Książki/rozdziały (WFil)
Permanent URI for this collectionhttps://repozytorium.amu.edu.pl/handle/10593/25060
Browse
Recent Submissions
Item Znaczenie miłości w filozofii podmiotu Emila Ciorana(Bogucki Wydawnictwo Naukowe; Wydawnictwo Naukowe Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, 2025) Rura, MateuszChociaż miłość często odgrywa zasadniczą rolę w kształtowaniu się egzystencjalnego podmiotu, to jej znaczenie na gruncie refleksji egzystencjalnej nie jest eksponowane tak mocno, jak np. tragizm, samotność czy źródłowe odniesienie do transcendencji. Najlepiej jest to widoczne na przykładzie myśli Emila Ciorana, zazwyczaj utożsamianej ze skrajnym pesymizmem, antynatalizmem i nihilizmem, które nie pozostawiają miejsca na pozytywne aspekty istnienia. Niemniej to właśnie w filozofii Ciorana miłość nie tylko nie jest dopełnieniem bądź zwieńczeniem drogi egzystencjalnego stawania się samym sobą – jak ma to miejsce choćby w przypadku Kierkegaarda i Jaspersa – lecz stanowi paradoksalne zaprzeczenie kształtującej podmiot ścieżki negatywnej i szansę dlań na wykroczenie poza poddany fatalizmowi konstytuująco-autodestrukcyjny proces upadku. O ile cioranowskie pojmowanie miłości jest nakreślone wyłącznie w pojedynczych sugestiach i aforyzmach, o tyle nie oznacza to ani jednorodności, ani nieistotności jej ujęcia. Celem artykułu jest wykazanie, że miłość w związku z podmiotem może zostać odczytana przede wszystkim jako pełniąca funkcję soteriologiczną. Tym samym, nawet jeżeli z perspektywy cioranowskiego podmiotu miłość jawi się przede wszystkim jako kolejna iluzja, która nie ma szans na urzeczywistnienie ani trwałą przemianę podmiotu, to jednocześnie stanowi ona potencjalną alternatywę wobec poddania się śmierci – nie poprzez eliminację skutków upadku, lecz przez umożliwienie kontynuacji życia pomimo ich nieuchronności. Although love often plays a pivotal role in the formation of the existential subject, its significance within the framework of existential reflection tends to be marginalized in comparison to such themes as tragedy, loneliness or the relation to transcendence. This tendency is particularly evident in the thought of Emil Cioran, usually identified with extreme pessimism, anti-natalism and nihilism, positions that preclude any affirmation of the positive dimensions of existence. Nevertheless, it is in Cioran’s philosophy that love is not only the fulfilment or culmination of the path of existential becoming oneself – as is the case, for example, with Kierkegaard and Jaspers – but rather constitutes a paradoxical negation of the negative subject-forming path and a chance to step beyond the constitutively self-destructive process of downfall driven by fatalism. While Cioran’s reflections on love are fragmentary, confined to scattered aphorisms and suggestive remarks, this renders them neither conceptually homogeneous nor philosophically negligible. The purpose of the paper is to demonstrate that love, insofar as it relates to the subject, may be interpreted primarily as fulfilling a soteriological function. Thus, even if from the perspective of the Cioranian subject love appears as another illusion that has no chance of coming to fruition or permanently transforming the subject, at the same time it represents a potential alternative to surrendering to death – not by eliminating the consequences of existential downfall, but by allowing life to continue despite its inescapability.Item Człowiek między zniewoleniem a wyzwoleniem. O błądzeniu w żywiołach znaczeń(Bogucki Wydawnictwo Naukowe; Wydawnictwo Naukowe Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, 2025) Wadowski, JanU podstaw prezentowanego tutaj podejścia leży koncepcja rzeczywistości jako sieci komunikatów określających sposób istnienia i doświadczania. Siła interakcyjnej komunikacji zauważalna jest szczególnie w doświadczeniu człowieka kreującego samego siebie w wymiarze partycypującej jaźni. W oparciu o to przekonanie konstruowana jest tożsamość przynosząca możliwość bycia konkretną osobą. Nieuchronnie jednak struktura tożsamości oznaczać musi pewien rodzaj zniewolenia, manifestującego się przez błądzenie (J. Tischner). Jeśli naturą egzystencji ludzkiej jest błądzenie, to domaga się ona wyzwolenia poprzez dekonstrukcję modelu tożamościowego i demistyfikację „ja”, a więc wyzwolenia. Przebłyski wyzwolenia pojawiają się szczególnie w strefach kognitywnej graniczności, pozwalających odsłaniać możliwość głębokiej przemiany (P. Socha). The foundation of the approach presented in this paper is the concept of reality as a network of messages that determine the mode of existence and experience. The power of interaction-based communication is particularly evident in the experience of a person constructing their identity within the dimension of a participatory self. Based on this conviction, an identity is constructed that enables one to be a specific person. However, the construction of identity inevitably entails a certain form of enslavement, manifesting itself through wandering (J. Tischner). If the nature of human existence is wandering, then it demands liberation through the destruction of identity constructs and the demystification of the “self”. Liberation reveals itself particularly in zones of cognitive liminality, which enable the unveiling of the possibility of profound transformation (P. Socha).Item Człowiek – portret zwielokrotniony. Komentarz do antropologicznej dystynkcji A.J. Heschela(Bogucki Wydawnictwo Naukowe; Wydawnictwo Naukowe Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, 2025) Glinkowski, Witold P.Jedną z manifestacji ludzkiego subiectum jest jego dualność. To, że człowiek jest podmiotem