Między językiem a światem. O poezji Krystyny Miłobędzkiej

Abstract

Niniejsza praca składa się ze Wstępu oraz czterech rozdziałów. Analizie poddana jest twórczość poetycka poetki z Puszczykowa, natomiast poza zainteresowaniem znalazła się twórczość dramatyczna. Początkowo, sporadyczne głosy krytyków sytuowały tę twórczość w obrębie awangardy i lingwizmu. Obecnie twórczość Miłobędzkiej doczekała się ogólnopolskich konferencji naukowych, monografii i doktoratów. Doczekała się również dużej popularności, czego przykładem może być pojawienie się jednego z zapisów jako mural na poznańskim bloku. Próba wpisania twórczości urodzonej w 1932 roku Krystyny Miłobędzkiej w czytelny kontekst historyczno-literacki, tj. mapę poezji polskiej XX i XXI wieku napotyka na trudności. Co najmniej trzy ważne daty sytuują tę twórczość w różnych kontekstach. Pierwsza wiązałaby się z debiutem w roku 1960, kiedy to poetka publikuje pojedyncze utwory. Druga – z właściwym debiutem książkowym w roku 1970. Trzecia z kolei data wiązałaby się z latami dziewięćdziesiątymi XX w., kiedy po twórczość poetki sięgają młodsi poeci. Trudność zlokalizowania tej poezji na mapie poetyckiej tylko podkreśla jej idiomatyczność. W rozdziale „Na urwanych ścieżkach słów, czyli człowiek „według” Krystyny Miłobędzkiej” refleksję antropologiczną prowadzi się w oparciu o kategorie ciała, duszy, Boga, śmierci, etyki i moralności oraz matki. Człowiek u Miłobędzkiej jest zarazem mówiący, działający i odpowiedzialny. Jest to także człowiek o narracyjnej tożsamości, dla którego sprawą niezwykle ważną jest cielesność i który ustanawia się w relacji do drugiego. Ludzkie to tyle, co odczute ciałem. Niezwykle ważny problem starzenia się ciała rozpatruje poetka bez elegijnej zadumy. Widzi w nim raczej wyraz nieciągłości „ja”, kiedy pomiędzy „ja” jako dziecko a „ja” jako osoba dorosła wdziera się obcość. W kolejnym rozdziale – „Na urwanych ścieżkach słów. Człowiek i język” – uwaga skupia się na podmiotowości człowieka, który ujmowany jest w triadzie człowiek – język – świat. Uwikłanie w język jest jednym z największych dramatów człowieka. Bardzo ważne u Krystyny Miłobędzkiej jest przeświadczenie o zapóźnieniu człowieka względem świata. Jest ono wynikiem nieadekwatnych narzędzi percepcji. Na skutek dokonywania przekładu obrazowych myśli na słowa, a następnie ich artykułowania pomiędzy człowiekiem a światem następuje rozsunięcie. To tłumaczy opisywanie kondycji ludzkiej w kategoriach braku i wiecznego „niedość”. Niezwykle ciekawie przedstawia się kwestia zawiązywania wspólnoty w analizowanej poezji. Fundamentalne dla niej jest bowiem doświadczenie obcości. Doświadczenie to nie mówi o istnieniu czegoś, co jest niedostępne, raczej o istnieniu czegoś, co istnieje o tyle, o ile nie istnieje. W ten sposób należy także rozumieć „ja”, które jest dla siebie obecne o tyle, o ile umyka sobie. Towarzyszy człowiekowi jego własna nieobecność dla siebie samego. Traktuje o tym rozdział 3. „Jesteś my – zawiązywanie wspólnoty”. W rozdziale główny nacisk kładzie się na relacyjną strukturę ego, które istnieje w relacji do innego. Jest nim drugi człowiek, ale także moja własna obcość względem siebie samego powoduje, że staję się „innym”. Jeśli jednak nie odczuwamy wewnętrznej jedności, to tym bardziej trudno mówić o zawiązywaniu wspólnoty z drugim. Obrazuje to spacjalny zapis czasownika „jesteśmy”, w którym wspólnota „my” ciągle się zawiązuje, ale nigdy ostatecznie. Relacyjny wymiar bytu dochodzi do głosu również w ostatnim rozdziale zatytułowanym „Między ludzkim a nie-ludzkim – przestrzeń spotkania”. Mowa w nim o tym, że charakterystyczne dla Krystyny Miłobędzkiej otwarcie ego, dotyczy nie tylko prymarnej relacji, jaka łączy „ja” z „ty”. Bardzo duża grupa wierszy mówi o pokrewieństwie pomiędzy człowiekiem a światem roślin i zwierząt. Trudno u Miłobędzkiej przeprowadzić wyraźną cezurę między porządkiem ludzkim a otaczającym go środowiskiem. Podmiot wielu utworów sytuuje się gdzieś na pograniczu obu rzeczywistości. W tej grupie utworów znajduje się piękna metafora ogrodu, w którym rośliny żyją bytem samym w sobie i nie muszą przeżywać dramatu niewystarczającej komunikacji.

