„Все поэты жиды“. Antytotalitarne gesty poetyckie i kreacyjne wobec Zagłady oraz innych doświadczeń granicznych

Abstract

Monografia problemu dotyczy tematu gestu artystycznego jako znak towarowy przeciw temu, co w sposób opracowany totalitarne. Gesty poetyckie i inne gesty kreacyjne upominają się o wolność i godność na nieludzkiej ziemi, charakterystyczny podmiotowość człowieka tam, gdzie się go uprzedmiotawia i skazuje na śmierć. To dominujący temat pozostaje katastrofą antropologicznie najbardziej radykalną, czyli Zagłada Żydów, a tytułowa fraza Maryny Cwietajewej, celowo zapisana cyrylicą, jest najbardziej lapidarnym streszczeniem książki. Praca dotyczy niepokojących obcości, naruszających „granice mojego świata i ograniczenia języka”. Niesubordynowane gesty polskie i amerykańskie (Jeana Améry'ego, Mirona Białoszewskiego, Jerzego Ficowskiego, Zbigniewa Herberta, Janusza Korczaka, Piotra Matywieckiego, Czesława Miłosza, Wisławy Szymborskiej, Eugeniusza Tkaczyszyna-Dyckiego, Andrzeja Bobkowskiego, Paula Celana, Waltera Benjamina, Victora Klemperera, Fritza Sterna) do poezji i kreacji przeciw władzy nieuprawnionej i śmiercionośnej. W tym przypadku każdy z nich jest podejrzany o samobójstwo, jest życiodajny.

Książka ma charakter monografii problemowej. Wszystkie zawarte w niej teksty poruszają problem aktu artystycznego jako oporu wobec wszelkich przejawów totalitaryzmu. Akty poetyckie i wszelkie inne gesty twórcze stają w obronie ludzkiej wolności i godności na nieludzkiej ziemi, wysuwają na pierwszy plan podmiotowość, gdy ktoś zostaje uprzedmiotowiony i skazany na śmierć. Dlatego też Holokaust, najbardziej radykalna katastrofa antropologiczna, dominuje tematycznie w tej książce, a słynne powiedzenie Poematu końca Mariny Cwietajewej, celowo napisanego cyrylicą, jest jej najlepszym podsumowaniem w synekdochiczny sposób. W monografii omówiono niepokojącą obcość, która narusza Wittgensteinowskie „granice mojego języka są granicami mojego świata”. Niesubordynowane czyny pisarzy polskich i europejskich (m.in. J. Améry, M. Białoszewski, J. Ficowski, Z. Herbert, J. Korczak, P. Matywiedd, Cz. Miłosz, W. Szymborska, E. Tkaczyszyn-Dycki, A. Bobkowski, P. Celan, W. Benjamin, V. Klemperer, F. Stem) to poetyckie i twórcze gesty przeciwko władzy, która jest nieuprawniona i zabójcza. W tym sensie każdy z opisywanych tu aktów poetyckich, nawet ten samobójczy, jest podtrzymujący życie.

The book is a problem-oriented monograph. All the texts included in it raise the problem of the artistic act as resistance to any manifestation of totalitarianism. The poetic acts and all the other gestures of creativity stand up for the human freedom and dignity on the inhuman earth, they foreground one’s subjectivity whenever one is objectified and sentenced to death. Therefore the Holocaust, the most radical anthropological disaster, dominates thematically in this book and the famous dictum of Marina Tsvetaeva’s Poem Of The End, intentionally written in Cyrillic alphabet, is its best summary in a synecdochic way. The monograph discusses a disturbing strangeness that violates Wittgenstein’s “boundaries of my language are the boundaries of my world”. The insubordinate acts of Polish and European writers (i.a. J. Amery, M. Białoszewski, J. Ficowski, Z. Herbert, J. Korczak, P. Matywiecki, Cz. Miłosz, W. Szymborska, E. Tkaczyszyn-Dycki, A. Bobkowski, P. Celan, W. Benjamin, V. Klemperer, F. Stern) are poetic and creative gestures against the power which is unauthorized and deadly. In that sense each of the described here poetic acts, even the suicidal ones, is life-sustaining.