Brzechczyn, Krzysztof2010-04-232010-04-232009Krzysztof Brzechczyn (red.), „Oblicza komunistycznego zniewolenia. Między nauką a literaturą”. Poznań: Instytut Pamięci Narodowej 2009, s. 63-74.97 8839 25139 95http://hdl.handle.net/10593/301Celem artykułu jest prezentacja trzech wybranych teorii rewolucji i próba porównania ich mocy wyjaśniającej poprzez zestawienie z procesem wyzwalania więźniów w sowieckich obozach koncentracyjnych opisanych w "Archipelagu Gułag" przez Aleksandra Sołżenicyna. W artykule przedstawiona została indywidualistyczna teoria rewolucji Gordona Tullocka traktującą bunt jako rezultat jednostkowych preferencji, psychologiczno-ekonomiczna teoria rewolucji Jamesa Daviesa ujmującą rewolucję jako rezultat pogorszenia się położenia ekonomicznego społeczeństwa po początkowym okresie wzrostu dobrobytu oraz teoria rewolucji Leszka Nowaka, w której to wydarzenie społeczne jest zbiegiem dwóch procesów społeczno-politycznych: obecności w populacji dostatecznej liczby osób opierających się w każdych warunkach zniewoleniu i procesów rewaloryzacji autonomicznych relacji społecznych. Modelowy status prezentowanych teorii prowadzi do ważnych następstw badawczych, mianowicie żadnej z prezentowanej teorii literalnie nie można odnosić do wyjaśnianych przez nie zjawisk, lecz tylko z pewnym przybliżeniem. Stawia to również w innym świetle postawiony przez Poppera problem falsyfikacji teorii. Zgodnie z nim należy odrzucić teorię, dla której został odkryty kontrprzykład. Na gruncie natomiast idealizacyjnej teorii nauki – stanowiącej jedną z filozoficznych interpretacji metody modelowej – odróżnia się kontrprzykłady rzeczywiste od kontrprzykładów prima facie. Jest to jednym, obok odmiennych perspektyw aksjologicznych i ideowych, ze źródeł pluralizmu teoretycznego w humanistyce. Nigdy bowiem nie wiadomo, czy dalsza rozbudowa teorii nie doprowadzi do wyjaśnienia faktów empirycznych dotąd jej przeczących. Nie należy zatem przedwcześnie żadnej teorii odrzucać z dyskursu naukowego.plNie-Marksowski materializm historycznyIdealizacjaGułagRewolucjaRozdział z książki