Geologos, 2008, 14, 2
Permanent URI for this collection
Browse
Recent Submissions
Item Materia pozaziemska w otoczeniu kraterów meteorytowych Kaali (Estonia)(Wydawnictwo Naukowe UAM, 2008) Uścinowicz, GrzegorzKratery meteorytowe Kaali (wyspa Saaremaa, Estonia) stanowią unikatowe miejsce w Europie, nie tylko ze względu na wyjątkową formę wykształcenia, ale także dostępność do badań metalicznej materii pozaziemskiej. Podczas badań terenowych prowadzonych w maju 2004 roku autor zgromadził próbki osadów, które posłużyły do badań drobnej frakcji materii magnetycznej występującej w obrębie kraterów meteorytowych Kaali. Na podstawie morfologii, cech powierzchni i składu chemicznego wyselekcjonowanych ziaren magnetycznych wyróżniono cztery grupy materii: (1) kosmiczne kulki zbudowane z tlenku żelaza, zawierające nikiel, (2) kulki węglowe, które wstępnie zaklasyfikowano jako antropogeniczne, (3) kulki krzemianowe interpretowane jako zestalone krople wymieszanej materii ziemskiej i pozaziemskiej, i (4) płytki zbudowane z tlenku żelaza, pozbawione niklu, które zinterpretowano jako zwietrzałe pozostałości materii pozaziemskiej. Opis morfometryczny kraterów Kaali został sporządzony na podstawie danych literaturowych oraz wizji lokalnej przeprowadzonej przez autora.Item Warunki formowania lokalnych systemów krążenia wód podziemnych na obszarze Międzyrzecza Warty i Noteci(Wydawnictwo Naukowe UAM, 2008) Graf, RenataPrzeprowadzono identyfikację lokalnych systemów krążenia wód podziemnych na obszarze Międzyrzecza Warty i Noteci (1912 km2), które stanowi największą pod względem powierzchni strefę wydm śródlądowych w Wielkopolsce. Dla wód poziomu gruntowego o różnym stopniu połączenia z siecią hydrograficzną, określono warunki zasilania i drenażu oraz dokonano oceny składowych bilansu ich przepływu. Wskazano strefy, gdzie mogą formować się systemy wód podziemnych zagłębień bezodpływowych chłonnych i ewapotranspiracyjnych (retencyjnych), w granicach których wymiana wód odbywa się poprzez infiltrację, wsiąkanie lub parowanie. W analizie wykorzystano cyfrową bazę danych Mapy Hydrograficznej Polski w skali 1: 50 000 oraz wyniki modelowania matematycznego filtracji wód podziemnych przeprowadzonego w odniesieniu do warunków przeciętnych z okresu wielolecia. Założono, że elementem ograniczającym efektywne zasilanie wód podziemnych na terenach wydmowych jest znaczna miąższość utworów piaszczystych (do 30-50 m) i głębokie występowanie zwierciadła wód podziemnych. Wskazano funkcjonowanie stref aktywnych w formowaniu odpływu powierzchniowego oraz bezodpływowych powierzchniowo, szczególnie typu chłonnego (20% powierzchni), które stanowić mogą obszary lokalnie wzmożonego zasilania infiltracyjnego płytkich wód podziemnych i kształtowania tą drogą odpływu podziemnego ze zlewni. Stwierdzono, że doliny Warty i Noteci, jako główne osie drenażu, wymuszają silny odpływ wód podziemnych z centralnej części międzyrzecza, czego efektem jest brak sieci rzecznej.Item Obszary macierzyste skandynawskich eratyków przewodnich osadów ostatniego zlodowacenia północno-zachodniej Polski i północno-wschodnich Niemiec(Wydawnictwo Naukowe UAM, 2008) Górska-Zabielska, MariaWychodnie skalne środkowego Bałtyku, wysp szwedzkich oraz południowo-wschodniej Szwecji były obszarem dominującej egzaracji tej części lądolodu, która podczas fazy pomorskiej późnego plenivistulianu dotarła po NW Polskę i NE Niemcy. W zespole wszystkich skandynawskich narzutniaków