Der Altersfaktor beim fortgeschrittenen Zweitspracherwerb: Die Wortstellung im Deutschen bei polnisch-deutsch bilingualen Kindern

Abstract

In dieser Dissertation werden langfristige Auswirkungen des Erwerbsalters auf den Erwerb der deutschen Wortstellung im kindlichen L2-Erwerb untersucht. Außer dem Erwerbsalter werden auch das Alter zum Testzeitpunkt und die Kontaktdauer mit der Zweitsprache in Augenschein genommen. An der Studie nahmen 79 Probanden teil, darunter sukzessiv bilinguale, simultan bilinguale und monolinguale Kinder. Die Daten wurden anhand zweier Urteilsaufgaben und zweier Produktionsaufgaben erhoben. Zusätzlich zur syntaktischen Kompetenz der Kinder wurden auch ihre allgemeine grammatische Kompetenz (gemessen als Korrektheit in einer Satzwiederholungsaufgabe) und Reaktionszeiten in den Urteilsaufgaben analysiert. Die Ergebnisse zeigen, dass die Leistungen aller Kindergruppen insgesamt gleich hoch sind (Korrektheit jeweils über 80 %), was nahelegt, dass das Alter bei Erwerbsbeginn längerfristig keinen Einfluss auf die syntaktische Kompetenz der bilingualen Kinder hat. Positive Korrelationen wurden lediglich zwischen der Kontaktdauer und der Korrektheit aller Wortstellungsmuster festgestellt, jedoch nur in den Urteilsaufgaben. Das Erwerbsalter korreliert dagegen nur mit der allgemeinen grammatischen Kompetenz und mit der Reaktionszeit. Post-hoc-Analysen des Erwerbsalters weisen nach, dass die ersten sensiblen Phasen für den Zweitspracherwerb schon im Alter von ungefähr drei Jahren ausklingen.

This doctoral thesis explores the long-term age of acquisition effects in child second language acquisition by looking at the advanced development of verb and negation placement in L2 German. Besides the age factor, the impact of chronological age and length of exposure is examined. The study included a total of 79 children, subdivided into successive bilingual children, simultaneous bilingual children, and German monolinguals. Data were gathered in Germany using two judgement tasks and two production tasks. Additionally, two measures were considered: general L2 proficiency, measured as general correctness in a sentence repetition task, and decision times in judgment tasks. The results demonstrate that correctness in all tasks is very high (over 80%) and between-group comparisons do not reveal any differences, indicating no long-term effects of age of acquisition on word order development. A ridge regression analysis of the data of successive bilingual children shows positive correlations between length of exposure and correctness of all word order phenomena, but only in judgment tasks. Age of acquisition only turns out to be predictive of general proficiency and decision times, which do not correlate with length of exposure. Post-hoc analyses of age of acquisition effects indicate that first sensitive periods for second language acquisition end around the age of 3 years. Implications for assessing linguistic abilities of bilingual children are suggested.

Tematem niniejszej rozprawy doktorskiej są długoterminowe oddziaływania wieku pierwszego kontaktu z językiem na rozwój szyku wyrazów w zdaniu w języku niemieckim wśród dzieci dwujęzycznych (bilingwizm polsko-niemiecki). Poza wiekiem pierwszego kontaktu zbadany został również wpływ wieku dziecka w momencie badania oraz długości kontaktu z językiem. W badaniu wzięło u dział 79 dzieci, w tym dzieci dwujęzyczne sukcesywnie, dwujęzyczne symultanicznie i dzieci jednojęzyczne. Dane zostały zebrane przy pomocy dwóch zadań badających sądy gramatyczne i dwóch zadań badających produkcję językową. Oprócz kompetencji składniowej dzieci uwzględniono ich ogólną kompetencję gramatyczną (mierzoną jako poprawność powtórzonych zdań w jednym z zadań sprawdzających produkcję) oraz czas reakcji w zadaniach sprawdzających sądy gramatyczne. Badanie pokazuje, że wszystkie grupy dzieci osiągają wysoką poprawność szyku wyrazów w zdaniu we wszystkich zadaniach (poprawność ponad 80 %), co sugeruje, że wiek pierwszego kontaktu nie wpływa na zaawansowane stadia rozwoju kompetencji składniowej. Analizy statystyczne wskazały na pozytywną korelację między długością kontaktu a poprawnością szyku wyrazów, jednak tylko w odniesieniu do wyników sądów gramatycznych. Wiek pierwszego kontaktu okazał się zaś korelować z ogólną kompetencją gramatyczną i czasem reakcji. Analizy post-hoc sugerują, że pierwsze fazy wrażliwe dla akwizycji języka drugiego kończą się już w wieku około trzech lat.