Wiśniewski, Janusz. PromotorIwaszkiewicz-Woda, Aleksandra2013-11-222013-11-222013-11-22http://hdl.handle.net/10593/8582Wydział Nauk Politycznych i DziennikarstwaWraz ze zmianą mapy politycznej Europy w wielu krajach Europy Środkowej i Wschodniej, krajów bałtyckich i bałkańskich rozpoczęły się procesy weryfikacji tożsamości narodowych, które stanęły w opozycji do ZSRR. W młodych demokracjach, które powstały na skutek rozpadu Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich, ciągle jeszcze trwają procesy autoidentyfikacji i budowania ich od nowa. Celem pracy było wskazanie, w jakim stopniu polityka kulturalna może kształtować poczucie tożsamości narodowej. Estonia swoje poczucie tożsamości ma zakorzenione w języku i kulturze, dlatego to one stały się priorytetem w realizowaniu „polityki tożsamościowej”. W przeprowadzonych badaniach nad tożsamością estońską ustalono, że Estończycy bardzo silnie związani są ze swoim językiem, symbolami narodowymi. Deklarują przywiązanie do swojego kraju i dumę z przynależności etnicznej. Rozprawa składa się ze wstępu, sześciu rozdziałów i zakończenia. Taki układ pracy ma na celu wiarygodnie przedstawić znaczenie estońskiej polityki kulturalnej w procesie transformacji ustrojowej oraz zrekonstruować przebieg procesów historycznych a także przedstawić relacje miedzy polityką kulturalną a poczuciem tożsamości narodowej. W rozdziale pierwszym przedstawiono teoretyczne podstawy pracy. Dla lepszego zrozumienia problemu dokładnie zdefiniowano poszczególne terminy (naród, kultura, tożsamość kulturowa, tożsamość narodowa, polityka kulturalna) przy uwzględnieniu dyskusji, które się wokół nich toczą. W drugim rozdziale zostały przedstawione różne sposoby finansowania kultury i modele organizacyjne zarządzania kulturą. Biorąc pod uwagę stopień zaangażowania instytucji państwowych w rozwój i organizację kultury, badacze problemu wyodrębnili kilka różnych modeli polityki kulturalnej. Współczesne modele różnią się przede wszystkim stopniem decentralizacji zarządzania i finansowania kultury, jak również stopniem zaangażowania społeczeństwa w działaniu na rzecz rozwoju kultury. Różne podejście do funkcji polityki kulturalnej pokazano na schematach wybranych krajów europejskich. Francji, która wpisuje kulturę w misję państwa, Wielkiej Brytanii traktującej ją, jako sferę ekonomii i działań organizacji quazi-pozarządowych oraz Niemiec, które skupiają się na rozwoju kultur regionalnych. Omówiony też został model polityki kulturalnej państw byłego bloku wschodniego. Celem tych rozważań była próba zdefiniowania zależności polityki kulturalnej od rodzaju społeczeństw, w których jest realizowana. W rozdziale trzecim zostały przedstawione historyczne losy państwa estońskiego od czasów przedhistorycznych do uzyskania niepodległości w 1992 roku. Zmieniająca się w ciągu stuleci przynależność państwowa ziem estońskich oraz różna intensywność powiązań z kolejnymi włodarzami tego regionu miała znaczący wpływ na obraz współczesnej Estonii. Rys historyczny pozwala lepiej zrozumieć bardzo ciekawą, ale też niezwykle złożoną „estońską teraźniejszość”. W pierwszej części rozdziału przedstawiono historię ziem estońskich w podziale na kolejne okresy historyczne, natomiast w drugiej opisano przejawy formowania się poczucia tożsamości narodowej i powstawania dziedzictwa kulturowego tego kraju. Ziemie Estów znajdujące się w pobliżu ważnych szlaków handlowych prowadzących z Europy Zachodniej i Skandynawii przez Bałtyk i ziemie ruskie aż do Morza Czarnego, znajdowały się pod nieustannym wpływem obcych kultur. Transformacja społeczności „maamees”(ludzie ziemi) do narodu estońskiego wiodła przez staranne przechowywanie tradycji własnej mowy, obyczajów, obrzędów i jednoczesne niszczenie tych czynników przez kolejnych najeźdźców. Rozdział czwarty poświęcono estońskiej polityce kulturalnej. W pierwszej części została opisana polityka okresu I Republiki Estonii w latach 1918-1940. Trudno przecenić znaczenie własnego państwa dla rozwoju kultury narodowej. Był to czas, kiedy instytucje państwowe wspierały finansowo tak kulturę jak i jej twórców. Taki mecenat pozwalał artystom w całości oddawać się swojej twórczości. Aparat