najmłodszych osadów depozycji glacjalnej z NW Polski i NE Niemiec około 30-40% stanowią skały krystaliczne. Ich obszarem macierzystym jest tarcza bałtycka, uformowana w proterozoiku. Do najważniejszych narzutniaków pochodzących z tarczy bałtyckiej należą: granity Uppsala i Stockholm, granit rapakivi Åland, eratyki z Dalarny (granity Garberg, Järna, Siljan oraz porfir Dalarna). Są to także eratyki egzarowane w transskandynawskim paśmie magmowym: granity Småland, Vånevik, Värlebo, Filipstad, Kristinehamn, czerwone i szare granity Växjö, porfiry Påscallavik; dalej są to eratyki z regionu Blekinge-Bornholn (granity Karlshamn, Spinkamåla, Halen, Vånga, Hammer, Vang, Svaneke) oraz eratyki z regionu gnejsowego SW Szwecji (sjenity Glimåkra i Vaggeryd, gnejs Jårna i czarnokit Varberg). W grupie skał narzutowych są także skały uformowane podczas młodszych zdarzeń geologicznych (np. permski porfir rombowy z Oslo czy jurajski bazalt ze Skanii). Skały macierzyste są zlokalizowane również w obrębie pokrywy osadowej dna Bałtyku centralnego i południowego, której powstanie wiąże się ze zdarzeniami geologicznymi w neoproterozoiku, wczesnym paleozoiku i kredzie. Z dna Bałtyku, wysp Gotlandii i Olandii oraz państw nadbałtyckich pochodzi około 60-70% wszystkich eratyków osadowych późnoplenivistuliańskiej depozycji glacjalnej. Są to: piaskowce jotnickie, wapienie ordowiku i syluru, dewońskie piaskowce i dolomity. Z południowo-zachodniego Bałtyku pochodzą górnokredowe wapienie oraz górnokredowe i paleogeńskie krzemienie.Item Geneza skałek wierzchowinowych Płaskowyżu Ojcowskiego na podstawie badań osadów stokowych(Wydawnictwo Naukowe UAM, 2008) Pawelec, HalinaArtykuł podejmuje dyskusję dotyczącą genezy skałek wierzchowinowych na Płaskowyżu Ojcowskim. W odróżnieniu od najczęściej obecnie stosowanej w badaniach skałek metody, opartej wyłącznie na analizie geomorfologicznej, podstawą badań jest szczegółowa analiza osadów stokowych – powstałych równocześnie z niszczeniem skałek. Badania przeprowadzono w rejonie Jerzmanowic, pomiędzy górnymi odcinkami dolin Będkowskiej i Szklarki, na obszarze falistej wierzchowiny ze skałkami. Opracowano szczegółowe profile litologiczne osadów stokowych. Wykonano badania uziarnienia oraz zawartości CaCO3, Fe2O3 i Corg. Dla frakcji iłowej wykonano analizy mineralogiczne. Badania wykazały, że występujące na stokach obszaru osady powstały w środowisku peryglacjalnym, w rezultacie wietrzenia mrozowego, sedymentacji lessu oraz redepozycji materiału gruzowego i lessowego przez procesy stokowe. Analiza sukcesji tych osadów oraz analiza procesów glebowych wskazują, że są to osady górnovistuliańskie. Na podstawie analizy rozmieszczenia poszczególnych typów osadów wnioskowano o zależnościach pomiędzy procesami peryglacjalnymi a rzeźbą stoków. Głównym kierunkiem przeobrażania ścian skałek było boczne cofanie w rezultacie wietrzenia mrozowego i odpadania wapieni. W obrębie falistej wierzchowiny, wypukły profil górnych części stoków jest rezultatem współdziałania wietrzenia mrozowego i soliflukcji. Dolne, wklęsłe części stoków zostały uformowane w wyniku depozycji osadów soliflukcyjnych i deluwialnych oraz okresowej redepozycji tych osadów, głównie przez spłukiwanie. Podczas plejstocenu obszar Płaskowyżu Ojcowskiego ulegał intensywnej denudacji, uwarunkowanej cyklicznymi zmianami klimatu. W środowisku peryglacjalnym działało głównie wietrzenie mrozowe i procesy stokowe. Podczas interglacjałów oraz