Praktyki ceremonialne na Niżu w międzyrzeczu Odry i Wisły w III tys. przed Chr.

Abstract

W III tys. przed Chr. Europa była areną głębokich transformacji o charakterze społecznym i ekonomicznym, inicjujących wczesną epokę brązu. Zmiany te objęły również zachodnią część Niżu Polski (Pomorze, Wielkopolskę, Kujawy i Ziemię Lubuską) oraz wschodnią część Niżu Niemieckiego (Pomorze Przednie). Społeczeństwa zasiedlające te obszary w późnym neolicie uległy w następnych stuleciach głębokim przeobrażeniom, widocznym bardzo wyraźnie w sferze zachowań ceremonialnych. Główna zmiana polegała na odejściu o praktyk wzmacniających tożsamość grupową. Ze względu na swój publiczny charakter ceremonie były areną, na której zaznaczały się napięcia społeczne, prowadzące do rozpadu dawnych wspólnot i do wykształcenia się wśród najbardziej progresywnych populacji nowego modelu relacji społecznych. III tys. przed Chr. było czasem funkcjonowania na Niżu dwóch głównych nurtów rozwoju społeczno-ekonomicznego, których pozostałościami są kultury ceramiki sznurowej i amfor kulistych. Różnicowanie społeczne i indywidualizacja były w większym stopniu udziałem społeczeństw posługujących się ceramiką sznurową. Procesy te zatrzymały się w momencie gdy w Europie Środkowej rolę katalizatora transformacji społeczno-kulturowych przejął fenomen Pucharów Dzwonowatych. Na Niżu na obrzeżach dawanych centrów kulturowych zaczęły się intensywnie rozwijać populacje kultury unietyckiej, ewoluujące w kierunku zhierarchizowanych społeczeństw wczesnej epoki brązu.

In the 3rd millennium BC Europe was an arena of profound social and economic transformation, initiating the Early Bronze Age. These changes also affected the western part of the Polish Lowland (Pommerania, Wielkopolska, Kujawy and Lubusz Land) and the Eastern German Lowlands (Western Pommerania). Populations inhabiting these areas during the late Neolithic in the following centuries were a subject of deep transformations, clearly visible in the field of ceremonial behaviours. The main change was the rejection of practices strengthening the group identity. Because of their public nature, ceremonies were the arenas where social tensions were marked, leading to the disintegration of old communities and to appearance of a new model of social relations among the most progressive population. The 3rd millennium BC was the time of the existence on the Lowlands of two main lines of socio-economic development, which remnants are the Corded Ware and the Globular Amphora cultures. Social differentiation and individualization were mainly shared by the societies with corded pottery. These processes were stopped when the Bell Beakers phenomenon took the role of the catalyst for socio-cultural transformations in Central Europe. On the Lowlands, the populations of Unetyce culture began to develop intensively on the outskirts of previous cultural centres, evolving towards hierarchical societies of the Early Bronze Age.