dualnym, może być rozumiane wielorako. Występuje on w roli podmiotu wiedzy, ale także w roli podmiotu wiary. Ponadto bywa podmiotem wiedzy, która dotyczy jego jako bytu, ale też podmiotem wiedzy dotyczącej go jako bycia – zgodnie z różnicę między tymi określeniami wyeksplikowaną przez Abrahama J. Heschela (1907–1972). O ile „byt” jawi się tu jako określenie indyferentne aksjologicznie, o tyle „bycie”, przeciwnie, jest określeniem zaangażowanym normatywnie. Co więcej, oto kolejna subtelność, w przypadku ludzkich odniesień do własnego bytu lub do bycia, człowiek może kierować się zarówno wiedzą,jak i wiarą. Heschel nie tylko odróżnia „byt ludzki” (human being) od „bycia ludzkim” (being human), ale ponadto kontestuje możliwość definiowania człowieka przy użyciu jedynie pierwszego z tych określeń. Postrzeganie człowieka w kategoriach ontycznych, jako „bytu ludzkiego”, bez uwzględnienia wymiaru normatywnego, czyli „bycia ludzkim”, prowadzi do redukcjonistycznej deformacji uniemożliwiającej adekwatne uchwycenie specyfiki człowieka, a właśnie ta specyfika odróżnia go od wszelkich innych bytów. Doceniając wagę wprowadzonej przez Heschela dystynkcji, zakładam, że może być ona przyczynkiem i impulsem do próby rewindykacji pytania o istotę człowieka. Jest ono wprawdzie niepopularne w obrębie współczesnej refleksji filozoficznej, a jednak – jak wolno założyć – nadal zasługuje na uwzględnienie. Duality is a manifestation of the human subiectum. The fact that humans are dual subjects can be understood in a number of ways, e.g., they act as subjects of knowledge, but also as subjects of faith. At times, they are the subject of knowledge that concerns them as human beings, but also the subject of knowledge concerning them as being human, in line with the anthropological distinction explained by Abraham J. Heschel (1907–1972). While human being is an axiologically neutral term, being human is, by contrast, a normatively charged one. There is yet another subtlety here: when humans refer to themselves as human beings or consider themselves being human, they may be guided by both knowledge and faith. Not only does Heschel distinguish between the concepts of human being and being human, but he also refutes the possibility of defining man solely by using the former. Perceiving man in ontological terms, as a human being, without taking into account the normative dimension, i.e., being human, leads to a reductionist distortion that prevents an adequate grasp of what makes man unique, and it is precisely this unique quality that sets him apart from all other beings. Appreciating the weight of Heschel’s distinction, I believe it could be a starting point and an impulse to revisit the question of the essence of humanity. As unpopular as it is in contemporary philosophical thought, it still deserves some attention.Item Sztuka jako przeznaczenie działalności podmiotu w filozofii Gilles’a Deleuze’a(Bogucki Wydawnictwo Naukowe; Wydawnictwo Naukowe Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, 2025) Patrzyńska, WeronikaCelem artykułu jest analiza sposobu, w jaki sztuka w ujęciu Deleuzjańskim staje się przestrzenią konstytuowania podmiotowości poza tradycyjnymi kategoriami tożsamości. W pierwszej części przedstawiam pojęcia różnicy powtórzenia oraz dramatyzacji, wykazując specyfikę wybranej przez Deleuze’a terminologii zaczerpniętej od teatru. Teatr współczesny zostaje tu ujęty jako model ontologiczny, w którym dialektykę pojęć zastępuje dialektyka ruchu. Charakteryzuję Deleuzjańskie stanowisko empiryzmu transcendentalnego oraz jego powiązania z indywiduacją podmiotu. Badam przestrzeń sztuki jako ostateczne przeznaczenie działalności podmiotu, w której założenia empiryzmu transcendentalnego zyskują swoje apogeum. Omawiam znaki jako transfery idei oraz jako struktury konstytuujące nieesencjalną, procesualną podmiotowość. Podejmuję także zestawienie Deleuzjańskiej koncepcji sztuki z pewnymi założeniami filozofii transcendentalnej F.W.J. Schellinga. Główna teza artykułu zakłada, że sztuka stanowi dziedzinę o najwyższej intensywności egzystencjalnej, w której podmiot uzyskuje poszerzone pole sprawczości, umożliwiające przekraczanie własnych granic i urzeczywistnianie swojej wolności w doświadczeniu artystycznym. The aim of this article is to analyse how art, in Deleuze’s view, becomes a space for the constitution of subjectivity beyond traditional categories of identity. In the first part, I present the concepts of difference, repetition and dramatisation, demonstrating the specificity of Deleuze’s terminology borrowed from theatre. Contemporary theatre is treated here as an ontological model in which the dialectic of concepts is replaced by the dialectic of movement. In the second part, I present Deleuze’s position of transcendental empiricism and its connections with the individuation of the subject. In the third part, I examine the space of art as the ultimate destination of the subject’s activity, in which the assumptions of transcendental empiricism reach their apogee. I discuss signs as transfers of ideas and as structures constituting non-essential, processual subjectivity. I also compare Deleuze’s concept of art with certain assumptions of F.W.J. Schelling’s transcendental philosophy. The main thesis of the article assumes that art is a field of the highest existential intensity, in which the subject gains an expanded range of agency, enabling them to transcend their own boundaries and realise their freedom in artistic experience.Item Wypracowanie nowego modelu genezy podmiotowości. Jak Hume, Spinoza i refleksja nad sztuką pomogli Deleuze’owi(Bogucki Wydawnictwo Naukowe; Wydawnictwo