Rok 1989 jako powrót do Europy. O rewolucji, reformie i pojednaniu z traumatyczną przeszłością

Abstract

Celem niniejszego opracowania jest zbadanie upadku rządów komunistycznych w roku 1989 w Europie Wschodniej i Centralnej oraz wydarzeń, które nastąpiły po tym fakcie, przez skoncentrowanie uwagi na krajach doświadczających zmiany ustroju w roku 1989, tj. Polsce, Węgrzech, byłej NRD, Czechosłowacji, Bułgarii i Rumunii. W związku z tym rewolucja, reforma oraz pogodzenie się z niedawną przeszłością stanowią kluczowe terminy w odniesieniu do bieżącej analizy. Głównym argumentem wysuwanym w niniejszym studium jest fakt, że charakter zmiany ustrojowej w roku 1989 wpłynął w znacznym stopniu na następujące po niej wydarzenia w poszczególnych krajach, szczególnie na procesy demokratyzacji oraz integracji ze strukturami europejskimi. Co równie istotne, wpłynął też na sposób, w jaki potraktowano nadużycia i zbrodnie zlikwidowanych systemów komunistycznych. W niniejszym artykule zostały poruszone trzy główne kwestie: (1) charakter zmian ustrojowych, (2) czynniki, które oddziaływały na dynamikę procesu demokratycznej konsolidacji oraz (3) sposoby rozliczenia się z komunistyczną przeszłością. W pierwszej części został przedstawiony model objaśniający upadek dyktatur komunistycznych w Europie Środkowo-Wschodniej. Afirmuje on podejście kulturalistyczno- strukturalistyczne oraz wykazuje, że zmiany ustrojowe w Europie Środkowo- Wschodniej były zdeterminowane przez złożoną konfigurację trzech rodzajów czynników (strukturalnych, specyficznych dla danych narodów oraz przypadkowych). Co więcej, w części tej wykazano, że poszczególne aspekty zmian ustrojowych na poziomie krajowym były zdeterminowane w każdym przypadku przez wzajemne oddziaływanie politycznych subkultur systemu oraz społeczeństwa. Drugą część opracowania poświęcono dwóm głównym aspektom przemian demokratycznych: (1) tempu transformacji demokratycznych oraz (2) kwestii rozliczenia komunistycznej przeszłości. W związku z tym jest podzielona na dwa podrozdziały. W pierwszym z nich analizuje się tempo przeprowadzania reform politycznych i gospodarczych. W drugim podrozdziale rozważa się problem rozliczenia się z komunistyczną przeszłością i przyjęcia ustawodawstwa lustracyjnego. W niniejszym studium utrzymuje się, że charakter zmian ustrojowych w znacznym stopniu wpłynął na strategię wypełniania zadania „spojrzenia wstecz” na systemy komunistyczne po roku 1989 w okresie od 1989 do 1999 r.The present paper examines the 1989 collapse of communist rule in East-Central Europe (ECE) and the subsequent developments, by focusing on the countries that experienced a regime change in 1989, i.e., Poland, Hungary, the former GDR, Czechoslovakia, Bulgaria and Romania. Thus, revolution, reform and reconciliation with the recent past are key concepts in terms of the present analysis. The main argument put forward by this study is that the nature of the 1989 regime change has influenced to a large extent the subsequent developments in the respective countries, especially with regard to the processes of democratization and integration into the European structures. Equally important, it influenced the way in which the wrongdoings of the defunct communist regimes were dealt with. This study is concerned with three major issues: (1) the nature of regime change; (2) the factors that determined the speed of the democratic consolidation process; and (3) the ways of coming to terms with the communist pasts.