Czebreszuk, Janusz. PromotorBahyrycz, Cezary2024-11-202024-11-202024https://hdl.handle.net/10593/27909Niniejsza praca doktorska skupia się na badaniach nad ceramiką naczyniową z późnej epoki brązu w regionie Macedonii Centralnej, koncentrując się na jej roli jako świadectwa kontaktów ponadregionalnych. Praca jest wynikiem analizy dostępnych materiałów z badań terenowych, wykopaliskowych, kwerend literaturowych z różnych regionów, oraz analiz przestrzennych. Macedonia Centralna, leżąca na styku Bałkanów i Egei, była strefą peryferyjną lub marginalną w systemie światowym epoki brązu, co miało wpływ na rozwój jej kultury materialnej, a widoczne jest zwłaszcza w najbardziej powszechnie występującym materiale archeologicznym – fragmentach naczyń ceramicznych. Praca ukazuje, w jaki sposób ceramika może dostarczyć informacji o kontaktach kulturowych między tymi regionami. W rozprawie przeanalizowane zostały trzy kategorie naczyń ceramicznych: ceramika mykeńska, malowana matową farbą oraz nacinana i inkrustowana. Badania obejmują materiały ze stanowisk archeologicznych zlokalizowanych w dolinach Wardaru i Strumy, które były ważnymi szlakami komunikacyjnymi i miejscami interakcji kulturowych w późnej epoce brązu w tej górzystej części południowo-wschodnich Bałkanów. Te doliny rzeczne, ze względu na swoje strategiczne położenie, prawdopodobnie pełniły rolę korytarzy wymiany kulturowej, czyniąc je kluczowymi obszarami do badania w kontekście kontaktów ponadregionalnych. W pracy omówione są kwestie chronologii i organizacji osadnictwa w późnej epoce brązu. Mimo wpływów z południowego świata mykeńskiego, osady zachowały swoje lokalne tradycje, co znajduje odzwierciedlenie w unikalnym charakterze ich produkcji ceramicznej. Metodyka pracy opiera się na tradycyjnych technikach badawczych, takich jak analiza techno-stylistyczna ceramiki, uzupełniając ją analizami przestrzennymi. Próbę badawczą stanowiły naczynia i fragmenty zgromadzone w zbiorach między innymi: Muzeum Brytyjskiego w Londynie, Muzeum Archeologicznego w Salonikach, Uniwersytetu Arystotelesa w Salonikach, Regionalnego Historycznego Muzeum w Błagojewgradzie. Wzięto pod uwagę fragmenty zebrane zarówno podczas jednych z pierwszych działań badawczych w regionie – podczas I wojny światowej i latach 20. XX wieku, jak również nowsze materiały gromadzone w trakcie postępów prac systematycznych badań powierzchniowych w Grecji i Bułgarii. Dodatkowo, jako uzupełnienie informacji płynących z analiz ceramicznych – zastosowano serię analiz przestrzennych, wykonanych dla obszaru południowo-wschodnich Bałkanów, z zastosowaniem narzędzi systemu informacji geograficznej – GIS. Pozwoliło to na lepsze zrozumienie funkcji osad w przestrzeni w kontekście kontaktów kulturowych. Praca zawiera analizę rozwoju wytwórczości ceramicznej w Macedonii Centralnej, w tym wpływów północnych i południowych. Poddane badaniu zostało jak lokalna ceramika była kształtowana przez te wpływy, jednocześnie zachowując swoje unikalne cechy. Wyróżnione kategorie naczyń ceramicznych odgrywały kluczową rolę w analizie kontaktów kulturowych, pokazując, jak lokalne społeczności integrowały wpływy zewnętrzne w swojej produkcji. Ukazano, które regiony w sieci powiązań Macedonii Centralnej były kluczowe z punktu widzenia interakcji interregionalnych. Pod koniec późnej epoki brązu, w regionie północnej Egei, nie odnotowano znaczących przerw w osadnictwie, co sugeruje stabilny rozwój kultury materialnej, mimo zewnętrznych wpływów. W Macedonii Centralnej nie zarejestrowano obecności zinstytucjonalizowanych centrów politycznych, co odróżnia ten region od bardziej zaawansowanych cywilizacyjnie obszarów Grecji południowej. Dalsze badania, w tym bardziej zaawansowane analizy chemiczne i petrograficzne, mogłyby dostarczyć dodatkowych informacji i pogłębić zrozumienie dynamiki kulturowej w tej części świata. Praca podkreśla również znaczenie badań nad rytuałami pogrzebowymi, które w Macedonii Centralnej są wciąż słabo zbadane. Brak formalnych praktyk pogrzebowych odróżnia ten region od sąsiednich obszarów, w których rytuały pogrzebowe były bardziej rozwinięte. Dalsze badania nad tym aspektem mogą dostarczyć nowych informacji o społecznych i kulturowych strukturach regionu. Na zakończenie przedstawiono perspektywę na przyszłość, sugerując, że włączenie nowoczesnych technik analitycznych, takich jak analiza chemiczna i petrograficzna, mogłoby znacznie wzbogacić zrozumienie ceramiki z Macedonii Centralnej i jej roli w ponadregionalnych kontaktach kulturowych. This doctoral