integracji w Unii Europejskiej. Analizę instytucjonalną wykorzystano jedynie w przypadku oceny czynników instytucjonalnych w procesach innowacji i transformacji energetycznej. Ponadto analizę znaczenia instytucjonalizacji oraz prawa pierwotnego i wtórnego Unii Europejskiej zastosowano w drugim rozdziale pracy (Beyme, 2005, s. 87–98; Borkowski, 2007; Czaputowicz, 2007, s. 327–370; Lowndes, 2010, s. 60–78).
Projekt badań obejmuje zbudowanie narzędzia w celu weryfikacji zaprezentowanych wcześniej hipotez (Creswell, 2013, s. 73–94). Dane ilościowe zagregowano w ramach poszczególnych cech diagnostycznych, które reprezentują dwa rodzaje kultur – materialną i społeczną. Przyjęto, że kulturę materialną charakteryzują następujące cechy diagnostyczne: (1) efektywność energetyczna, (2) udział poszczególnych źródeł w produkcji energii elektrycznej brutto, (3) trajektorie rozwoju nowych technologii energetycznych. Natomiast kultura społeczna jest reprezentowana przez dodatkowe cechy diagnostyczne związane z następującymi warunkami życia: (1) społeczno-ekonomicznymi, (2) zdrowotnymi i (3) politycznymi. Grupowanie państw dokonano na podstawie wskaźników, które przypisano poszczególnym cechom. Zastosowano grupowanie państw na trzy okresy, tj. na rok 2000, 2015 i ponownie na 2015 (z rozszerzoną liczbą cech diagnostycznych). Kilkukrotne użycie metody aglomeracyjnej na różne lata (w tym jeden raz dla kultury materialno-społecznej) służyć ma uchwyceniu ewentualnych transformacji w strukturach energetycznych w Unii Europejskiej.
Description
Literaturę i materiały wykorzystane w pracy można podzielić na dwie główne grupy – prace teoretyczne i źródła danych ilościowych. Należy też wspomnieć o publikacjach dotyczących historii gospodarczej, w tym o publikacjach z zakresu historii energetyki. Dodatkowo, w przypadku oceny czynników instytucjonalnych wykorzystano wybrane akty prawa Unii Europejskiej.
W przypadku studiów nad kulturą należy wspomnieć, o takich autorach jak A. Barnard, M. Golka, C. K. M. Kluckhohn, A. Kłoskowska, A. L. Kroeber i E. Nowicka. W związku z analizą cechy warunków politycznych, jako elementu składowego kultury energetycznej, wykorzystano publikacje z zakresu kultury politycznej, takich autorów jak: G. A. Almond, Z. Blok, G. B. Powell, S. Verba. Z kolei w przypadku studiów nad kulturą energetyczną wymienić należy P. Frączka, Z. Łuckiego i W. Misiaka, A. Pach-Gurgul, P. Tapio i zespół badawczy, także liczny zespół naukowców działający w ramach Centre for Sustainability na Uniwersytecie Otago w Nowej Zelandii. W tematyce teoretycznych aspektów procesów i zmian społecznych należy uwzględnić
R. Aya, Z. Bloka, J. C. Daviesa, S. Huntingtona, A. Kaplana, H. Lasswella, J. Szackiego i P. Sztompkę. Natomiast w tematyce procesów i zmian w energetyce nie można zapomnieć, o takich nazwiskach jak R. C. Allen, M. van Asselt, U. Brand, A. Cherp, R. Fouquet, F. W. Geels, A. Grübler, K. Hölscher, J. Jewell, R. Kemp, D. Loorbach, C. Marchetti, A. McDonald, J. Meadowcroft, N. Nakićenović, P. J. G. Pearson, J. Rotmans, J. Schot, V. Smil, B. K. Sovacool, A. Stirling i J. M. Wittmayer. W gronie osób zajmujących się procesami i zmianami w energetyce należy wymienić autorów, którzy dokonali syntezy różnych perspektyw badawczych m.in. E. Brutschin, A. Cherp, F. W. Geels, J. Grin, M. Grubb, A. Grübler, J.-Ch. Hourcade, L. Kanger, J. Markard, K. Neuhoff, J. Schot, A. Smith, B. K. Sovacool, B. Truffer, V. Vinichenko, J.-P. Voß.
