Opera czasów rozpaczy. Libretto wobec mitu utraconego

Abstract

Dysertacja składa się z dwóch części. Pierwsza z nich Czas rozpaczy – rozpoznania referuje filozoficzne konteksty diagnozujące upadek mitu oraz pozwalające uchwycić tożsamościową istotę „czasów rozpaczy”. Na podstawie tez postawionych przez takich myślicieli jak: Fryderyk Nietzsche, Hanna Arendt, Carl Gustaw Jung, José Ortega y Gasset czy Leszek Kołakowski, zostaje tu zrekonstruowany proces upadku mitu. Różny rozkład akcentów w obrębie powyższych zagadnień prowadzi autorów do odmiennych wniosków dotyczących kryzysu cywilizacji Zachodu. Drugą część dysertacji tworzą cztery rozdziały o charakterze interpretacyjnym, demaskujące upadek trzech mitów: człowieczeństwa, nauki i religii. Wobec władzy. Przemoc, upodlenie, redukcja traktuje o „polityce ciała” i aspektach biowładzy uobecnionych w libretcie. Sygnalizowane zagadnienia zostały przedstawione na podstawie libretta opery Albana Berga – Wozzeck. Face to face – mój obcy syn. Chichoty (z) narracji a oblicza przemocy opowiada o śmiechu rozumianym (za Helmuthem Plessnerem i Odo Marquartem) jako reakcja graniczna, będąca zaskakującym, wręcz skandalicznym wtargnięciem w smutny świat bez mitu. Rozdział ten traktuje także o upadku narracyjnej zdolności jednostki na skutek upadku mitu. Zasygnalizowane problemy zostały omówione na przykładzie opery polskiego twórcy – Tadeusza Bairda – Jutro. Obsesja odpowiedzialności z kolei skupia się na libretcie dzieła amerykańskiego twórcy – Johna Adamsa, pt. Doctor Atomic. Rozdział ten obnaża zarówno fatalną świadomość konsekwencji militarnej agresji (ekonomicznych, psychologicznych, etycznych, religijnych), jak również upiorny ciężar odpowiedzialności. Barabasz, czyli (nie)powrót metafizyki – w tym rozdziale, na przykładzie dwóch dzieł, tj. Barabasza Pära Lagerkvista oraz Dialogów Barabasza Aulisa Sallinena, ukazana została dekonstrukcja metafizyki. Filozoficzny kontekst dla omawianych zagadnień stanowią prace takich autorów jak: Max Scheler, Søren Kierkegaard, Richard Rorty czy Carl Gustaw Jung. Ostatni rozdział dysertacji – Postwyczerpanie a drogi ocalenia? – pełni funkcję podsumowania poruszanych kwestii.

This dissertation is divided into two parts. The first of them, Time of despair – recognition describes philosophical contexts that diagnose the fall of myth and allow to capture the identity essence of the “times of despair”. On the basis of the statements made by such thinkers as: Frederick Nietzsche, Hannah Arendt, Carl Gustav Jung, José Ortega y Gasset or Leszek Kołakowski, the process of the myth fall is reconstructed here. A different distribution of accents within the above issues leads the authors to different conclusions. I think it is worth tracing the robes which, depending on the point of view or the value of particular elements of the jigsaw puzzle, the crisis of Western civilization puts on. The second part of the dissertation consists of four chapters of interpretative character, exposing the fall of three myths: humanity, science and religion. In the face of power. Violence, degradation, reduction describes biopolitics and aspects of bio-power shown in the libretto. Those issues are presented on the basis of the libretto of Alban Berg’s opera – Wozzeck. Face to face – my alien son. Chuckles (of) the narrative and the faces of violence describes laughter understood (after Helmuth Plessner and Odo Marquart) as a borderline reaction, a surprising, almost scandalous intrusion into the sad world without myth. Presented issues are discussed using the example of an opera by a Polish artist, Tadeusz Baird. Tomorrow. An obsession of responsibility in turn, focuses on the libretto of the work of the American artist John Adams – Doctor Atomic. The dilemmas of the protagonists of Adams’ opera are presented in the light of the philosophical reflection undertaken by such authors as: Roman Ingarden, Oswald Spengler or Hannah Arendt. Indeed, Doctor Atomic becomes a contemporary Faust who has experienced the full fall of the myth of science. Barabbas, or (un)return of metaphysics – in this chapter, based on the example of two works, i.e. Barabbas by Pär Lagerkvist and Barabbas Dialogues by Aulis Sallinen, the destruction of metaphysics is shown. The philosophical context for the discussed issues is provided by the works of such thinkers as: Max Scheler, Søren Kierkegaard, Richard Rorty or Carl Gustav Jung. The last chapter of the dissertation – The post-exhaustion and paths for salvation? – serves as a summary of the issues described.