This work is comprised of the Introduction and four chapters. The collection of the poems of a poet from Puszczykowo is analysed, apart from it drama plays have been discussed. At first, the scarce voices of critics placed this work among the avantgarde and the linguistic poetry. The output of Miłobędzka is currently the topic of the nationwide academic conferences, monographs and doctoral dissertations. Her work has become considerably popular, which resulted in the appearance of one of her records as a mural on a block of flats in Poznań. It is difficult to situate the works of Krystyna Miłobędzka, who was born in 1932, into a clear historically-literary context, i.e. the Polish poetry map of the twentieth and twenty-first centuries. At least three important dates locate this poetical output in various contexts. The first one is connected with her debut in 1960 when the poet published separate works. The second one is related to her proper book debut in 1970. The third one is linked to the nineteen-nineties when the poet’s works inspired young poets. Its idiomatic character is underscored by difficulty in locating this poetry on the poetical map. In the chapter titled „Na urwanych ścieżkach słów, czyli człowiek „według” Krystyny Miłobędzkiej” [„On the torn paths of words, this is about the human being „according to” Krystyna Miłobędzka”] anthropological consideration is discussed based on the categories of the body, the soul, God, death, ethics, morality and the mother. The human being in Miłobędzka’s works is talking, active and responsible at once. It is also the human being who has a narrative identity, for whom corporeality is an important aspect and who places himself or herself in relation to the other human being. Feeling physical things means being a human. An especially significant problem of aging is presented by the poet without dismal pensiveness. She mainly regards it as the expression of lack of continuity of „I” when strangeness enters aggressively between „I” as a child and „I” as an adult. In the next chapter – „Na urwanych ścieżkach słów. Człowiek i język” [„On the torn paths of words. The human being and the language”] – the focus is on the subjectivity of the human being, who is shown in the triad of the human being – the language – the world. The entanglement in the language is one of the largest tragedies of the human being. The conviction of lateness of the human being towards the world is very significant in Krystyna Miłobędzka’s works. It is the result of inadequate perception tools. Translating vivid thoughts into words, and then articulating them between the human being and the world, results in separation. This explains the fact that a human condition is described in the categories of fault and eternal “not enough”. The issue of forming a community in the analysed poetry is extremely interesting. Therefore experiencing strangeness is fundamental for it. Such experience does not include the existence of something unavailable, but rather about the existence of something existing as long as it does not exist. „I” should be understood in this manner as well, which is present for itself so long as it escapes its own attention. The human being is accompanied by his or her own absence for himself or herself. The chapter 3 deals with this matter. „You are we – forming a community”. In the chapter the main emphasis is put on the relative structure of an ego which exists in relation to the other one. The other one here is another human being as well as my own strangeness towards myself that begets the situation in which I become „somebody else”. However, if we do not feel the internal whole, forming a community with another human being seems to be impossible. It is epitomised by a record of spatialism „we are” in which a community „we” is constantly forming but it is never completing itself. The relative dimension of the being gains prominence also in the last chapter titled „Between humane and inhumane –space of a meeting”. The chapter shows that opening of an ego specific for Krystyna Miłobędzka concerns not only the primary relation which links „I” with „you”. A large number of the poems treats about kinship between the human being and the world of plants and animals. It is difficult to conduct a clear censorship in Miłobędzka’s works between the order of things of the human being and the environment surrounding it. The subject of a plethora of works is situated somewhere on the border of both realities. In this group of works a beautiful metaphor for a garden may be found, in which plants live their own life and do not need to suffer from the tragedy of insufficient communication.