Przywiązanie a funkcje wykonawcze u dzieci w okresie późnego dzieciństwa

Abstract

Praca podejmuje problematykę społecznych uwarunkowań różnic indywidualnych w rozwoju funkcji wykonawczych (FW). Teoretyczny kontekst prezentowanych badań stanowi teoria przywiązania Bowlby’ego (1982). W badaniu wzięło udział 165 dzieci w wieku 8;0 – 12;11 lat. Stwierdzono, że u dzieci w późnym dzieciństwie zachodzą związki między przywiązaniem do rodziców a niektórymi komponentami FW, przy czym ujawniają się one w znacznej mierze wtedy, gdy przywiązanie analizowane jest w interakcji z innymi czynnikami, związanymi z figurą rodzicielską, charakterystyką dziecka i/lub jego środowiska społecznego. Spośród uwzględnionych cech dziecka najważniejszym moderatorem rozpatrywanych związków okazał się temperament. Z kolei zdolności werbalne dziecka częściowo zapośredniczały związek między poczuciem bezpieczeństwa w relacji z ojcem a kontrolą hamowania. Spośród badanych cech środowiska społecznego, SES rodziny okazał się moderatorem związków pomiędzy przywiązaniem do rodziców a zdolnością do elastycznej zmiany ocen emocjonalnych bodźców oraz dyskontowaniem gratyfikacji. Wystąpiły również różnice między dziećmi posiadającymi i nieposiadającymi rodzeństwa. Uzyskane wyniki prowadzą do wniosku, że poszczególne charakterystyki przywiązania u dzieci w późnym dzieciństwie są czynnikami, które najczęściej w interakcji z innymi czynnikami determinują różnice indywidualne w zakresie FW. Uzyskane wyniki potwierdzają również istotną rolę przywiązania dziecka nie tylko do matki, lecz również do ojca, przecząc tym samym tzw. hipotezie prymatu matki (Suess i in., 1992). Ponieważ przedstawione w pracy badanie jest jednym z pierwszych, które dotyczy relacji między przywiązaniem a FW u dzieci w okresie późnego dzieciństwa, stanowi istotny wkład do dyskusji nad społecznymi uwarunkowaniami różnic indywidualnych w rozwoju poznawczym.

The dissertation concerns the issues of social determinants of individual differences in the development of executive functions (EF). Bowlby’s (1982) theory of attachment is the theoretical context of the presented research. 165 children aged 8;0 – 12;11 took part in the study. It was found that in late childhood, there are some relationships between attachment to parents and particular components of EF, but they manifest to a large extent when attachment to parents is analyzed in interaction with other factors related to the parent gender, characteristics of a child and/or her social environment. Among the individual characteristics of a child considered in this study, the most important moderator of relationships between attachment and EF components was temperament. Child's verbal abilities partly mediated the relationship between attachment security with father and child’s inhibitory control. Among the characteristics of the social environment, SES proved to be a moderator of relationships between attachment to parents and the ability to flexibly change emotional assessments of stimuli and delay discounting. There were also differences between children who do not have siblings in terms of the relationship between attachment anxiety with father and delay discounting. The obtained results lead to the conclusion that the characteristics of attachment to parents in late childhood interact with other individual and social factors in determining individual differences in EF. The obtained results also confirm the important role of child’s attachment not only to mother, but also to father, thereby refuting the so called mother's primacy hypothesis (Suess et al., 1992). Because the study presented here is one of the first concerning the relationship between attachment and EF in late childhood, the results are important contribution to the discussion on the social determinants of individual differences in cognitive development.