Moim marzeniem jest budować Polskę socjalistyczną, wolną ojczyznę wolnych i szczęśliwych ludzi. Strasznie się jednak boję… Tożsamościowe i polityczne dylematy Żydów komunistów w Polsce 1918–1968 – studium podwójnej klęski

Abstract

Niniejsza rozprawa doktorska przedstawia losy grupy polskich komunistów żydowskiego pochodzenia, urodzonych ok. 1918 roku, którzy swą działalność polityczną rozpoczęli w latach trzydziestych, przede wszystkim w szeregach szkolnej organizacji funkcjonującej pod nazwami Związek Młodzieży Socjalistycznej / Rewolucyjny Związek Niezamożnej Młodzieży Szkolnej / Socjalistyczny Związek Młodzieży Szkolnej, i którzy II wojną światową i Zagładę przeżyli najczęściej w ZSRR, lub szeregach komunistycznego ruchu oporu – Gwardii Ludowej/Armii Ludowej. Po zakończeniu niemieckiej okupacji, pod auspicjami Polskiej Partii Robotniczej/ Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, na różnych szczeblach partyjnej i państwowej hierarchii, współuczestniczyli oni w budowie nowego ustroju Polski, a w 1968 r. zostali ofiarami antysemickich czystek, które najczęściej przejawiały się zwolnieniami z pracy, wyrzuceniem z partii, a także ogólnymi szykanami, wycelowanymi w ich pochodzenie etniczne. Wiele osób zmuszono w ten sposób do emigracji, która oznaczała wówczas przymus zrzeczenia się polskiego obywatelstwa. Niezależnie od tego, czy poszczególni przedstawiciele grupy zdecydowali się na opuszczenie Polski, praktyki Marca okazały się dla tejże wspólnoty momentem symbolicznej klęski, załamaniem obranej strategii polityczno-tożsamościowej. Biograficzne punkty zwrotne przedstawicieli badanej grupy były ściśle skorelowane z fundamentalnie ważnymi wydarzeniami w historii państwa, co sprawiło, że grupa ta, choć nieliczna, odegrała relatywnie znaczącą i widoczną rolę w historii Polski. Zbiorowe losy grupy zostały przedstawione na przykładzie biografii małżeństwa: Heleny Wolińskiej (1919–2008) i Włodzimierza Brusa (1921–2007) oraz ich otoczenia. W podstawowym korpusie źródłowym znalazły się różnorodnej proweniencji dokumenty osobiste kilkudziesięciu osób, które posłużyły do analizy tytułowych dylematów tożsamościowych i politycznych, zgodnie z obranym założeniem, że niniejsza rozprawa jest biografią grupową, podwójną rozszerzoną. Fragmentaryczne dokumenty osobiste Heleny Wolińskiej i Włodzimierza Brusa zostały skonfrontowane z analogicznymi źródłami dotyczącymi wybranych przedstawicieli badanej grupy. Ich wspólnota przeżyć, jak wynika z analizy źródeł, układa się w model biografii grupowej.

The dissertation presents the fate of a group of Polish communists of Jewish origin, born around 1918, who began their political activity in the 1930s, mainly in the ranks of the school organization operating under the name of the Union of Socialist Youth/Revolutionary Union of Nonaffluent School Youth/Socialist Union of School Youth, and who survived the Second World War and the Holocaust, mainly in the USSR, or in the ranks of the communist resistance movement - the People's Guard/People's Army. After the end of the German occupation, they built the new Polish system at various levels of the Party and state hierarchy under the auspices of the Polish Workers' Party/Polish United Workers' Party. In 1968, they became victims of anti-Semitic purges, most often manifested in dismissals from work, expulsions from the Party, and general harassment based on their ethnicity. Many were forced to emigrate, which at the time meant renouncing their Polish citizenship. Whether or not individual group members decided to leave Poland, the march practices proved to be a symbolic defeat for this community, a collapse of the chosen strategy of political identity. The biographies of a married couple, Helena Wolińska (1919-2008) and Włodzimierz Brus (1921-2007), and selected individuals from their milieu exemplify the collective fate of the group. The primary source corpus included personal documents of various origins from several dozen individuals, which served to analyze the eponymous identity and political dilemmas, in line with the chosen assumption that this dissertation is a group biography, a doubly extended one. The research confronted the fragmentary ego-documents of Helena Wolińska and Włodzimierz Brus with analogous sources concerning selected representatives of the studied group. Their shared experiences, as revealed by the analysis of the sources, are arranged in a model of group biography.