Racjonalność życia społecznego według oświeceniowych ekonomistów

Abstract

Jednym z problem epoki Oświecenia było określenie zakresu władania ludzkiego Rozumu. Próbowali się z nim uporać również oświeceniowi ekonomiści. Zaproponowana przez nich generalna linia jego obrony sprowadza się do przyznania przewagi: 1) rozumu praktycznego (pragmatycznego) nad rozumem teoretycznym (kontemplatywnym), 2) rozumu zbiorowego nad rozumem jednostkowym oraz 3) rozumu chcącego i potrafiącego dostosować swoje plany i możliwości ich realizacji do zmieniających się realiów życia społecznego. Wyrazicielem tych przewag stał się dla nich oświecony homo oeconomicus – człowiek zaangażowany w racjonalnie zorganizowaną gospodarkę i w racjonalne gospodarowanie. Miarą tej racjonalności ma być nie tylko takie wytwarzania dóbr materialnych, aby rachunek kosztów i zysków był dodatni, ale także takie korzystanie z wypracowanych zysków, aby ich część mogła się przyczynić do dalszego pomnażania tych dóbr. Takie pojmowanie racjonalności znajduje się w opozycji zarówno do podporządkowywania gospodarki i gospodarowania konsumpcji, jak i do odkładnia wypracowywanych zysków na „czarną godzinę”. U oświeceniowych ekonomistów brytyjskich ich myślenie o racjonalności albo antycypowało kapitalistyczne etosy, albo wręcz je fundowało. Bardziej złożone jest rozumowanie oświeceniowych ekonomistów francuskich. Stanowiło ono bowiem w jakiejś mierze próbę obrony tego świata, który wprawdzie przeżywał wówczas głęboki kryzys, tj. feudalnych struktur społecznych i feudalnego sposobu gospodarowania ziemią, ale niejeden z nich miał nadzieję, że można go pokonać poprzez wprowadzenie do niego bardziej racjonalnych rozwiązań. Wśród tych pierwszych prym wiedli merkantyliści, a wśród drugich – fizjokraci.