Naukowe Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, 2025) Biernacki, FilipArtykuł analizuje filozofię Gilles’a Deleuze’a jako postkantowski projekt, którego celem jest stworzenie nowego modelu genezy podmiotowości. W przezwyciężeniu „rozdzierającej dwoistości” kantowskiej estetyki pomaga mu model biernych syntez Hume’a oraz teoria afektów i płaszczyzna immanencji Spinozy. Kluczową rolę odgrywa refleksja nad sztuką, w ramach której Deleuze, reinterpretując Leibniza i Spinozę, formułuje pojęcie perceptu. Istotne staje się także pojęcie wrażenia, pozwalające na przekroczenie opozycji podmiot–przedmiot i na zbudowanie nowej koncepcji doświadczenia. Etycznym ideałem tej filozofii jest stawanie-się-niedostrzegalnym, czyli afirmacja bezosobowego i immanentnego Życia, którego genealogię Deleuze odnajduje w późnej myśli Fichtego. This article analyzes the philosophy of Gilles Deleuze as a post-Kantian project aimed at developing a new model of the genesis of subjectivity. To overcome the “wrenching duality” of Kantian aesthetics, Deleuze draws on Hume’s model of passive syntheses and on Spinoza’s theory of affects and plane of immanence. A key role is played by Deleuze’s reflection on art, within which he reinterprets Leibniz and Spinoza to formulate the concept of the percept. The notion of sensation also becomes crucial, as it allows for a break with the subject– object opposition and enables a new conception of experience. The ethical ideal of this philosophy is becoming-imperceptible: an affirmation of impersonal and immanent Life, whose genealogy Deleuze traces in the late thought of Fichte.Item Podmiot filozofujący a podmiot generyczny w filozofii Alaina Badiou(Bogucki Wydawnictwo Naukowe; Wydawnictwo Naukowe Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, 2025) Kiedrowski, KrzysztofZasadniczym celem artykułu jest próba uzupełnienia koncepcji podmiotu generycznego zaproponowanej przez Alaina Badiou na gruncie materialistycznej dialektyki o koncepcję podmiotu filozofującego, którego aktywność z jednej strony znacznie różni się od działalności podmiotu generycznego, a z drugiej – jest z nią zbieżna. Podstawą dla zarysowania wspomnianej koncepcji jest rekonstrukcja metafilozofii francuskiego filozofa, będącej zarazem zakładanym horyzontem filozoficznym, jak i egzemplifikacją działalności intelektualnej tego filozofa. W wyniku przeprowadzonej refleksji okazuje się, że podmiot filozofujący stanowi niezbędny aspekt człowieka w jego drodze ku pełni życia. The primary aim of this article is to attempt to supplement Alain Badiou’s concept of the generic subject, proposed within the framework of materialist dialectic, with a concept of the philosophizing subject, whose activity, on the one hand, significantly differs from that of the generic subject, and on the other hand, converges with it. The basis for outlining this concept is a reconstruction of the French philosopher’s metaphilosophy, which serves both as the assumed philosophical horizon and as an exemplification of the philosopher’s intellectual activity. As a result of this reflection, it becomes clear that the philosophizing subject constitutes a necessary aspect of humanity’s journey toward the fullness of life.Item Mojość – solidaryzacja – dramatyzacja(Bogucki Wydawnictwo Naukowe; Wydawnictwo Naukowe Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, 2025) Kołoczek, ŁukaszArtykuł ilustruje na przykładzie filozofii Tischnera wagę kategorii tego, co moje w filozofii podmiotowości XX wieku. Punktem wyjścia będzie krótkie przypomnienie, czym według Tischnera jest solidaryzacja. Ważnym założeniem szkicu są moje interpretacje filozofii dramatu, które przeprowadziłem w książce Gra w ducha. Błądzenie w żywiole filozofii dramatu, a które pokazują, że koniecznym uzupełnieniem filozofii Tischnera jest pomyślenie o podmiocie filozofii dramatu oraz o jego egzystencji jako dramatyzacji. W zasadniczej części eseju będę się starał pokazać, że dramatyzację można przedstawić w kategoriach solidaryzacji. The article illustrates, using the example of Tischner’s philosophy, the significance of the category of what is “mine” within the philosophy of subjectivity in the 20th century. The starting point will be a brief reminder of what, according to Tischner, “solidarization” (solidaryzacja) means. An important premise of my sketch is my interpretation of the philosophy of drama, which I developed in the book Gra w ducha. Błądzenie w żywiole filozofii dramatu, showing that a necessary complement to Tischner’s philosophy is a reflection on the subject of the philosophy of drama and its existence as dramatization. In the main part of the essay, I will aim to demonstrate that dramatization can be presented in terms of solidarization.Item „Ludzkie ciało jest najlepszym obrazem ludzkiej duszy”. Cavell i Wittgenstein o innych umysłach(Bogucki Wydawnictwo Naukowe; Wydawnictwo Naukowe Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, 2025) Dehnel, PiotrW artykule podejmuję problem innych umysłów w interpretacji Stanleya Cavella i Ludwiga Wittgensteina. Obaj reprezentowali pogląd, że cudze stany mentalne są nam dostępne bezpośrednio. Według Cavella mimo tej bezpośredniości nasza wiedza o innych umysłach obarczona jest nieusuwalnym sceptycyzmem, ponieważ nie może być niczym innym jak tylko „empatyczną projekcją”. Wittgenstein natomiast nie chce wyjaśniać, w jaki sposób poznajemy cudze stany mentalne, ale tak opisać użycie wyrażeń odnoszących się do tych stanów, by nie było potrzeby stawiania filozoficznych pytań o inne umysły. In this article, I discuss the concept of ‘other minds’, as interpreted by Stanley Cavell and Ludwig Wittgenstein. Both philosophers held the view that other people’s mental states are directly accessible to us. However, according to Cavell, despite this directness, our knowledge of other minds is burdened with irremovable scepticism because it can only ever be an ‘empathic projection’. In contrast, Wittgenstein does not seek to explain how we know about other people’s mental states; rather, he aims to describe the use of expressions that refer to these states in such a way that there is no need to ask philosophical questions about other minds.Item Pojedynczość jako nowa figura podmiotowości?