państwowy ukierunkowany był na wytworzenie, w narodzie o chłopskich korzeniach, estońskiej inteligencji. Już w tym okresie widać celowe działania polityki kulturalnej, mające prowadzić do ograniczenia wpływów kultury rosyjskiej i niemieckiej, przy jednoczesnym promowaniu kultury estońskiej na arenie międzynarodowej. Te ówcześnie sformułowane cele i zadania polityki kulturalnej znajdują swoje odzwierciedlenie również obecnie. Przedwojenna estońska polityka kulturalna charakteryzowała się dużą demokratycznością i była nastawiona na budowanie niepodległego państwa po przez tworzenie kapitału kulturowego. W tym okresie budowano pierwsze państwowe instytucje kulturalne i definiowano główne obszary kultury w ramach scentralizowanej władzy. Jednocześnie w tym czasie powołano również Fundację Wspierania Kultury Estońskiej (Eesti Kultuurkapital), która miała za zadanie zarządzać funduszami przeznaczonymi na kulturę w sposób autonomiczny uniezależniając ten sektor od ciągle zmieniających się rządów państwowych. W drugiej części rozdziału przedstawiono współczesną politykę kulturalną Estonii w poszczególnych jej aspektach. Wychodząc od omówienia podstaw prawno–ustrojowych państwa Estońskiego i zasad realizowania polityki państwowej, podjęto próbę zdefiniowania modelu realizowanej polityki kulturalnej. Ponieważ celem estońskiej polityki kulturalnej jest kontynuowanie estońskich tradycji narodowych, wspieranie autonomii kulturalnej mniejszości narodowych oraz ochrona dziedzictwa narodowego w kolejnych podrozdziałach została przeprowadzona analiza dokumentów źródłowych mających potwierdzić tę tezę. Model polityki kulturalnej Estońskiej wzorowano na sprawdzonych modelach innych krajów, przy jednoczesnym uwzględnieniu specyfiki własnego państwa. Jest to bardzo charakterystyczne postępowanie, które dotyczy większości państw byłego bloku wschodniego. W kolejnych podrozdziałach przedstawiono sposoby finasowania działalności kulturalnej, rolę państwa w ochronie dziedzictwa narodowego, działalność kulturalną, wpływy Unii Europejskiej na realizowaną politykę kulturalną oraz rolę społeczeństwa w ramach podejmowanych działań politycznych. Rozdział piąty, poświęcony został wieloaspektowemu omówieniu tożsamości Estończyków. Przedstawiono wyniki badań przeprowadzonych przez badaczy estońskich. Część badań przeprowadzona została w celu opracowania celów polityki integracyjnej zawartych w „Strategii integracji 2008-2013” przyjętej przez Parlament Estoński. Ponieważ populacji estońskiej nie można traktować jako nośnika jednorodnej tożsamości etnicznej, oprócz tożsamości Estończyków, szerzej został podjęty problem tożsamości narodowej mniejszości rosyjskojęzycznej zamieszkującej na terytorium państwa estońskiego. Zaprezentowane zostały także wyniki badań nad kolektywną tożsamością obywateli Estonii i stopniem jej utożsamiania z tożsamością europejską. W wynikach badań można zauważyć zmianę stopnia identyfikacji z UE wraz z akcesją Estonii w jej szeregi. Podjęto również próbę diagnozy na ile polityka społeczna i polityka kulturalna wpływają na budowanie tożsamości narodowej. Szósty rozdział podejmuje temat społeczeństwa obywatelskiego, kapitału społecznego i ich wpływu na realizowaną politykę kulturalną. W oparciu o opracowanie Doroty Ilczuk „Polityka kulturalna w społeczeństwie obywatelskim”, omówiono rolę estońskiego społeczeństwa obywatelskiego w kształtowaniu polityki kulturalnej. Posługując się analizą zaczerpniętą z pracy Roberta Putnama „Demokracja w działaniu. Tradycje obywatelskie we współczesnych Włoszech”, dokonano szczegółowej analizy skuteczności polityki kulturalnej. Zaproponowane przez badacza wskaźniki takie jak: stabilność rządów, sprawność finansowa rządu, rola służb statystycznych i informacyjnych, system prawny reform czy innowacyjność legislacyjna zostały omówione z perspektywy estońskiej polityki kulturalnej. Następnie poddano analizie praktyczne aspekty realizowania tej polityki. Wszystkie zaproponowane wskaźniki ukazują różnorodność sfer, w jakich rząd musi podejmować działania i pozwalają w dużym stopniu je ocenić.Changes on the political map of Europe initiated processes of national identity verification in several countries