Przedstawienie dialektów we współczesnej prozie niemieckiej i japońskiej w świetle koncepcji ideologii językowych

Abstract

Rozprawa poświęcona jest analizie ideologii językowych odzwierciedlonych w literackich przedstawieniach dialektów bawarskiego, górnosaksońskiego, Kansai i Tōhoku w prozie niemieckiej i japońskiej z lat 1980-2024. Choć procesy standaryzacji językowej w Niemczech i Japonii rozpoczęły się już w XIX wieku, dialekty wciąż odgrywają istotną rolę społeczną i kulturową, a ich postrzeganie pozostaje niedostatecznie zbadane. Część teoretyczna pracy omawia dotychczasowe podejścia badawcze (narratologiczne, stylistyczne, socjolingwistyczne) oraz kluczowe pojęcia, takie jak dialekt, ideologia i polityka językowa. Następnie przedstawiono sytuację językową w obu krajach, historię standaryzacji oraz charakterystykę analizowanych dialektów. W części analitycznej ukazano sposób literackiego przedstawiania poszczególnych odmian, ich funkcje, konteksty użycia i motywacje autorów. Analiza porównawcza pozwoliła stwierdzić, że dialekty są konsekwentnie przedstawiane jako odmiany nacechowane wobec neutralnego języka standardowego, co potwierdza dominację ideologii języka standardowego w Niemczech i Japonii. W literaturze japońskiej widoczne jest jednak większe zainteresowanie przełamywaniem stereotypów, co może świadczyć o rosnącym wpływie ideologii antystandaryzacji. Widoczny jest też wpływ prestiżu danej odmiany: dialekty o niższym prestiżu częściej obciążane są negatywnymi konotacjami społecznymi.

The dissertation examines language ideologies reflected in literary representations of the Bavarian, Upper Saxon, Kansai, and Tōhoku dialects in German and Japanese prose from 1980 to 2024. Although linguistic standardization in Germany and Japan began in the 19th century, dialects still play a significant social and cultural role, and their perception remains insufficiently studied. The theoretical part discusses previous approaches (narratological, stylistic, sociolinguistic) and key concepts such as dialect, ideology, and language policy. It also outlines the linguistic situation in both countries, the history of standardization, and the characteristics of the analyzed dialects. The analytical part explores how these varieties are represented in literature, their functions, contexts of use, and authors’ motivations. Comparative analysis shows that dialects are consistently portrayed as marked varieties in relation to the neutral standard language, confirming the dominance of standard language ideology in both Germany and Japan. Japanese literature, however, shows greater interest in challenging stereotypical perceptions of dialects, indicating a growing influence of anti-standardization ideologies. The prestige of each variety also affects its portrayal: lower-prestige dialects are often burdened with negative social connotations.