Poezja polska w przekładach na język bułgarski w latach 1956-1989

Abstract

Obserwacja, że bułgarskie opracowania historycznoliterackie marginalizują problem licznych w okresie totalitarnym tłumaczeń z języków słowiańskich zrodziła pytanie o relacje między tłumaczami poezji polskiej a instytucjami patronackimi w latach 1956-1989. Kwestia ta została sproblematyzowana w ramach metodologii kulturowych studiów przekładoznawczych ze szczególnym uwzględnieniem prac Andre Lefevere i projektu badań nad historią przekładu Anthony’ego Pyma. Zebrany materiał bibliograficzny oraz po raz pierwszy skomentowana tu korespondencja między polskimi twórcami a bułgarskimi tłumaczami pozwoliły na nakreślenie mapy dystrybucji przekładów poetyckich oraz na zrekonstruowanie interkulturowej sieci kontaktów, w ramach której poeci-tłumacze aktywnie kształtowali normy, kierujące wybór i poetykę tłumaczeń. W poszczególnych częściach rozprawy zostały porównane antologizacyjne praktyki w okresie międzywojennym i po 1956 roku, a także został prześledzony proces emancypacji tłumaczy na przykładzie pracy translatorskiej trzech poetów bułgarskich – Dory Gabe (tłumaczki wierszy Juliana Przybosia i Anny Kamieńskiej), Błagi Dimitrowej (autorki tomu przekładów utworów Wisławy Szymborskiej) oraz Pyrwana Stefanowa (tłumacza liryki Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego, Antoniego Słonimskiego i Tadeusza Różewicza). Zorientowane na tłumaczy opracowanie historii polsko-bułgarskich przekładów poetyckich pokazuje, że, po pierwsze, w dziedzinie literatury tłumaczonej epoka stalinizmu nie spowodowała zerwania kontinuum historycznoliterackiego i unicestwienia przedwojennych wartości literackich. Po drugie, paradoksalnie jednorodny patronat w BRL-u przyczynił się do ustabilizowania więzi międzypokoleniowych i wytwarzania translatorskich praktyk mimikry i oporu właśnie w ramach przekładów z języków słowiańskich, tj. w ramach relacji międzyliterackich, które podlegały najściślejszej kontroli.

The observation that Bulgarian literary histories marginalize the problem of literary transfer between Slavic languages during the totalitarian regime rises the question of the relationship between Bulgarian translators of Polish poetry and institutional patrons of literature between 1956 and 1989. This issue was considered within the methodology frame of culture-oriented Translation Studies with particular emphasis on André Lefevere’s works and Anthony Pym’s methods in translation history. The collected material and the correspondence between Polish and Bulgarian artists, published here for the first time, allowed me to outline a map of translations’ distribution and to reconstruct an intercultural network of translators actively shaping the operative norms of translation. I compare anthologizing practices in pre-war and post-war Bulgaria and trace the process of translators’ emancipation (esp. in Dora Gabe’s, Blaga Dimitrova’s and Parvan Stefanov’s translations of Polish poetry). The translator-oriented research of Polish-Bulgarian literary contacts shows that, firstly, in the field of translated literature the epoch of Stalinism in Bulgaria did not destruct the pre-war literary values. Secondly, the undifferentiated patronage in totalitarian Bulgaria has paradoxically strengthened the bond between literary generations and has generated translation practices of mimicry and resistance. These practices were especially strong in the field of Slavic languages’ translations, i.e. within the framework of interliterary relations which were a subject to an exceptionally strict control.