„Die ewige dunkle Sehnsucht (…).” Zum Verhältnis zwischen dem Gnostischen und dem Dekadenten im Werk von Stanisław Przybyszewski, Johannes Schlaf und Hanns Heinz Ewers

Abstract

Eine eingehende Untersuchung des ausgewählten dekadenten Werks von Stanisław Przybyszewski, Johannes Schlaf und Hanns Heinz Ewers zeigte, dass das Gnostische bei diesen Autoren mit der dekadenten Perspektive einhergeht. Die Helden dieser drei Schriftsteller suchen nach der Heimat des Gnostikers, was einem Zufluchtsort und somit auch dem Inneren des Menschen, dem Geistigen entspricht. Sie sind so wie Gnostiker und Décadents durch Leid gekennzeichnet. Sie sind einsam, weil sie nicht im Stande sind, sich an die in der Gesellschaft herrschenden Gesetze anzupassen, was dazu führt, dass sie als Außenseiter und Fremde angesehen werden. Sie finden keinen Halt in der Gesellschaft. Es wird ihnen bewusst, dass kein Glück in dieser Wirklichkeit möglich ist. Der Weg zur Erlösung von der als ekelhaft empfundenen bürgerlichen Lebensweise ist nicht einfach. Um in das Innere blicken zu können, muss man sich von der durch Dunkelseiten, Einsamkeit und Sinnlosigkeit gekennzeichneten Welt abwenden, was die Hervorhebung des Unbewussten und Ablehnung des Äußeren bedeutet.

An analysis of decadent works of Stanisław Przybyszewski, Johannes Schlaf and Hanns Heinz Ewers showed that in these writers’ works, gnostic issues go hand in hand with decadent perspective. In their works, dating at the turn of 19th and 20th centuries, there is a spirit of decadency, which is perceived differently by each of them. In Przybyszewski, Schlaf and Ewers works, an extrasensory, unconscious, spiritual and irrational element appears, what is connected with the authors’ interest into occultism. The heros of decadent works turn into internal nature of a human being, what allows to associate them with gnostics, who negated an external world. Przybyszewski as well as Schlaf and Ewers’ protagonists are able to recognize their position in the world and to withdraw towards other reality, which is only seen by them, and which guarantees them freedom. Decedent characters of the above mentioned authors, seem to be gnostics, who tend to the liberation from the ties of material world and appropriate authorities.

Myślą przewodnią i celem przedłożonej pracy było zbadanie relacji między zagadnieniami gnostycznymi a dekadenckimi. Dokonana analiza porównawcza wybranych dekadenckich dzieł Stanisława Przybyszewskiego, Johannesa Schlafa i Hannsa Heinza Ewersa wykazała strukturalne podobieństwo występujących w ich utworach, a różniących się pod wieloma względami kategorii gnostycznych i dekadenckich. Bohaterowie badanych autorów szukają swojej ojczyzny, która jest tożsama z tą gnostycką. Jest to miejsce, które zapewniłoby im poczucie bezpieczeństwa a które znajdują w swojej sferze duchowej. Charakteryzuje ich tak jak gnostyków i dekadentów niemożność dopasowania się do społeczeństwa i rządzących nim zasad. Nie znajdują oparcia w otoczeniu, które uznaje ich za obcych. Uświadamiają sobie, że w tej rzeczywistości nie zaznają szczęścia, dlatego też zwracają się przeciwko niej. Droga do wyzwolenia z ograniczonego normami świata mieszczańskiego jest trudna, lecz na jej końcu czeka nagroda, którą jest wgląd do transcendentnej istoty człowieka.