Sieci semantyczno-leksykalne wokół nazw emocji: smutek, radość, złość, strach w perspektywie porównawczej francusko polskiej

Abstract

Rozprawa pt. „Sieci semantyczno-leksykalne wokół nazw emocji: smutek, radość, złość, strach w perspektywie porównawczej francusko polskiej” ma na celu zweryfikowanie, czy w obydwu systemach językowe wykładniki wymienionych w tytule emocji są do siebie zbliżone pod względem semantycznym i formalnym. Motywacją do wyboru tego przedmiotu badań były przeprowadzone w latach 70. przez psychologa Paula Ekmana eksperymenty, na podstawie których wyciągnął on wniosek o istnieniu kilku emocji uniwersalnych, niezależnych od kultury danego społeczeństwa. W pierwszej kolejności omówiono emocje jako przedmiot badań różnych dyscyplin naukowych ze szczególnym uwzględnieniem osiągnięć Paula Ekmana, który zdefiniował sześć emocji podstawowych (ang. basic emotions), bez pomijania jednak zastrzeżeń, jakie budzi jego stanowisko, gdyż główni oponenci teorii Ekmana zwracają uwagę na fakt, iż każda jednostka językowa pociąga za sobą szereg konotacji i skojarzeń, które są mocno zakorzenione w kulturze i świadomości społecznej. Rozdział drugi stanowi wprowadzenie w zagadnienia dotyczące badań nad emocjami w perspektywie językoznawczej. Podkreślono w nim kulturowe uwarunkowanie emocji, wynikające z faktu, iż w niektórych językach występują jednostki, które nie mają swojego odpowiednika w innych systemach. W tej części przedstawiono również najbardziej rozpowszechnione w literaturze próby klasyfikacji jednostek językowych związanych z emocjami. Zasadnicza część Rozdziału drugiego poświęcona jest analizie różnorodnych jednostek stanowiących wykładniki emocji smutku (franc. tristesse), radości (franc. joie), złości (franc. colère) i strachu (franc. peur). Jako kryterium w prezentacji przyjęto przynależność jednostek do podstawowych kategorii gramatycznych, tradycyjnych części mowy. Zwrócono szczególną uwagę na zagadnienia związane z aspektem czasownika, z leksykalizacją elementów językowych, w wyniku której występują w obydwu systemach utrwalone zwroty (szczególnie konstrukcje werbo-nominalne oparte na nazwach emocji), a także na problemy dotyczące przymiotników i przysłówków, które odsyłają do emocji. Zebrany materiał językowy został zaprezentowany w formie siatek leksykalno-gramatycznych zorganizowanych w ten sposób, że każda z siatek odpowiada jednemu pojęciu, tzn. jednej analizowanej w pracy emocji, zarówno dla języka polskiego, jak i francuskiego. W ten sposób zostało przedstawione pole leksykalne dla każdego analizowanego pojęcia. The aim of the doctoral thesis “The semanticlexical network around the names of emotions: sadness, happiness, anger, fear in comparative French-Polish perspective” is to verify whether in the two language systems the lexical indicators of the emotions mentioned in the title are similar to each other in semantic and formal way. The motivation for choosing this topic was the research conducted in 1970s by psychologist Paul Ekman, based on which he proposed a list of universal emotions, unrelated to culture of one’s society. In the first part, emotions were presented as a subject of research in various fields, with particular emphasis on Paul Ekman’s research. The psychologist presented a list of six basic emotions. In addition to this, the perspective of his opponents was also presented. They emphasize that every lexical unit is in relation with its own connotations and associations, which are rooted in culture and society’s consciousness. In the second chapter emotions are presented from linguistic perspective, as a subject of the research in this particular domain. The emphasis was placed on the lexical units that are impossible to translate, due to their cultural conditioning and on presentation of various classifications of emotional lexicon based on linguistic research. The core of the second chapter is the analysis of lexical units that serve to express the following emotions: sadness (fr. tristesse, pol. smutek), joy (fr. joie, pol. radość), anger (fr. colère, pol. złość) and fear (fr. peur, pol. strach). The criteria in this presentation was the affiliation of each lexical unit to the basic part of speech. The emphasis was placed on the aspect of the verb, on lexicalization of the units, which is source of fixed phrases (especially, the verb-noun construction, based on the names of emotions), and problems related to adjectives and adverbs, which refers to emotions. The gathered material was presented in the form of lexical and grammatical networks. Each network represents one main concept, one emotion analysed in this thesis, each separately for French and Polish.