(Bogucki Wydawnictwo Naukowe; Wydawnictwo Naukowe Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, 2025) Loba, MirosławPojedynczość jako nowa figura podmiotowości, przekraczająca tradycyjną opozycję podmiot/jednostka stanowi ważny temat współczesnej refleksji literaturoznawczej, filozoficznej i psychoanalitycznej. W artykule została podjęta próba syntetycznego zarysowanie źródeł tego pojęcia i pokazania śladów jego obecności w pracach filozofów, literaturoznawców i psychoanalityków (Foucault, Ricoeur, Kristeva, Recalcati). W ich pismach pojedynczość staje się pojęciem, które stoi w opozycji do standaryzacji i normalizacji narzuconej jednostce przez współczesne społeczeństwo spektaklu oraz dążącej do eksponowania siebie polityki tożsamości. Singularity as a new figure of subjectivity, transcending the traditional opposition between subject and individual, is an important topic in contemporary literary, philosophical and psychoanalytical reflection. This article attempts to provide a synthetic outline of the sources of this concept and to show traces of its presence in the works of philosophers, literary scholars and psychoanalysts (Foucault, Ricoeur, Kristeva, Recalcati). In their writings, singularity becomes a concept that stands in opposition to the standardisation and normalisation imposed on the individual by contemporary spectacle society and identity politics, which strives to expose itself.Item Paradoks podmiotowej samowiedzy w kontekście epistemicznej niesprawiedliwości hermeneutycznej(Bogucki Wydawnictwo Naukowe; Wydawnictwo Naukowe Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, 2025) Adamska, AnnaArtykuł podejmuje problem niesprawiedliwości epistemicznej w ujęciu Mirandy Fricker, koncentrując się na jej odmianie hermeneutycznej. Autorka rekonstruuje koncepcję niesprawiedliwości hermeneutycznej, ukazując, jak marginalizowane grupy społeczne pozbawione są odpowiednich zasobów pojęciowych umożliwiających zrozumienie i artykulację własnych doświadczeń. Następnie analizuje tę koncepcję z perspektywy samowiedzy podmiotowej, wskazując na paradoks: samowiedza ta jest zarazem warunkiem możliwości, jak i rezultatem zniesienia niesprawiedliwości hermeneutycznej. Artykuł kończy refleksja nad epistemicznym obciążeniem grup marginalizowanych oraz pytaniem o sprawiedliwość samego procesu przezwyciężania niesprawiedliwości epistemicznej. This article addresses the problem of epistemic injustice as conceptualized by Miranda Fricker, focusing specifically on its hermeneutical dimension. The author reconstructs the notion of hermeneutical injustice, illustrating how marginalized social groups lack access to adequate conceptual resources necessary for understanding and articulating their experiences. The analysis is then deepened through the lens of subjective self-knowledge, revealing a paradox: such self-knowledge appears to be both a precondition for and an outcome of overcoming hermeneutical injustice. The article concludes with a reflection on the epistemic burden placed on marginalized groups and raises the question of whether the process of resolving epistemic injustice can itself be epistemically just.Item Mury i barbarzyńcy. Figura Innego w dyskursie mitycznym neosarmatyzmu(Bogucki Wydawnictwo Naukowe; Wydawnictwo Naukowe Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, 2025) Kubicki, WitoldW swoim artykule chciałbym z perspektywy socjo-pedagogicznej przyjrzeć się historycznym i współczesnym reminiscencjom sarmackiego mitu przedmurza. Mit przedmurza był i jest jednym z podstawowych archetypów mitycznych sarmatyzmu – XVII-wiecznej formacji myślowej integrującej polską szlachtę w I Rzeczpospolitej Obojga Narodów oraz dostarczającej jej kompletnego zestawu aksjomatów. Zdecydowałem się oprzeć na perspektywie mitycznej zaproponowanej przez Leszka Kołakowskiego, w ramach której mity należy potraktować jako funkcjonalne współcześnie narracje organizujące społeczny system wartości i poczucie bezpieczeństwa ontologicznego. Postaram się udowodnić, że zarówno przedmurze, jak i sarmatyzm są wciąż aktualnymi dyskursami, które z powodzeniem biorą udział w społecznej walce o kontrolę nad systemem znaczeń. Mitologia przedmurza definiuje i wyznacza granicę oraz postacie Innego i broniącego integralnościowej granicy Obrońcę. Co ciekawe, obecność Innego jest w tej konfrontacyjnej relacji źródłem ciekawego paradoksu, ponieważ Inny jest tej tożsamości zagrożeniem i, jak się wydaje, również jej gwarantem. Czym jest owa sarmacka mitologia, która od kilkuset lat stara się definiować oraz budować pożądaną tożsamość Polaków? Kim jest Inny? Dlaczego i do czego potrzebny jest nam według tej mitologii Inny? Jeżeli nie Inny, to kto? Na te i inne pytania odpowiadam w moim artykule. In my article, I would like to examine both the historical and contemporary reminiscences of the Sarmatian myth of the bulwark from a socio-pedagogical perspective. The myth of the bulwark was and remains one of the foundational mythical archetypes of Sarmatism – the 17th-century intellectual formation that unified the Polish nobility of the Polish-Lithuanian