Polski lobbing w obszarze prawa autorskiego na tle systemu unijnego

Abstract

Książka zawiera syntezę badań nad lobbingiem prowadzonym przez polskich interesariuszy w toku formułowania polityki i przepisów w obszarze prawa autorskiego. Lobbing jest rozumiany jako działalność legalna, mająca na celu ochronę interesów poszczególnych grup społecznych. Jest zjawiskiem pożądanym, ponieważ stwarza możliwość reprezentacji interesów wobec ustawodawcy, a dla ustawodawcy – pozyskania wiedzy na temat problemów dotykających poszczególne grupy społeczne. Jednak nieodpowiednie zarządzanie regulacyjne w tej sferze może prowadzić występowania zagrożeń związanych z nadmiernym wpływem niektórych interesariuszy. Prawo autorskie stanowi ciekawe studium przypadku w analizie lobbingu. W rzeczywistości obszar ten dotyka wielu grup społecznych, ponieważ reguluje sytuację prawną podmiotów działających w kreatywnych branżach gospodarki (np. wydawniczej, muzycznej, audiowizualnej itd.), a także instytucjonalnych użytkowników treści kreatywnych (biblioteki, archiwa itd.) oraz konsumentów dóbr niematerialnych, jakimi obecnie są użytkownicy Internetu. Rewolucja technologiczna spowodowała zmianę sposobów korzystania z utworów, a także przybliżyła obywatelom temat prawa autorskiego (świadczy o tym m.in. ruch społeczny przeciwko Umowie ACTA w 2012 r.) oraz spowodowała pojawienie się nowych kategorii interesariuszy (np. platformy internetowe). Specyfika prawa autorskiego, a zwłaszcza niesymetryczny układ interesów między interesariuszami, pozwala na wychwycenie nieprawidłowości związanych z funkcjonowaniem lobbingu oraz z praktyką legislacyjną. Celem naukowym badań była wyczerpująca identyfikacja mechanizmów lobbingowych oddziałujących na procesy stanowienia i wdrażania prawa w obszarze regulacji prawno-autorskich w Polsce i w UE oraz usystematyzowanie wiedzy w tym zakresie. Badania dotyczyły otoczenia regulacyjnego związanego z lobbingiem (analizie poddano ustawowe przepisy dotyczące działalności lobbingowej, procedury w zakresie procesów stanowienia prawa i konsultacji publicznych), a także objęły strategie lobbingowe stosowane przez interesariuszy, w perspektywie porównawczej: model krajowy a model UE. Podejście porównawcze pozwoliło na ujawnienie deficytów w zakresie zarządzania regulacyjnego lobbingiem w Polsce oraz ujawniło preferencje interesariuszy w zakresie stosowanych przez nich strategii. Analiza została przeprowadzona w oparciu o różnego rodzaju dane źródłowe (wywiady, ankietę, postulaty, petycje, treści mediów społecznościowych, oficjalne strony internetowe różnych podmiotów, portale informacyjne), aktualne wyniki badań dostępne w literaturze przedmiotu, a także przy wykorzystaniu metod stosowanych w naukach politycznych, jak: analiza treści dokumentów pisanych, wnioskowanie przyczynowo-skutkowe, analiza porównawcza, analiza dyskursu oraz analiza sieci społecznych.Badania pozwoliły wyodrębnić różnorodne mechanizmy lobbingowe, które dają się sprowadzić do dwóch kategorii, mianowicie: strategie lobbingowe oraz mechanizmy instytucjonalne, determinujące formy prowadzenia lobbingu. Zweryfikowane zostały 2 hipotezy: 1. Praktyka legislacyjna w Polsce posiada szereg mankamentów w zakresie angażowania interesariuszy w ustanawianie prawa autorskiego, co prowadzi do pogłębiania asymetrii istniejącego układu interesów, stwarzając ryzyko zawłaszczenia regulacji przez wpływowych aktorów, oraz 2. Problemy w zakresie zarządzania regulacyjnego w Polsce osłabiają skuteczność lobbingu instytucjonalnego, a w szczególności konsultacyjno-ekspercką i kontrolną rolę organizacji grup interesu w demokracji i przy okazji wzmacniają skuteczność lobbingu ukrytego, który wykorzystuje powiązania sieciowe oraz lobbingu oddolnego, uprawianego w mediach internetowych i posługującego się dyskursem populistycznym. W ogólnym ujęciu, wyniki badań nad lobbingiem stanowią przyczynek do szerszych rozważań na temat stanu demokracji w Polsce w zakresie standardów wytyczania polityk publicznych oraz udziału społeczeństwa obywatelskiego w procesach politycznych.