of Central and Eastern Europe, as well as in the Baltic and Balkan regions. These commenced in opposition to the Soviet Union. The young democracies whose emergence followed the collapse of the Union of Socialist Soviet Republics are still being shaped, and processes of self-identification are still underway. The objective of the present study is to indicate to what degree cultural policy is capable of shaping the sense of national identity. As Estonia’s sense of identity is rooted in the language and culture, these have become the priorities in the execution of “identity policy”. Research on Estonian identity has shown that Estonians are very strongly attached to their language and national symbols. They declare allegiance to their country and pride of their ethnic status. The dissertation consists in introduction, six chapters and conclusion. Such arrangement is intended to credibly present the significance of Estonian cultural policy in the process of political transformation, to reconstruct the course of historical processes, as well as to present the relations between the cultural policy and the sense of national identity. Theoretical assumptions of the thesis are presented in Chapter One. To facilitate a better understanding of the problem, particular terms (nation, culture, cultural identity, national identity, cultural policy) have been defined taking the current discussions concerning these notions into account. Chapter Two demonstrates various methods of financing culture and organisational models of culture management. On consideration of the degree of state institutions’ involvement in the development and organisation of culture, problem specialists have distinguished a number of different cultural policy models. Contemporary models differ mainly in the degree of decentralisation of culture management and financing, as well as in the degree of the society’s involvement in fostering cultural development. Different approaches to the function of cultural policy have been demonstrated using the examples of different European countries: France, where culture blends in the state’s mission; Great Britain, which treats culture as part of the realm of economy and domain of NGOs’ operation; and Germany, which focuses on the development of regional cultures. The cultural policy model in place in former Eastern Bloc countries has also been discussed. The goal of these deliberations was to define the relationship between cultural policy and the kind of society in which it is implemented. Chapter Three contains the history of the Estonian state from prehistoric times to gaining independence in 1992. The changing national status of Estonian lands over centuries, and different level of affiliation to consecutive rulers of the region exerted a profound influence upon the image of contemporary Estonia. The historical outline helps to better understand the very interesting, but also highly intricate Estonian “here and now”. In the first part of the chapter, the history of Estonian lands is split into historical periods; in its latter part, manifestations of the emerging sense of national identity and development of the country’s cultural legacy has been described. Located in the vicinity of major commercial routes leading from Western Europe and Scandinavia through the Baltic Sea and Ruthenian territories to the Black Sea, Aests’ lands were under permanent influence of foreign cultures. Transformation of the “maamees” (people of the earth) community into the Estonian nation involved persistent preservation of such traditions, as own language, customs, and ceremonies, which consecutive invaders equally persistently tried to obliterate. Chapter Four is dedicated to Estonian cultural policy. Its opening part contains a description of the policy of Estonia’s First Republic’s between 1918 and 1940. It is difficult to overestimate the significance of the existence of an independent state for the development of a nation’s culture. It was a time when state institutions financially supported both culture, and authors. Such patronage made it possible for artists to fully concentrate on their art. The state apparatus aimed to