interstadiałów działały procesy wietrzenia krasowego. Rezultatem plejstoceńskich procesów denudacyjnych, które rozwijały się na podłożu przeobrażonym przez kras, są współczesne formy skałek oraz rzeźba falistej wierzchowiny. Wyniki badań wskazują, że dotychczasowe teorie, dotyczące wieku i genezy skałek, nie doceniały znaczenia plejstoceńskiej morfogenezy dla rozwoju rzeźby Płaskowyżu Ojcowskiego.Item Formalna litostratygrafia formacji gogolińskiej (trias środkowy) na Śląsku Opolskim - propozycja(Wydawnictwo Naukowe UAM, 2008) Kowal-Linka, MonikaFormacja gogolińska, nazywana dotychczas warstwami gogolińskimi, jest najniższą jednostką litostratygraficzną dolnego wapienia muszlowego Wyżyny Śląsko-Krakowskiej, leżącą pomiędzy węglanowymi utworami retu (górny pstry piaskowiec) i wapienną formacją górażdżańską. Początek sedymentacji utworów formacji przypadł na późny olenek lub wczesny anizyk, a koniec – na wczesny pelson. Podstawą do sformalizowania litostratygrafii formacji gogolińskiej stał się podział wprowadzony w 1944 r. przez Paula Assmanna. Formację tworzą zróżnicowane utwory węglanowe, które zostały podzielone na sześć głównych jednostek litostratygraficznych – cztery ogniwa i dwa poziomy (jednostki nieformalne, nie odsłania się granica pomiędzy nimi). Najniższą jednostkę, ogniwo wapienia krynoidowego z Zakrzowa (odpowiadające wyróżnionym przez Assmanna wapieniom z Pecten i Dadocrinus) budują w dolnej części cienkoławicowe, falisto-gruzłowe margliste wapienie pelitowe, w środkowej – grubo- i średnioławicowe, warstwowane przekątnie wapienie krynoidowe, w górnej - cienko- i średnioławicowe, uziarnione frakcjonalnie normalnie i warstwowane poziomo lub przekątnie wapienie organodetrytyczne oraz zbioturbowane wapienie pelitowe. Ogniwo margla ze Skały (odpowiadające wyróżnionemu przez Assmanna poziomowi margli ilastych) jest utworzone z warstw margli przeławiconych wapieniami pelitowymi i organodetrytycznymi. Lokalnie dolną część jednostki stanowi zespół buł i fragmentów ławic spojonych marglem i przykrytych zlepieńcem śródformacyjnym z małymi intraklastami. Ogniwo wapienia komórkowego z Emilówki (odpowiadające wyróżnionemu przez Assmanna wapieniowi komórkowemu) budują w dolnej części masywne, warstwowane przekątnie i poziomo, cienko- i średnioławicowe wapienie organodetrytyczne i pelitowe, a w górnej - silnie porowate, cienkoławicowe wapienie margliste (dedolomity). Poziom wapienia marglistego z Odrowąża (odpowiadający wyróżnionym przez Assmanna gruboławicowym wapieniom i wkładkom wapieni falistych) jest zbudowany głównie z warstw margli, cienko- i średnioławicowych, uziarnionych frakcjonalnie normalnie i warstwowanych przekątnie lub poziomo wapieni organodetrytycznych oraz piaszczystych, a także cienkich warstw płytowych i falisto-gruzłowych wapieni pelitowych. Poziom wapienia z Malni (odpowiadający wyróżnionemu przez Assmanna poziomowi wapienia marglistego) tworzą cienko- i średnioławicowe, uziarnione frakcjonalnie normalnie i laminowane poziomo lub przekątnie wapienie organodetrytyczne oraz cienkoławicowe płytowe i faliste wapienie pelitowe. Ogniwo wapienia falistego z Ligockiej Góry (odpowiadające wyróżnionemu przez Assmanna głównemu poziomowi falistemu) zbudowane jest z pakietów falisto-gruzłowych wapieni pelitowych przewarstwionych cienko- i średnioławicowymi, uziarnionymi frakcjonalnie normalnie i warstwowanymi przekątnie lub poziomo wapieniami organodetrytycznymi oraz piaszczystymi.