Kategoria montażu wobec strukturowania formy gatunkowej powieści „Anna Karenina” L. Tołstoja

Abstract

Swoista filozofia montażu, przedstawiona w dysertacji jako teoria, jednocześnie stanowi inspirację w samym procesie analizy struktury powieściowej. Zatem zasadniczy koncept „Wszystkiego” (jako klucz w zrozumieniu antropologii Mistrza z Jasnej Polany) w świecie artystycznym powieści „Anna Karenina” Lwa Tołstoja został odczytany poprzez pryzmat „montażowego myślenia” zakładający, że myśleć montażowo to znaczy umieć rozłączyć (rozdzielić) dzieło artystyczne na części po to, ażeby następnie połączyć je w jedną całość tożsamą z nową jakością (artystyczną). W kluczu renesansowego myślenia autora „Nieobojętnej przyrody” montować nie oznacza tylko łączyć, ale przede wszystkim ujawniać istotę nieobecnych składowych procesu stawania się dzieła. W praktyce kinematograficznej montaż jest rozumiany jako zabieg wycinania fragmentów taśmy, aby następnie uzyskać szansę jej sklejania, na zasadzie „nośnych styków” otworzyć możliwość konstruowania całości artystycznej. W taki sposób można konstruować i wyrażać najbardziej skomplikowane idee, ujawniać głębię ludzkiej duszy, poruszać najbardziej delikatne struny sumienia człowieka, co przekłada się na główne artystyczne wyróżniki Tołstojowskiej homofonii: dialektykę duszy („диалектика души”) historiozofię („историософия”), zrywanie masek („срывание масок”), urodę życia, żywe życie („живая жизнь”) i inne.

Montage was introduced by the great Russian film director and film theorist Sergei Eisenstein. However, after a closer look and a detailed analysis of this phenomenon it has to be stated that montage can function as a universal type of thinking, which may be present in every kind of art, especially in literature. Highlighting the category of montage in literature shall help me penetrate common rules (principles) of structuring the literary masterpiece. In the case of this thesis I give a careful reading of “Anna Karenina” by Leo Tolstoy. Through the prism of „montage thinking” a new redefined attempt at understanding the work of Leo Tolstoy can be introduced. This attempt assumes that to think in a montage way is to be able to separate the work of art (film) into pieces in order to link them up together (combine) so that they create a new meaningful unity. The concept of montage is more than just the linkage of related images. It means to reveal the essence, the meaning, the causes of things and their bonds because montage is a special process not only of getting to know the world but also of perceiving the world. In such a way one can construct and express the most complicated ideas, disclose the depth of human soul, strike the most delicate strings of human conscience, which are the main characteristics of the Tolstoy’s homophony and can be expressed in the following terms: dialectic of a soul, philosophy of history, unmasking, living life and others.

Своеобразная философия монтажа, разработанная Эйзенштейном и представленная в диссертации в форме теории, одновременно послужила вдохновением для исследования структурной формы романа «Анна Каренина» Л.Н. Толстого. Содержательный концепт «Всего» (как ключ к антропологии Мастера из Ясной поляны) в художественной реальности вышеназванного романа был прочтен сквозь призму монтажного мышления, согласно которому - монтажно мыслить - это значит обладать способностью анализировать и синтезировать, то есть уметь разъять произведение на части и объединять части в единое целое с целью создания качественно нового произведения. В ключе ренессансного мышления автора «Неравнодушной природы», монтировать обозначает не только соединять, но прежде всего выявлять суть отсутствующих элементов процесса становления художественного произведения. В кинематографической практике монтаж это не только творческий процесс, но и технический, при котором куски кинопленки переставляются и подрезаются, чтобы впоследствии склеив материал с учетом монтажных (весомых, значимых) стыков, создать возможность для конструирования художественной целостности. Таким образом можно конструировать и выражать самые сложные идеи, раскрывать глубину человеческой души, затрагивать самые тонкие струны совести, что определяет содержательные основания поэтики великого классика: живая жизнь, диалектика души, внутренний монолог и другие.