establish – in a nation of peasant roots – Estonian intelligentsia. It was already at that period that intentional cultural policy efforts were discernible to curb the influence of Russian and German cultures, and, simultaneously, to promote Estonian culture on international level. The aims and tasks of cultural policy formulated at the time also find their reflection today. Highly democratic, Estonian cultural policy of the pre-war period was aimed at building an independent state via creating cultural capital. It was at this time that first cultural institutions of the state were built, and key areas of culture were defined within the framework of centralised authority. At the same time, the Estonian Culture Endowment Fund (Eesti Kultuurkapital) was established, whose aim was to autonomously manage culture-allocated funds, which made the sector independent from permanently changing state authorities. In the latter part of the chapter, all aspects of modern-day Estonian cultural policy has been presented. Beginning with discussion of legal-political foundations of the Estonian state, and the principles of state policy execution, an attempt was made to define the current cultural policy model. As the goal of Estonian cultural policy is continuation of Estonian national tradition, support to cultural autonomy of ethnic minorities, and protection of the national heritage, an analysis of source documents to prove this point has been carried out in consecutive subchapters. The model of Estonian cultural policy was based on proven patterns employed in other countries, simultaneously taking the country’s own specific character into account. This type of conduct is very typical of the majority of former Eastern Bloc countries. In consecutive subchapters, methods of financing cultural activity, the role of the state in preserving national heritage, cultural activity, influence of the European Union upon the cultural policy, as well as the role of the society in political undertakings have been demonstrated. Chapter Five contains a many-sided discussion of Estonians’ identity, and shows results of Estonian scholars’ research. It was partly carried out to determine the objectives for integration policy contained in the “2008-2013 Integration Strategy” adopted by the Estonian Parliament. Estonian population cannot be considered ethnically homogenous; thus, besides the question of Estonians’ identity, the problem of national identity of the Russian-speaking ethnic minority which inhabits the territory of the Estonian state has been addressed at large. Results of research on Estonian citizens’ collective identity, as well as the degree of its identification with European identity have also been presented. Here, one can observe a change in the degree of identification with the EU following Estonia’s access to the Union. Furthermore, an attempt was made to evaluate to what degree social and cultural policies influence the shaping of national identity. Chapter Six concentrates on the issues of civil society, social capital and their impact upon the implemented cultural policy. Based on Dorota Ilczuk’s study “Polityka kulturalna w społeczeństwie obywatelskim”, the role of Estonian civil society in shaping the cultural policy has been discussed. Using the analytical method adapted from Robert Putnam’s work “Making Democracy Work. Civic Traditions in Modern Italy”, a detailed analysis of the efficiency of cultural policy was performed. Introduced by the researcher, indicators like stability of rule, financial efficiency of the government, role of statistical and information services, legal system of reform, or innovatory quality of the legislative process have been discussed from the point of view of Estonian cultural policy. Next, practical aspects of the policy’s execution have been analysed. The multitude of suggested indicators reveals the variety of areas, in which the government is compelled to take action; to a considerable degree it also lets one evaluate these efforts.plEstoniaPolityka kulturalnaCultural policyTożsamość narodowaNational identityEstońska politykaEstonian policySpołeczeństwo estońskieEstonian societyDysertacja