Commonwealth and provided it with a complete set of axioms. I have chosen to base my analysis on the mythical perspective proposed by Leszek Kołakowski, within which myths are treated as contemporary functional narratives that organize the social system of values and provide a sense of ontological security. I will attempt to demonstrate that both the concept of the Bulwark and Sarmatism are still active discourses that successfully participate in the social struggle for control over systems of meaning. The mythology of the Bulwark defines and delineates the boundary, as well as the figure of the Other and the Defender who protects the integrity of that boundary. Interestingly, the presence of the Other in this confrontational relationship leads to a curious paradox, as the Other appears to be both a threat to identity and, paradoxically, its guarantor. What is this Sarmatian mythology that has, for centuries, attempted to define and construct a desired Polish identity? Who is the Other? Why, and for what purpose, does this mythology claim we need the Other? If not the Other, then who? I will address these and other questions in my essey.Item Podmiot wobec świata życia codziennego. Fenomenologiczna lektura dziennika Pejzaż z postaciami (2019) Àlexa Susanny(Bogucki Wydawnictwo Naukowe; Wydawnictwo Naukowe Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, 2025) Błażejewska, Inga; Podmiot wobec świata życia codziennego. Fenomenologiczna lektura dziennika Pejzaż z postaciami (2019) Àlexa SusannyPrzedmiotem artykułu jest analiza procesu konstruowania podmiotu w dzienniku Paisatge amb figures katalońskojęzycznego pisarza Àlexa Susanny. W pierwszej części pracy przedstawiono krótką charakterystykę pisarstwa autobiograficznego Àlexa Susanny oraz cechy pisarstwa diarystycznego umiejscowione w kontekście literaturoznawstwa katalońskiego. Przeprowadzono również analizę postawy przyjętej przez narratora opartą na rozróżnieniach zaproponowanych przez Małgorzatę Czermińską. W fenomenologicznym odczytaniu dziennika, przedstawionym w drugiej części artykułu, pokazano, że proces konstruowania podmiotu w analizowanym tekście przebiega w relacji do świata codziennego (Lebenswelt) i wyróżniono elementy kluczowe dla tego procesu: obcowanie ze sztuką i przyrodą oraz doświadczenie czasu. The aim of the article is to analyse the process of subject formation in the diary Paisatge amb figures written by the Catalan author Àlex Susanna. The first part of the article provides a brief overview of Àlex Susanna’s autobiographical writing and examines the characteristic of the diary writing in context of Catalan literary studies. Moreover, it explores the posture of narrator in Paisatge amb figures, which is based on the distinction theorized by Małgorzata Czermińska. The phenomenological approach to the diary, which constitutes the second part of analysis, demonstrated that the process of formation of the subject takes place in relation to the lifeworld (Lebenswelt). This perspective allows for the identification of crucial elements in the construction of the subject: the relation with art, nature and the experience of time.Item Absurdy neoawangardy w subiektywnym ujęciu Gustawa Herlinga-Grudzińskiego i Konstantego A. Jeleńskiego jako krytyków sztuki(Bogucki Wydawnictwo Naukowe; Wydawnictwo Naukowe Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, 2025) Dębska-Kossakowska, AleksandraW artykule zestawiono subiektywne oceny Gustawa Herlinga-Grudzińskiego i Konstantego A. Jeleńskiego dotyczące neoawangardowych nurtów sztuki. Na podstawie spostrzeżeń i refleksji wyrażanych przez Grudzińskiego w diarystycznych zapisach (1971–1999) i w opowiadaniu Z biografii Diego Baldassara (1964) oraz wyłożonego przez Jeleńskiego w programowych esejach Abstrakcja i „nieprzedmiotowość” (1953), O kilku sprzecznościach sztuki nowoczesnej (1963) stanowiska wypunktowano zastrzeżenia pisarzy wobec eksperymentatorskich dążeń artystów drugiej połowy XX wieku. Wyrażane przez polskich twórców stanowisko wydaje się prekursorskie wobec osądu środowiska sztuki, dlatego też ostrze ich krytyki wymierzone zostało w historyków i krytyków sztuki, w instytucje sztuki, które sprzyjały utrwalaniu neoawangardowych tendencji. Mimo różnic formalnych – diarystycznego zapisu, literackiej kreacji i krytycznego dyskursu – ujawniono tożsamość stanowisk pisarza i zawodowego krytyka. That article compares the subjective assessments of Gustaw Herling-Grudziński and Konstanty A. Jeleński regarding the neo-avant-garde currents in art. Based on observations and reflections expressed by Herling-Grudziński in his diaristic writings (1971–1999) and the short story Z biografii Diego Baldassara (1964), as well as Jeleński’s programmatic essays Abstrakcja i „nieprzedmiotowość” (1953) and O kilku sprzecznościach sztuki nowoczesnej (1963), the paper outlines their objections to the experimental tendencies of artists in the second half of the 20th century. The views expressed by these Polish authors appear to be ahead of their time compared to the broader art world’s judgment, which is why their criticism was also directed at art historians, critics, and institutions that contributed to the consolidation of neo-avant-garde trends. Despite formal differences – diaristic writing, literary creation, and critical discourse – the authors’ positions reveal a fundamental unity between the writer and the professional critic.Item „Podmiot” jako fenomen? O tym, co przychodzi po podmiocie w fenomenologii donacji J.