Geneza skałek wierzchowinowych Płaskowyżu Ojcowskiego na podstawie badań osadów stokowych
Loading...
Date
2008
Authors
Pawelec, Halina
Advisor
Editor
Journal Title
Journal ISSN
Volume Title
Publisher
Wydawnictwo Naukowe UAM
Title alternative
Origin of hilltop monadnocks on the Ojców Plateau as reconstructed from slope deposits
Abstract
Artykuł podejmuje dyskusję dotyczącą genezy skałek wierzchowinowych na Płaskowyżu Ojcowskim. W odróżnieniu od najczęściej obecnie stosowanej w badaniach skałek metody, opartej wyłącznie na analizie geomorfologicznej, podstawą badań jest szczegółowa analiza osadów stokowych – powstałych równocześnie z niszczeniem skałek. Badania przeprowadzono w rejonie Jerzmanowic, pomiędzy górnymi odcinkami dolin Będkowskiej i Szklarki, na obszarze falistej wierzchowiny ze skałkami. Opracowano szczegółowe profile litologiczne osadów stokowych. Wykonano badania uziarnienia oraz zawartości CaCO3, Fe2O3 i Corg. Dla frakcji iłowej wykonano analizy mineralogiczne.
Badania wykazały, że występujące na stokach obszaru osady powstały w środowisku peryglacjalnym, w rezultacie wietrzenia mrozowego, sedymentacji lessu oraz redepozycji materiału gruzowego i lessowego przez procesy stokowe. Analiza sukcesji tych osadów oraz analiza procesów glebowych wskazują, że są to osady górnovistuliańskie. Na podstawie analizy rozmieszczenia poszczególnych typów osadów wnioskowano o zależnościach pomiędzy procesami peryglacjalnymi a rzeźbą stoków. Głównym kierunkiem przeobrażania ścian skałek było boczne cofanie w rezultacie wietrzenia mrozowego i odpadania wapieni. W obrębie falistej wierzchowiny, wypukły profil górnych części stoków jest rezultatem współdziałania wietrzenia mrozowego i soliflukcji. Dolne, wklęsłe części stoków zostały uformowane w wyniku depozycji osadów soliflukcyjnych i deluwialnych oraz okresowej redepozycji tych osadów, głównie przez spłukiwanie. Podczas plejstocenu obszar Płaskowyżu Ojcowskiego ulegał intensywnej denudacji, uwarunkowanej cyklicznymi zmianami klimatu. W środowisku peryglacjalnym działało głównie wietrzenie mrozowe i procesy stokowe. Podczas interglacjałów oraz interstadiałów działały procesy wietrzenia krasowego. Rezultatem plejstoceńskich procesów denudacyjnych, które rozwijały się na podłożu przeobrażonym przez kras, są współczesne formy skałek oraz rzeźba falistej wierzchowiny. Wyniki badań wskazują, że dotychczasowe teorie, dotyczące wieku i genezy skałek, nie doceniały znaczenia plejstoceńskiej morfogenezy dla rozwoju rzeźby Płaskowyżu Ojcowskiego.
The origin of the monadnocks on the Ojców Plateau has been analysed not only on the basis of morphology but also by sedimentological analysis of the slope deposits that cover the slopes around the monadnocks. The investigations were carried out in the area of Jerzmanowice, between the upper courses of the Będkowska and Szklarka valleys within the undulated plateau where the monadnocks form the highest parts. Detailed lithological profiles were prepared, the granulometry was determined, and the CaCO3, Fe2O3 and Corg content was estimated. Within the clay fraction, mineralogical analyses were carried out. It is shown that the deposits covering the slopes developed in a periglacial environment as a result of frost weathering, loess sedimentation and reworking of scree and loess by slope processes. Both lithology of these deposits and the traces that soil processes left indicate an upper Vistulian age. The distribution of the individual lithofacies points to a distinct influence of periglacial processes on the slope relief. The main process was lateral retreat of rock walls as a result of frost weathering and rock fall. A convex profile of the upper parts of the slopes resulted due to the joint action of frost weathering and solifluction. The lower parts of the slopes, in contrast, developed a concave surface as a result of solifluction and surface wash, i.e. periodical redeposition of sediments. During the Pleistocene, the area of the Ojców Plateau underwent intensive denudation conditioned by cyclic climate changes. Frost weathering and slope processes were the most important under periglacial conditions. During interstadials, chemical weathering occurred in the active layer of the permafrost. Outcropping Jurassic limestones and the slope cover underwent karst processes. It is concluded that the present-day relief of the undulating plateau with monadnocks in the Cracow Upland results from the Pleistocene denudation processes. Surface degradation was stimulated during the Pleistocene by differential resistance of the rock units transformed by subsurface karst. Earlier studies concerning the age and origin of the monadnocks in this region underestimated the Pleistocene denudation.
The origin of the monadnocks on the Ojców Plateau has been analysed not only on the basis of morphology but also by sedimentological analysis of the slope deposits that cover the slopes around the monadnocks. The investigations were carried out in the area of Jerzmanowice, between the upper courses of the Będkowska and Szklarka valleys within the undulated plateau where the monadnocks form the highest parts. Detailed lithological profiles were prepared, the granulometry was determined, and the CaCO3, Fe2O3 and Corg content was estimated. Within the clay fraction, mineralogical analyses were carried out. It is shown that the deposits covering the slopes developed in a periglacial environment as a result of frost weathering, loess sedimentation and reworking of scree and loess by slope processes. Both lithology of these deposits and the traces that soil processes left indicate an upper Vistulian age. The distribution of the individual lithofacies points to a distinct influence of periglacial processes on the slope relief. The main process was lateral retreat of rock walls as a result of frost weathering and rock fall. A convex profile of the upper parts of the slopes resulted due to the joint action of frost weathering and solifluction. The lower parts of the slopes, in contrast, developed a concave surface as a result of solifluction and surface wash, i.e. periodical redeposition of sediments. During the Pleistocene, the area of the Ojców Plateau underwent intensive denudation conditioned by cyclic climate changes. Frost weathering and slope processes were the most important under periglacial conditions. During interstadials, chemical weathering occurred in the active layer of the permafrost. Outcropping Jurassic limestones and the slope cover underwent karst processes. It is concluded that the present-day relief of the undulating plateau with monadnocks in the Cracow Upland results from the Pleistocene denudation processes. Surface degradation was stimulated during the Pleistocene by differential resistance of the rock units transformed by subsurface karst. Earlier studies concerning the age and origin of the monadnocks in this region underestimated the Pleistocene denudation.
Description
Sponsor
Keywords
Skałki, Monadnocks, Osady stokowe, Slope deposits, Plejstocen, Pleistocene, Płaskowyż Ojcowski, Ojców Plateau
Citation
Geologos vol. 14 (2), pp. 163-176.
Seria
ISBN
978-83-232-1961-3
ISSN
1426-8981