dissertation focuses on the study of pottery from the Late Bronze Age in the Central Macedonia region, emphasizing its role as evidence of interregional interactions. The research is the result of analyzing available materials from fieldwork surveys, excavations, literature queries from various regions, and digital spatial analyses. Central Macedonia, located at the intersection of the Balkans and the Aegean, was a peripheral or marginal zone in the world-system theory of the Bronze Age, which influenced the development of its material culture. This influence is particularly visible in the most commonly found archaeological material—fragments of ceramic vessels. The dissertation demonstrates how ceramics can provide information about cultural contacts between these regions. The study analyzes three categories of ceramic vessels: Mycenaean pottery, matt-painted pottery, and incised and encrusted pottery. The research includes materials from archaeological sites located in the Vardar and Struma valleys, which were important communication routes and sites of cultural interactions during the Late Bronze Age in this mountainous part of the southeastern Balkans. These river valleys, due to their strategic location, likely served as corridors for cultural exchange, making them key areas for studying interregional contacts. The dissertation discusses issues of chronology and settlement organization during the Late Bronze Age. Despite influences from the southern Mycenaean world, the settlements retained their local traditions, which is reflected in the unique character of their ceramic production. The methodology of the work is based on traditional research techniques, such as techno-stylistic analysis of ceramics, complemented by spatial analyses. The research sample consists of vessels and fragments collected in the collections of institutions such as the British Museum in London, the Archaeological Museum of Thessaloniki, Aristotle University of Thessaloniki, and the Regional Historical Museum in Blagoevgrad. The study takes into account fragments collected during some of the earliest research activities in the region—during World War I and the 1920s, as well as more recent materials gathered during systematic surface surveys in Greece and Bulgaria. Additionally, to complement the information derived from ceramic analyses, a series of spatial analyses was conducted for the southeastern Balkans using Geographic Information System (GIS) tools. This allowed for a better understanding of the function of settlements in the spatial context of cultural contacts. The dissertation includes an analysis of the development of ceramic production in Central Macedonia, including northern and southern influences. The research examines how local ceramics were shaped by these influences while maintaining their unique characteristics. The highlighted categories of ceramic vessels played a crucial role in analyzing cultural contacts, showing how local communities integrated external influences into their production. The study identifies which regions in the Central Macedonia network were key from the perspective of interregional interactions. By the end of the Late Bronze Age, no significant breaks in settlement continuity were recorded in the northern Aegean region, suggesting a stable development of material culture despite external influences. In Central Macedonia, no institutionalized political centers were recorded, distinguishing this region from the more advanced southern Greek areas. Further research, including more advanced chemical and petrographic analyses, could provide additional information and deepen the understanding of cultural dynamics in this part of the world. The dissertation also highlights the importance of studies on burial rituals, which in Central Macedonia are still poorly understood. The lack of formal burial practices distinguishes this region from neighboring areas, where burial rituals were more developed. Further research on this aspect may provide new information on the social and cultural structures of the region. Finally, the dissertation presents a future perspective, suggesting that the inclusion of modern analytical techniques, such as chemical and petrographic analysis, could significantly enhance the understanding of Central Macedonian ceramics and their role in interregional cultural contacts. Wydział Archeologiiplceramikapóźna epoka brązuGrecjaBułgariaMacedoniapotteryLate Bronze AgeGreeceBulgariaMacedoniainfo:eu-repo/semantics/doctoralThesis