-L. Mariona(Bogucki Wydawnictwo Naukowe; Wydawnictwo Naukowe Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, 2025) Karpiński, PiotrPrzedmiotem tekstu jest wydobycie, werbalizacja i przedyskutowanie Marionowskiej koncepcji podmiotu, zawartej głównie w dziele Będąc danym. Nie jest to przedsięwzięcie bezpośrednio zamierzone przez autora – raczej pojawia się ono jako skutek dogłębnych przekształceń w ramach fenomenologii, a będących efektem odkrycia jej fundamentalnej zasady: „ile redukcji, tyle donacji”. W fenomenologii donacji aktywny jest fenomen, który ma charakter bardziej wydarzenia niż przedmiotu. Daje się on podmiotowi, a wraz z wieloma danymi obdarowuje go także nim samym. Podmiot przestaje być rozumiany jako konstytuujące Ja transcendentalne, a sam zaczyna się jawić jako ukonstytuowany, a przynajmniej otrzymany w wyniku donacji, przez co sam zaczyna przypominać fenomen. Fenomenologia donacji Mariona to radykalna krytyka silnej podmiotowości, wyrażonej głównie w koncepcji ego cogito lub Ja transcendentalnego, oraz opisanie nowej rzeczywistości, która przychodzi „po podmiocie”, a która przyjmuje postać atrybutariusza i obdarowanego (l’adonné). The aim of this paper is to extract, articulate, and critically examine Jean-Luc Marion’s concept of the subject, as presented primarily in his seminal work Being Given. This endeavor is not explicitly undertaken by the author himself; rather, it emerges as a consequence of the profound transformations within phenomenology brought about by the discovery of its fundamental principle: “So Much Reduction, So Much Givenness.” In the phenomenology of givenness, the phenomenon is active – it manifests more as an event than as an object. It gives itself to the subject and, together with a multitude of data, grants the subject to itself. The subject ceases to be understood as a constituting transcendental ego and begins instead to appear as constituted – or at least as received – through givenness, thereby taking on the features of a phenomenon. Marion’s phenomenology of givenness thus constitutes a radical critique of strong subjectivity, especially as expressed in the concept of the ego cogito or transcendental I, and outlines a new reality that emerges “after the subject,” assuming the form of the receiver and the gifted (l’adonné).Item Świadomość twórcy. Adam Bunsch o swojej sztuce i o tworzeniu (w zapiskach z czasu wojny)(Bogucki Wydawnictwo Naukowe; Wydawnictwo Naukowe Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, 2025) Gontarz, BeataCelem artykułu jest rekonstrukcja refleksji Adama Bunscha, zapisywanych w czasie wojny w różnych formach dokumentów osobistych: dzienniczku, kalendarzyku, w listach do żony. Rozpoznany został dyskurs o sztuce i dyskurs autopoietyczny, charakterystyczny dla modernistycznego twórcy. Na dyskurs ten składa się autopatografia (opis cierpienia) oraz elementy formułowanej przez Buncha estetyki antropologicznej, wynikającej z realizowanej w trakcie nalotów na Londyn pracy witrażowniczej, opartej na pojęciu pasji oraz na mających metafizyczne znaczenie pojęciach „kruchości”, „prochu”, „ofiary”. The aim of this article is to reconstruct Adam Bunsch’s reflections, recorded during the war in various forms of personal documents: a diary, a calendar, and letters to his wife. The discourse on art and the autopoietic discourse characteristic of a modernist artist have been identified. This discourse consists of autopathography (a description of suffering) and elements of Bunsch’s anthropological aesthetics, resulting from his stained glass work carried out during the London air raids, based on the concept of passion and the metaphysical concepts of “fragility,” “dust,” and “sacrifice”.Item Subiektywne docieranie do jądra wojny. "Wojna. Antologia reportażu wojennego" Wojciecha Jagielskiego.(Bogucki Wydawnictwo Naukowe; Wydawnictwo Naukowe Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, 2025) Wiszniowska, MonikaDwa lata temu Wojciech Jagielski, reporter, korespondent wojenny, autor wielu reporterskich książek opowiadających o konfliktach na Kaukazie, w Afganistanie czy Afryce, wydał antologię tekstów o wojnie zatytułowaną: Wojna. Antologia reportażu wojennego. To zapis stu lat konfliktów i wojen – od rewolucji październikowej do czasów współczesnych – opowiedzianych przez naocznych świadków. Jagielski wybrał teksty korespondentów wojennych największego kalibru. Znalazły się tu teksty m.in. Ernesta Hemingwaya, Ryszarda Kapuścińskiego, Winstona Churchilla, Anny Politkowskiej, Gabriela Garcíi Marqueza czy Oriany Fallaci. Bohaterowie wybrani przez reportera w bardzo subiektywny sposób ujmują konflikty zbrojne, a ich głosy tworzą bardzo zróżnicowany obraz „panoramy myśli” o konfliktach zbrojnych. Na ten kalejdoskop wrażeń i refleksji autor wyboru nakłada – już samym wyborem – swój punkt obserwacji. Dodatkowo jeszcze opatruje wypowiedzi przywołanych autorów własnymi przemyśleniami oraz osobistymi wspomnieniami z wojen. Poprzez ten bardzo osobisty wybór tekstów czytelnik dowie się, z jednej strony, czym dla bohaterów Jagielskiego jest wojna, ale także jakie myśli, idee w opowiadaniu o wojnach są dla reportera kluczowe. Można postawić tezę, że czytelnik, postawiony w sytuacji piętrowego subiektywizmu nadawców, zyskuje ogląd w jakiejś mierze zobiektywizowany, a to punkt wyjścia do podmiotowej oceny zjawisk i zagadnień. Two years ago Wojciech Jagielski, a reporter, war correspondent, author of many reporter books telling about conflicts in the Caucasus, Afghanistan or Africa published an anthology of texts about war entitled: War. An anthology of war reportage. It is a record of one hundred years of conflicts and wars – from the October Revolution to the present day – told by eyewitnesses. Jagielski selected texts by war correspondents of the highest caliber. There are