Trudności z tożsamością. Na marginesie Niesamowitej Słowiańszczyzny

Abstract

Artykuł przestawia polemikę z zaprezentowaną przez Marię Janion w Niesamowitej Słowiańszczyźnie próbą dopasowania teorii postkolonialnej do historii narodów Europy Środkowej. Autor przestrzega przed automatycznym przeszczepianiem egzotycznych metodologii na rodzimy grunt literaturo- i kulturoznawczy, dodatkowo zarzucając badaczce romantyzmu anachronizm: nie zgadza się ani z ulokowaniem źródeł słowiańskich kompleksów w czasach chrystianizacji tego obszaru Europy, ani z postulowaną przez Janion traumą wynikającą z odcięcia od pogańskich/prasłowiańskich korzeni. Twierdzi przy tym, że autorka Niesamowitej Słowiańszczyzny nieświadomie po wielokroć ulega imperium, narzucającemu kolonizowanym dyskurs wiktymistyczny, ponieważ analizuje średniowieczną historię Polski przez pryzmat literatury romantycznej, siłą rzeczy zdominowanej przez resentyment oraz powtarza pogląd, że wszystkim polskim nieszczęściom winna jest owa „obca”, zaszczepiona tożsamość. Zdaniem Autora, dyskurs kolonialny w sensie Saidowskim mógł narodzić się dopiero na fundamencie oświecenia – za sprawą ugruntowanego wówczas pojęcia tożsamości narodowej. Dowodem – problemy Janion ze wskazaniem owej tożsamości „przednarodowej”: raz są nimi obyczaje prasłowiańskie, w innym kontekście – niełacińska tożsamość chrześcijańska. Autor zgłasza również wątpliwości co do samego pojęcia „słowiańszczyzna”, które z powodu plemiennego nacechowania jest samo z siebie kolonialne lub panslawistyczne (a zatem imperialne, rosyjskie).

The article presents a discussion with the attempt of matching the postcolonial theory with the history of the Central European nations presented by Maria Janion in The Incredible Slavs. The author warns against an automatic transferring of exotic methodologies onto native literary and culture ground, while accusing the romantic researcher with anachronism: she agrees neither with locating the origins of Slavic complexes in the times of Christianisation of this part of Europe nor with the trauma that results from the separation from the pagan/proto-slavic roots postulated by the author. She also claims that the author of The Incredible Slavs unconsciously succumbs to the empire that imposes victimisation discourse to the colonised because she analyses medieval history of Poland through the prism of romantic literature which is naturally dominated by ressentiment. She also repeats the view that the Foreign and the Imposed identity is the source of all misfortunes. In the opinion of the author the colonial discourse in Said’s terms could only be born on the grounds of Renaissance – owing to the notion of national identity consolidated at that time. The evidence – Janion’s problems with indicating that prenational identity: at one point these are the proto-Slavic customs – in other contexts – the non-Latin Christian identity. Furthermore, the author raises questions as far as the notion of Slavism itself is concerned, which due to a tribal connotation is characterised on its own as colonial or panslavic (so imperial, Russian).