Prawne i pozaprawne czynniki warunkujące skuteczność prawa na przykładzie regulacji dotyczących noszenia maseczek – wybrane aspekty

Abstract

Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie prawnych i pozaprawnych czynników warunkujących skuteczność funkcjonowania normy prawnej. Przedmiotem analizy jest prawny obowiązek noszenia maseczek medycznych, czyli nakaz zakrywania ust i nosa w miejscach publicznych. Nakaz ten obowiązywał w Polsce w czasie pandemii COVID-19 od 10 października 2020 do 28 marca 2022 roku i wzbudzał wśród społeczeństwa wiele kontrowersji. Polacy przyjmowali wobec tego obowiązku rozmaite strategie i postawy społeczne, co zrodziło potrzebę odpowiedzi na pytanie jakie przesłanki leżały u podstaw przyjmowania poszczególnych strategii społecznych i w jaki sposób postawy te wpływały na skuteczność analizowanej normy prawnej. Przeprowadzone badania jakościowe w formie wywiadów pogłębionych, uzupełnione badaniami ilościowymi CBOS, pozwoliły wysnuć wniosek, że różnice w przyjmowanych postawach wynikały z różnej hierarchii wyznawanych wartości, odmiennego rozumienia kwestii ochrony zdrowia publicznego, różnej interpretacji pojęcia „dobra wspólnego” i „interesu indywidualnego”, stosunku do rządzących oraz państwa jako instytucji, wreszcie – różnej wrażliwości na presję otoczenia społecznego. Okazało się również, że różne postawy wobec noszenia maseczek oddziaływały na odmienne wymiary skuteczności prawa, to znaczy inne były skorelowane ze skutecznością proceduralną, inne ze skutecznością faktyczną normy.

Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie prawnych i pozaprawnych czynników warunkujących skuteczność funkcjonowania normy prawnej. Przedmiotem analizy jest prawny obowiązek noszenia maseczek medycznych, czyli nakaz zakrywania ust i nosa w miejscach publicznych. Nakaz ten obowiązywał w Polsce w czasie pandemii COVID-19 od 10 października 2020 do 28 marca 2022 roku i wzbudzał wśród społeczeństwa wiele kontrowersji. Polacy przyjmowali wobec tego obowiązku rozmaite strategie i postawy społeczne, co zrodziło potrzebę odpowiedzi na pytanie jakie przesłanki leżały u podstaw przyjmowania poszczególnych strategii społecznych i w jaki sposób postawy te wpływały na skuteczność analizowanej normy prawnej. Przeprowadzone badania jakościowe w formie wywiadów pogłębionych, uzupełnione badaniami ilościowymi CBOS, pozwoliły wysnuć wniosek, że różnice w przyjmowanych postawach wynikały z różnej hierarchii wyznawanych wartości, odmiennego rozumienia kwestii ochrony zdrowia publicznego, różnej interpretacji pojęcia „dobra wspólnego” i „interesu indywidualnego”, stosunku do rządzących oraz państwa jako instytucji, wreszcie – różnej wrażliwości na presję otoczenia społecznego. Okazało się również, że różne postawy wobec noszenia maseczek oddziaływały na odmienne wymiary skuteczności prawa, to znaczy inne były skorelowane ze skutecznością proceduralną, inne ze skutecznością faktyczną normy.