texts by Ernest Hemingway, Ryszard Kapuscinski, Winston Churchill, Anna Politkovskaya, Gabriel García Marquez and Oriana Fallaci, among others. The protagonists selected by the reporter capture armed conflicts in a very subjective way, and their voices create a very diverse picture of the “panorama of thoughts” about armed conflicts. On this kaleidoscope of impressions and reflections, the author of the selection superimposes – by the very choice – his point of observation. In addition, he still annotates the statements of the cited authors with his own thoughts and personal memories of wars. Through this very personal selection of texts, the reader will learn, on the one hand, what war is for Jagielski’s characters, but also what thoughts, ideas in telling about wars are crucial for the reporter. It can be argued that, placed in a situation of bunk subjectivity of the broad-casters, the reader gains a view that is to some extent objectified, and this is the starting point for a subjective evaluation of phenomena and issues.Item Ja transcendentalne a świadomość nieszczęśliwa. Przeciw dekonstrukcji podmiotu(Bogucki Wydawnictwo Naukowe; Wydawnictwo Naukowe Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, 2025) Moryń, MariuszW artykule stawiam dwie tezy. Po pierwsze, proponuję interpretację niejasnej, choć fundamentalnej dla fenomenologii Husserla, kwestii pierwotności eidetyki absolutnego podmiotu. Formułuję problem, czy i w jakim sensie istota transcendentalnego Ja oraz apriori konstytucji wyprzedzają i umożliwiają ich faktyczność, a tym samym niweczą projekt konsekwentnego transcendentalizmu. Pokazuję, że eidos absolutnej subiektywności wyprowadzony jest z jej niezbywalnej aktywności: „ja mogę”, „jestem w stanie”. Tworzy ona horyzont pewności. Po wtore, podejmuję polemikę z antypodmiotowymi poglądami Heideggera oraz Derridy, wykazując ich mankamenty teoretyczne oraz opisując egzystencjalne konsekwencje, tzn. świadomość nieszczęśliwą oraz wspołczesną odmianę cynizmu. Wykorzystując ustalenia Sloterdijka, koncentruję się zwłaszcza na dekonstrukcji, w ktorej interesuje mnie nie tyle celowe pozostawanie w wewnętrznej sprzeczności, ile bardziej fenomen niczym nieskrępowanej radości, z jaką podejmuje się działania, w ktorych wartość i znaczenie się nie wierzy. Cynizm XXI wieku charakteryzuje się upodobaniem oraz pasją, z jakimi żyje się w świecie zdyskredytowanym: za postać nielimitowanego zadowolenia z przedsięwzięć chybionych uznaję Derridiańskie praktyki budowania alternatywnych lektur oraz destabilizacji tradycyjnych pojęć i motywow filozoficznych. In this article, I present two theses. First, I propose an interpretation of the unclear, yet fundamental issue for Husserl’s phenomenology regarding the primacy of the eidetics of the absolute subject. I formulate the problem of whether and in what sense the essence of the transcendental ego and the a priori constitution precede and enable their factuality, thereby undermining the project of consistent transcendentalism. I show that the eidos of absolute subjectivity is derived from its inalienable activity: “I can”, “I am able”. This creates a horizon of certainty. Secondly, I engage in polemics with the anti-subject views of Heidegger and Derrida, highlighting their theoretical shortcomings and describing the existential consequences, namely, the unhappy consciousness and the contemporary form of cynicism. Utilizing Sloterdijk’s findings, I particularly focus on the deconstruction in which I am interested not so much in the purposeful remaining in internal contradiction, but rather in the phenomenon of unrestrained joy with which one undertakes actions in which value and meaning are not believed. Twenty-first-century cynicism is characterized by the fondness and passion with which one lives in a discredited world: for the form of unlimited satisfaction from failed endeavors, I recognize Derridian practices of constructing alternative readings and destabilizing traditional philosophical concepts.Item Ubywanie czy rozrost „ja”? O senilnym (auto)portrecie Józefa Czapskiego(Bogucki Wydawnictwo Naukowe; Wydawnictwo Naukowe Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, 2025) Krakowiak, MałgorzataPo biograficznych propozycjach Wojciecha Karpińskiego – Portret Czapskiego (1996) i Erica Karpelesa – „Prawie nic” – Józef Czapski. Biografia malarza (2019) oraz moich własnych próbach zmierzenia się z portretowaniem artysty, zawartych w rozdziale Portretowania Józefa Czapskiego, w książce O obowiązku szukania… (2018), artykuł niniejszy stanowi prezentację końcowego etapu życia artysty. Przedmiotem analizy są tutaj zapiski diarystyczne oraz późne rysunki i obrazy sędziwego Czapskiego. Stawiane jest pytanie o formy samourzeczywistniania się w sytuacji, gdy ograniczenia fizyczne z postępującą ślepotą na czele oraz obawami o utratę pamięci narzucają odmienny niż wcześniej sposób życia. Czy wobec ubywania możliwości zmysłowych można mówić o ustawicznym konsty- tuowaniu się, czy – paradoksalnie – o rozroście „ja” – „ja” tworzącego, myślącego, czującego? Całościowa kwerenda po jego dziennikach pozwala także rozważać zależności pomiędzy materialnością a duchowością w subiektywnym rozumieniu Czapskiego. Following the biographic proposals of Wojciech Karpiński – Portret Czapskiego (1996) and Erica Karpeles – „Prawie nic” – Józef Czapski. Biografia malarza (2019) as well my attempts to present the portrait of rhe artist, included into the book O obowiązku szukania… (2018)) chapter Portretowania Józefa Czapskiego, this article is a presentation of the last period of the artist life. The subject of the analysis are his diaries and late drawings and