Когнитивный анализ глаголов зрительной перцепции в русском и польском языках

Abstract

Na funkcjonowanie człowieka ma wpływ niezwykle wiele faktorów, będących często czynnikami immanentnymi. Nad istnieniem niektórych z nich na co dzień nawet się nie zastanawiamy, jednak ukierunkowana refleksja prowadzi do uzmysłowienia sobie, że życie bez tych składowych byłoby niewyobrażalne ‒ jednym z takich czynników jest, niewątpliwie, percepcja wzrokowa. Niniejsza rozprawa doktorska stanowi próbę analizy fragmentu językowego obrazu świata ‒ konceptu percepcji wzrokowej w języku rosyjskim i polskim na podstawie reprezentacji czasownikowej. Jako materiał faktograficzny posłużyły przed wszystkim użycia rosyjskich i polskich czasowników percepcji wzrokowej w ustabilizowanych związkach wyrazowych oraz w materiale zaczerpniętym z korpusów tekstów. Analiza pozwoliła zauważyć zarówno cechy uniwersalne konceptu percepcji wzrokowej, jak również cechy właściwe tylko dla danego języka. Koncept percepcji wzorkowej zbadano przez pryzmat lingwistyki kognitywnej. Szczególnie zaakcentowany został czynnik antropocentryczny oraz wartościujący jako składowe językowego obrazu świata. Kluczowym celem było wyjawienie powiązań badanego konceptu z innymi konceptami. Podjęta została próba wyznaczenia jądra pojęciowego (centrum) analizowanego konceptu oraz jego bliższych i dalszych peryferii. Human functioning is influenced by an immense number of factors which are frequently immanent factors. We do not usually think of the existence of some of them, however, a purposeful reflexion leads to realizing that life without thsese components would be unimaginable – visual perception is certainly one of such factors. This dissertation is the attempt to analyse a part of linguistic picture of the world – the concept of visual perception in Russian and Polish based on verbal representation. The factual material consists of the usage of Russian and Polish verbs of visual perception in stabilized compounds and in the material derived from text corpora. Both universal features of the concept of visual perception and the features typical of only one language were noticed owing to the analysis. The concept of visual perception was researched based on cognitive linguistics. Two factors were particularly emphasized; the anthropocentric one and the one which estimates the components of the surrounding reality. The major goal was to present the connections between the researched concept and other concepts. An attempt was made to determine the conceptual core (center) of the concept which was analysed and its closer and further peripheries. Функционирование личности обусловлено рядом многочисленных факторов, являющихся часто имманентным компонентом человеческого существования. Не осознавая на первый взгляд этих факторов, при их целенаправленном рассмотрении отдаём себе отчёт в том, что жизнь без них была бы немыслима. К числу этих особенных составляющих, без всякого сомнения, принадлежат сенсорные системы, а среди них – наиболее существенная для нас – зрительная. Настоящая кандидатская диссертация является попыткой анализа фрагмента языковой картины мира ‒ концепта зрительной перцепции в русском и польском языках на материале глагольной репрезентации. Экземплификационным материалом послужили, прежде всего, русские и польские устойчивые выражения с глаголами зрительной перцепции и примеры употребления этих глаголов в корпусах текстов. Анализ позволил заметить в обоих языках как универсальные, так и отличительные черты концепта зрительное восприятие. Анализ был проведён через призму когнитивной лингвистики. Мы особенно подчёркивали антропоцентрический и оценочный факторы, как существенные составляющие языковой картины мира. Главной целью было выявление связи концепта зрительное восприятие с другими концептами, попытка выделения понятийного ядра исследуемого концепта, а также его ближней и дальней периферии.