Studia w zakresie procesów i zmian w energetyce korzystają z dorobku studiów nad reżimami technologicznymi, technicznymi i gospodarczymi oraz studiów nad systemami innowacji, dlatego w tym zakresie należy wymienić, takie nazwiska jak P. Ahrweiler, W. B. Arthur, C. T. Bekar, W. Bijker, K. I. Carlaw, J. Carrillo-Hermosilla, D. Collingridge, N. Crafts, P. A. David, G. Dosi, Ch. Freeman, T. P. Hughes, B. Jovanovic, L. Leydesdorff, G. Lipsey, J. Markard, T. K. McCraw, J. Mokyr, R. R. Nelson, C. Perez, T. Pinch, A. Rip, N. Rosenberg, P. Rousseau, J. A. Schumpeter, B. Truffer, G. C. Unruh, L. Winner i S. Winter.
Duże znaczenie dla pracy mają również autorzy opracowań i tekstów historycznych w zakresie historii gospodarczej i historii technologii, w tym i szeroko rozumianego sektora energetycznego – R. C. Allen, S. Arapostathis, R. Church, M. W. Flinn, R. Fouquet, G. Gooday, A. Hall, J. Hatcher, J. A. Jaffe, J. Jaros, A. Jezierski, E. Kaczyńska, A. Kander, J. W. Kanefsky, M. Kitson, S. Koszutski, D. S. Landes, J. Łukasiewicz, Ch. Macleod, P. Malanima, J. Michie, R. Millward, P. J. G. Pearson, K. Piesowicz, W. Puś, V. Smil, H. Sussman, P. Warde, E. A. Wrigley.
Osobiste inklinacje autora publikacji związane są z dorobkiem, takich autorów jak A. Kander, P. Malanima i P. Warde (studia historyczne nad energią), E. A. Wrigley (studia historyczne nad energią w brytyjskiej perspektywie), R. Fouquet i P. J. G. Pearson (studia historyczne nad energią – szczególnie nad finalną konsumpcją energii), C. Marchetti i N. Nakićenović (m.in. studia ekonometryczne), R. C. Allen, M. Grubb, A. Grübler i B. K. Sovacool (studia nad transformacją energetyczną), G. Dosi, Ch. Freeman, F. W. Geels, J. Mokyr, R. R. Nelson i C. Perez (studia nad reżimami technologicznymi i innowacjami). Niewątpliwie ciekawym dorobkiem naukowym legitymizuje się V. Smil, którego praca badawcza skupia się na studiach historycznych nad energią i technologią energetyczną, studiom tym towarzyszą oryginalne syntezy danych w zakresie energetyki w długich perspektywach czasu. Z kolei najbardziej inspirujące studia nad polskim przemysłem w perspektywie historycznej zaprezentowali m.in. J. Jaros, A. Jezierski, J. Łukasiewicz i W. Puś.
W przypadku źródeł danych ilościowych w zakresie wybranych problemów energetyki nie sposób zaprezentować wszystkie opracowania i zbiory, które zostały wykorzystane w publikacji. Warto jednak podkreślić wagę, takich instytucji jak BEIS, BS, EIU, Eurostat, GUS, IAEA, IEA i OECD. Z kolei cenne opracowania statystyczne w wersji drukowanej to: European Historical Statistics 1750–1970 i International Historical Statistics: Europe 1750–1993 (Mitchell, 1975, 1998), a także World Energy Production 1800–1985 (Etemad, Luciani, 1991). Ponadto warto zwrócić uwagę na elektroniczne syntezy danych w zakresie struktur energetycznych tworzone przez TSP (dane zdigitalizowane m.in. przez L. Benichou).
Sponsor
Keywords
kultury energetyczne, energy cultures, paradygmaty energetyczne, energy paradigms, paradygmaty technologiczne, technological paradigms, gospodarka energetyczna, energy economics, transformacja energetyczna, energy transformation, tranzycja energetyczna, energy transition, polityka energetyczna, energy policy, polityka innowacji, innovation policy, bezpieczeństwo energetyczne, energy security
Citation
ROSICKI Remigiusz (2018), Kultury energetyczne Unii Europejskiej, UAM: Poznań.
ISBN
978-83-65817-51-8