Prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia w Kodeksie zobowiązań – rzeczywista potrzeba czy konserwatyzm?

Abstract

Negotiorum gestio, czyli prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia, jako źródło zobowiązania powstało w prawie rzymskim. Było rozwiązaniem unikalnym na tle innych praw antycznych nieznających podobnej konstrukcji, stanowiącym odpowiedź na konkretne potrzeby życia codziennego. Współcześnie prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia istnieje w systemach prawnych pozostających pod wpływem tradycji romanistycznej. W common law wykształciły się jedynie fragmentaryczne namiastki tej instytucji. Prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia zostało po raz pierwszy wprowadzone do polskiego porządku prawnego w Kodeksie zobowiązań z 1933 r. Regulacja ta, z niewielkimi zmianami, weszła następnie do obowiązującego Kodeksu cywilnego z 1964 r. Pomimo swej osiemdziesięcioletniej obecności w polskim systemie prawnym instytucja ta jest praktycznie nieznana społeczeństwu, a badanie orzecznictwa i wypowiedzi doktryny uwidacznia często niezrozumienie konstrukcji i brak szerszej refleksji nad nią. Wobec powyższego powstaje pytanie: czy recepcja zobowiązania z tytułu negotiorum gestio do Kodeksu zobowiązań była efektem pogłębionej analizy nad potrzebą jego istnienia czy raczej wynikiem konserwatyzmu? W niniejszym artykule autorka odpowiada na to pytanie analizując przyczyny recepcji oraz kształt i użyteczność instytucji prowadzenia cudzych praw bez zlecenia w Kodeksie zobowiązań. Na koniec, w oparciu o dorobek nauk humanistycznych i społecznych, przeprowadzona została ocena regulacji z punktu widzenia uwarunkowań związanych z ochroną postaw altruistycznych.

Negotiorum gestio (benevolent intervention in another’s affairs), as a source of obligations, was developed in Roman law. This unique solution, unknown to other ancient laws, provided a response to the specific needs of everyday life. Now benevolent inetervention in another’s affairs exists in the legal systems which belong to the civil law tradition. In common law only its fragmentary substitutes can be noticed. Benevolent intervention in another’s affairs had been introduced to the Polish legal system in 1933 – in the Code of Obligations. Then this regulation, with little changes, entered into the Civil Code of 1964. Unfortunately, after eighty years of its presence in Polish law our society is unfamiliar with negotiorum gestio. An examination of judicature and legal doctrine often shows a lack of understanding and broader reflection. As a result the following question can be asked: whether the introduction of negotiorum gestio to the Code of Obligations was the result of the deep anaysis concerning social needs or rather the result of conservatism? In this paper the author answers this question by analyzing the causes of the introduction, the shape and the utility of benevolent intervention in another’s affairs in the Code of Obligations. At the end the regulation is evaluated as a potential tool for the protection of altruism, taking into consideration the achievements of psychology, sociology etc.