O dwóch kulturach nauk przyrodniczych: teoretycznej i eksperymentalnej. Studium z filozofii i metodologii przyrodoznawstwa

Abstract

Prezentowana rozprawa doktorska stanowi próbę analizy praktyki badawczej nauk przyrodniczych w kategoriach pojęciowych wybranej koncepcji kultury. Za punkt wyjścia przyjęto charakterystykę laboratoryjnej praktyki badawczej nauk przyrodniczych zaproponowaną przez nowych eksperymentalistów. Dla podkreślenia różnic między praktyką badawczą o charakterze teoretycznym a laboratoryjną praktyką eksperymentalną, odwoływali się oni do pojęcia dwóch kultur. Określali tym mianem zarówno dwie odrębne społeczności uczonych – teoretyków i eksperymentatorów, jak i dwa typy praktyki badawczej – intelektualny i materialny. Wielu autorów, posługując się pojęciem „kultura” w analizach nauki, używa go bez odwoływania się do określonej systematycznej koncepcji kultury. W rozprawie stosowane jest pojęcie kultury oparte na społeczno-regulacyjnej koncepcji kultury Jerzego Kmity. Zgodnie z nią kultura to zbiór norm i dyrektyw, które wskazują wartości i cele, jakie stawiają sobie badacze oraz sposoby ich realizacji. W rozprawie broni się tezy, że wyróżnianie dwóch kultur nauk przyrodniczych jest nieuzasadnione. Nowożytne przyrodoznawstwo rozwijało się nie tylko dzięki podejmowaniu działań o charakterze teoretycznym, lecz także eksperymentalnym i technologicznym. Należy mówić zatem o jednej, eksperymentalno-teoretycznej kulturze nowożytnych nauk przyrodniczych, która nadają sens czynnościom naukowym.

The main purpose of the dissertation is to analyze the scientific practice with the use of Jerzy Kmita’s theory of culture. The starting point for my considerations is the description of laboratory sciences that has been proposed in the frame of new experimentalism. The proponents of this position emphasized differences between theoretical and laboratory practice by introducing the concept of „two cultures”. They used this term both to specified two communities of scientists (theoreticians and experimentalists) as well as two types of research practice (intellectual and material). It is worth to notice that many authors use the term „culture” without any references to well grounded theory of culture. In my dissertation I appeal to the concept of culture that has been proposed by Kmita in his socio-regulatory theory of culture. According to this view, culture is explicated as a set of standards that qualifies values, goals and methods of their realization. On the bases of my analysis I claim that the key thesis that has been proposed by new experimentalists is unjustified. It is shown in my dissertation that the contemporary science has developed not only by taking a theoretical actions, but also by experimental and technological ones. Science represents unified culture of experimental and theoretical aspects and this dual nature of science gives sense to scientific practice.