Wyborca racjonalny jako wyborca modelowy. Szkic metodologiczny

Abstract

Przedmiotem niniejszego artykułu jest model wyborcy racjonalnego zaproponowany przez Anthony’ego Downsa w An Economic Theory of Democracy (1957). Zgodnie z ujęciem mode lowym Downsa wyborca racjonalny to „maksymalizator” użyteczności oczekiwanej, zorientowany na cele polityczne i ekonomiczne oraz kierujący się wąsko (ekonomicznie) pojętym interesem własnym. Wyborca racjonalny jest więc konstruktem teoretycznym, który reprezentuje wyborców rzeczywistych jedynie w pewnych aspektach. Prostota i daleko idąca kontrfaktyczność modelu stały się przedmiotem licznych dyskusji, w których podnoszone są zarówno argumenty teoretyczne, jak i empiryczne. Krytycy zwracają przede wszystkim uwagę na nierealistyczność założeń psychologicznych modelu oraz jego niską moc eksplanacyjną i predykcyjną. W artykule przyjmuję odmienną optykę. Moim celem jest analiza wyborcy racjonalnego jako wyborcy modelowego. Koncentruję się więc na metodologicznych aspektach powstawania modelowej postaci wyborcy racjonalnego i na roli, jaką postać ta odgrywa w teoretycznych badaniach partycypacji wyborczej. Omawiam główne cechy metodologii budowy modelu oraz konsekwencje poznawcze jej użycia. Przeprowadzona przeze mnie analiza pozwala formułować ostrożne wnioski dotyczące nie tylko budowy teorii w politologii, ale także międzydyscyplinarnych podobieństw metodologicznych.

The subject of this article is the model of the rational voter proposed by Anthony Downs in An Economic Theory of Democracy (1957). According to Downs’ model, the rational voter is an “expected utility maximiser,” oriented toward political and economic goals and guided by a narrowly (economi cally) defined self-interest. The rational voter is thus a theoretical construct that represents real voters only in certain aspects. The simplicity and significant counterfactuality of the model have been the subject of much debate, involving both theoretical and empirical arguments. Critics mainly point to the model’s unrealistic psychological assumptions and its low explanatory and predictive power. In this paper, I take a different perspective, aiming to analyse the rational voter as a model voter. Therefore, I focus on the methodological aspects of constructing the rational voter model and the role this model plays in theoretical studies of electoral participation. I discuss the main features of the methodology of model construction and the epistemic consequences of its use. My analysis allows me to draw cautious conclusions not only about the construction of theories in political science but also about methodological similarities across disciplines.