paintings. The question is about his self-realisation forms in the situation when his limited ability, specially blindness and fear of memory loss impose a different style of life than before. What is more probable in his case when the sensual ability is decreasing – continuous revising and acceptance or – paradoxically – the growth of „ego”, creating, thinking and feeling? The overall query through his diaries allows also to evaluate relations between materiality and spirituality in personal Czapski’s understanding.Item Sztuczna inteligencja w edukacji i jej implikacje dla podmiotowości uczącej się osoby(Bogucki Wydawnictwo Naukowe; Wydawnictwo Naukowe Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, 2025) Michałowska, Danuta AnnaW niniejszym opracowaniu w obszarze filozofii edukacji zostanie dokonana próba określenia pojęcia podmiotowości z uwagi na współczesne, szybko zmieniające się środowisko uczenia się związane z postępem technologii informacyjnych. Sztuczna inteligencja (AI) i nowoczesne technologie uczenia się wpływają na zmiany w dydaktyce, mają także swoje implikacje dla celu i wizji edukacji, w tym dla rozumienia podmiotowości osoby uczącej się. Pojawia się pytanie o to, czy edukacja ma bardziej skupiać się na zdobywaniu wiedzy za pomocą AI czy na rozwijaniu zdolności poznawczych, krytycznego myślenia i osiąganiu autonomii? W pierwszej części artykułu przedstawiona jest zwięzła analiza pojęcia podmiotowości we współczesnej filozofii, ze szczególnym uwzględnieniem edukacji o anglosaskiej tradycji. W drugiej części ukazano wybrane poglądy Harvey Siegela o myśleniu krytycznym, odpowiedzialnej racjonalnej aktywności i samodzielności w myśleniu, o edukacji otwartej i dialogicznej – te kwestie mają znaczący wpływ na rozwój podmiotowości. W trzeciej części artykułu omówione są korzyści z zastosowania sztucznej inteligencji w nauczaniu przedmiotów humanistycznych, w tym w filozofii i etyce, oraz zagrożenia i wyzwania, jakie z tego wynikają. W ostatniej części z perspektywy filozofii edukacji podjęto próbę redefinicji pojęcia podmiotowości w związku z wpływem AI na proces edukacji, a także próbę określenia sposobów wspomagania rozwoju podmiotowości uczącej się osoby, jej samoświadomości, krytycznego myślenia i odpowiedzialności. In this paper, an attempt is undertaken to reconceptualize the notion of subjectivity in the field of the philosophy of education, particularly in response to the rapidly evolving and broadly conceived learning environment shaped by the advancement of information technologies. Artificial intelligence (AI) and modern learning technologies are not only reshaping didactic practices but also bear significant implications for the aims and vision of education, including the very understanding of the learner’s subjectivity. This raises a fundamental question: should education primarily focus on acquiring knowledge through AI, or rather on cultivating cognitive capacities, critical thinking, and the attainment of autonomy? In the first part of the article, a concise analysis of the concept of subjectivity in contemporary philosophy is presented, with particular reference to the Anglo-American tradition of educational thought. In the second part, selected views of Harvey Siegel are examined, particularly his insights on critical thinking, responsible rational agency, and intellectual independence, as well as his emphasis on open and dialogical forms of education – dimensions that play a pivotal role in the development of subjectivity. In the third part, the discussion turns to the potential benefits of applying AI in the teaching of the humanities – particularly philosophy and ethics – as well as the ethical risks and pedagogical challenges that arise from such use. In the final section, from the perspective of the philosophy of education, an attempt is made to reconceptualize the notion of subjectivity in light of the transformative influence of AI on the educational process, and also an attempt to identify ways of supporting the development of the learner’s subjectivity, self-awareness, critical judgment, and moral responsibility.Item Relacyjność podmiotu cyfrowego w kontekście subiektywności politycznej(Bogucki Wydawnictwo Naukowe; Wydawnictwo Naukowe Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, 2025) Przybyszewski, KrzysztofArtykuł podejmuje problem przemian podmiotowości politycznej w dobie cyfrowej, analizując relacyjny charakter podmiotu konstytuowanego w techniczno-społecznych układach władzy, widzialności i danych. Autor wskazuje, że współczesna subiektywność polityczna nie może być już rozumiana jako wyraz autonomicznej jaźni, lecz jako efekt dynamicznych relacji między jednostką, technologią i kulturą algorytmiczną. Autor dowodzi, że relacyjność nie jest stanem wtórnym wobec tożsamości, ale jej konstytutywnym warunkiem, a podmiot cyfrowy stanowi figurę usytuowaną w polu napięć między samookreśleniem a algorytmicznym formatowaniem subiektywności. The article addresses the transformation of political subjectivity in the digital era by analyzing the relational nature of the subject constituted within techno-social configurations of power, visibility, and data. The author argues that contemporary political subjectivity can no longer be understood as an expression of autonomous selfhood, but rather as the effect of dynamic relations between the individual, technology, and algorithmic culture. It is demonstrated that relationality is not secondary to identity but its constitutive condition, and that the digital subject emerges as a figure situated within a field of tensions between self-constitution and the algorithmic shaping of subjectivity.