Człowiek – portret zwielokrotniony. Komentarz do antropologicznej dystynkcji A.J. Heschela

Abstract

Jedną z manifestacji ludzkiego subiectum jest jego dualność. To, że człowiek jest podmiotem dualnym, może być rozumiane wielorako. Występuje on w roli podmiotu wiedzy, ale także w roli podmiotu wiary. Ponadto bywa podmiotem wiedzy, która dotyczy jego jako bytu, ale też podmiotem wiedzy dotyczącej go jako bycia – zgodnie z różnicę między tymi określeniami wyeksplikowaną przez Abrahama J. Heschela (1907–1972). O ile „byt” jawi się tu jako określenie indyferentne aksjologicznie, o tyle „bycie”, przeciwnie, jest określeniem zaangażowanym normatywnie. Co więcej, oto kolejna subtelność, w przypadku ludzkich odniesień do własnego bytu lub do bycia, człowiek może kierować się zarówno wiedzą,jak i wiarą. Heschel nie tylko odróżnia „byt ludzki” (human being) od „bycia ludzkim” (being human), ale ponadto kontestuje możliwość definiowania człowieka przy użyciu jedynie pierwszego z tych określeń. Postrzeganie człowieka w kategoriach ontycznych, jako „bytu ludzkiego”, bez uwzględnienia wymiaru normatywnego, czyli „bycia ludzkim”, prowadzi do redukcjonistycznej deformacji uniemożliwiającej adekwatne uchwycenie specyfiki człowieka, a właśnie ta specyfika odróżnia go od wszelkich innych bytów. Doceniając wagę wprowadzonej przez Heschela dystynkcji, zakładam, że może być ona przyczynkiem i impulsem do próby rewindykacji pytania o istotę człowieka. Jest ono wprawdzie niepopularne w obrębie współczesnej refleksji filozoficznej, a jednak – jak wolno założyć – nadal zasługuje na uwzględnienie.

Duality is a manifestation of the human subiectum. The fact that humans are dual subjects can be understood in a number of ways, e.g., they act as subjects of knowledge, but also as subjects of faith. At times, they are the subject of knowledge that concerns them as human beings, but also the subject of knowledge concerning them as being human, in line with the anthropological distinction explained by Abraham J. Heschel (1907–1972). While human being is an axiologically neutral term, being human is, by contrast, a normatively charged one. There is yet another subtlety here: when humans refer to themselves as human beings or consider themselves being human, they may be guided by both knowledge and faith. Not only does Heschel distinguish between the concepts of human being and being human, but he also refutes the possibility of defining man solely by using the former. Perceiving man in ontological terms, as a human being, without taking into account the normative dimension, i.e., being human, leads to a reductionist distortion that prevents an adequate grasp of what makes man unique, and it is precisely this unique quality that sets him apart from all other beings. Appreciating the weight of Heschel’s distinction, I believe it could be a starting point and an impulse to revisit the question of the essence of humanity. As unpopular as it is in contemporary philosophical thought, it still deserves some attention.