Nierówności w produkcji wiedzy naukowej: rola najbardziej produktywnych naukowców w 11 krajach europejskich

Abstract

W niniejszym tekście skupiamy się na nierównościach w produkcji wiedzy naukowej i pokazujemy, że rozkład indywidualnych wzorców produktywności badawczej w systemach europejskich jest uderzająco podobny, pomimo odmiennych krajowych tradycji akademickich. Naukowcy sytuujący się na szczycie skali produktywności (górne 10% badaczy, którzy zajmują najwyższe miejsca pod względem produktywności publikacyjnej w jedenastu krajach europejskich) dostarczają średnio niemal połowę całości produkcji naukowej w swoich krajach. Nie inaczej jest w Polsce. Wychodząc od nadzwyczajnego podobieństwa wzorców rozkładu produktywności w systemach europejskich, stawiamy w tym tekście ogólne pytanie badawcze: kim są najbardziej produktywni naukowcy oraz jakiego rodzaju instytucjonalne i indywidualne czynniki zwiększają szanse na znalezienie się w ich gronie? Najbardziej produktywni badacze jako osobny sektor profesji akademickiej do tej pory niezwykle rzadko stawali się przedmiotem badań naukowych. Uważamy, że ze względu na to, iż 1/10 europejskich naukowców produkuje niemal połowę wszystkich wytworów badawczych (a 1/20 wytwarza niemal jedną trzecią), ta specyficzna populacja europejskich badaczy zasługuje na zdecydowanie więcej uwagi. Za cel stawiamy sobie w tym tekście zbadanie wąsko rozumianej „europejskiej elity badawczej” z międzynarodowej perspektywy porównawczej. Poszukiwaliśmy tu zatem sposobu na empiryczne przetestowanie oczekiwań wynikających z wcześniejszych badań przeprowadzonych na gruncie pojedynczych krajów. Podczas gdy większość wcześniejszych badań opiera się na modelach wykorzystujących regresję liniową stosowanych do badania produktywności badawczej, w tym tekście wykorzystujemy model regresji logistycznej, poszukując właściwych dla danych krajów predyktorów stawania się produktywnym badaczem. Podstawowe dane analizowane w tym tekście pochodzą z dwóch dużych globalnych i europejskich projektów badawczych dotyczących profesji akademickiej („Changing Academic Profession” – CAP, oraz „Academic Profession in Europe” – EUROAC), obejmujących próbę liczącą 17 211 obserwacji. Dane odnoszą się do zachowań i postaw naukowców oraz produktywności badawczej subpopulacji najbardziej produktywnych naukowców (górne 10%, n = 1 583), w odróżnieniu do subpopulacji pozostałych 90% naukowców (n = 12 325); w obu przypadkach zbiorowością są wyłącznie naukowcy, którzy zadeklarowali zaangażowanie w prowadzenie badań naukowych. Niniejszy tekst dostarcza innego, tym razem mocnego i międzynarodowego potwierdzenia systematycznej nierówności w produkcji wiedzy, na rzecz której po raz pierwszy argumentowali Alfred Lotka (1929) oraz Derek de Solla Price (1963). Pokazujemy, że tradycyjna stratyfikacja profesji akademickiej oparta na różnych wzorcach intensywności publikacyjnej wciąż ma miejsce w Europie. Pod tym względem nauka w Europie pozostaje niezmieniona, a polskie wzorce nie różnią się od wzorców zachodnioeuropejskich (różni się natomiast potężnie na niekorzyść poziom polskiej produktywności badawczej).