Dyskurs o przekładzie w świetle teorii psychoanalitycznych

Abstract

W przedstawianej rozprawie prowadziłem badania dotyczące możliwości wykorzystania narzędzi wypracowanych na gruncie teorii psychoanalitycznych do opisania zjawisk z dziedziny dyskursu o przekładzie. Liczyłem, że takie zestawienie umożliwi dokonanie krytycznego oglądu sposobów mówienia i myślenia wypracowanego w ramach tego dyskursu; pozwoli pokazać jego ograniczenia i sproblematyzować pojęcia uważane dotąd za transparentne. W swoich badaniach skupiłem się przede wszystkim na analizie kanonicznych tekstów, które odegrały ważną rolę w historii badań nad przekładem w Europie i obu Amerykach. Warto podkreślić, że przedmiotem mojego zainteresowania była analiza dyskursu o przekładzie, zaś same przekłady pozostawały na marginesie moich rozważań. W istocie stanowiły one jedynie tło dla wypowiedzi na temat aktu i procesu przekładu formułowanych przez tłumaczy i krytyków przekładu, które stanowiły właściwy przedmiot moich badań. Dysertację otwiera krytyczna analiza dyskursów psychoanalitycznego i translatologicznego. Odwołuję się do pojęcia mitu, by pokazać rolę jaką mit odgrywa w fundowaniu dyskursu i omawiam dwa założycielskie mity zachodniego dyskursu o przekładzie. W kolejnych rozdziałach odwołuję się do pojęć wypracowanych na gruncie, kolejno, psychoanalizy Freudowskiej, Lacanowskiej i Kristevowskiej, by omówić strukturalny, semiotyczny, społeczny i egzystencjalny wymiar tłumaczenia. Mówiąc o przekładzie przez pryzmat kompleksu Edypa, żałoby i melancholii, pragnienia i roli Innego w jego zainstalowaniu, staram się zaoferować nowe sposoby mówienia i myślenia o przekładzie.

In my dissertation I made research on the consequences that could eventuate from the comparison of the translatological and psychoanalytical discourse. I assumed that such comparison will enable a critical description of the manner of speaking and writing characteristic for the field of translation studies: show its limitations and problematise categories that are considered to be transparent within this discourse. My research were based especially on the analysis of canonical texts that played an important role in the history of translation studies in Europe and Americas. It is worth noting that since my dissertation was devoted to analysis of discourse, the very texts of translations didn’t play an important part in my research. In fact they were just settling background for the statements about the act and process of translation formulated by translators and translation critics which were the main matter of concern in my work. Dissertation starts with a critical analysis of translatological and psychoanalytical discourses. In the introduction I recall the term of myth, to show the meaning of mythology in the functioning of the discourse. I also give a comment on the two myths of Western discourse on translation. In the following chapters I refer to concepts developed in the field of Freudian, Lacanian and Kristevian psychoanalysis, to conduct structural, semiotic, social and existential aspects of translation. I make an attempt to offer a new perspective for translation studies by thinking about the process of translation in therms of Oedipal compex, grief and melancholy, the desire and Other’s role in organising them.