Idiomatyczne struktury niewyrażalności w prozie Milana Kundery, Georges'a Pereca i Tadeusza Różewicza

Abstract

Niewyrażalność to problem nie tylko teoretycznoliteracki, ale także lingwistyczny, estetyczny, poznawczy czy ontologiczny. Małgorzata Cieliczko nie pomija żadnego z tych obszarów i w pierwszej części dysertacji buduje szeroką, wielodziedzinową panoramę tytułowego zagadnienia, analizując jego przejawy od czasów starożytnych po najnowsze. Autorka proponuje następnie własną koncepcję niewyrażalności jako kategorii pozytywnej, stanowiącej podstawę specyficznego procesu interpretacyjnego. Jego wartość sprawdzona zostaje w części drugiej, będącej badawczą konfrontacją z pisarstwem trzech prozaików: Milana Kundery, Georges’a Pereca i Tadeusza Różewicza. Celem ineffabilistycznego modelu lekturowo-interpretacyjnego jest rozpoznanie i wskazanie charakterystycznych dla danego twórcy manifestacji niewyrażalności, a następnie (zre)konstruowanie z tych indykacji unikatowych struktur – idiostruktur niewyrażalności. Niewyrażalność oznacza tu idiomatycznie manifestujący się zbiór dystynkcji danej prozy artystycznej, który ma swoistą strukturę, jaką w toku interpretacji można (od)tworzyć. W ten sposób omawiana kategoria wyprowadzona zostaje z tradycyjnego uwikłania między metafizyką a tekstowością. Model ineffabilistyczny pozwala autorce na rozpoznanie w twórczości Kundery idiostruktury hiatusowej, w pisarstwie Pereca – fragtorowej, a w prozie Różewicza – rizomowej.

Literary theory is not the only field of scholarship concerned with the issue of ineffability – it is also a linguistic, aesthetic, epistemic and ontological problem. Małgorzata Cieliczko does not leave out any of the other areas of study and in the first part of the dissertation constructs a wide, multidisciplinary panorama of the key issue, analyzing its displays from ancient times to the latest. The author proposes her own concept of ineffability as a positive category, which is the basis for a specific interpretative process. Its value is verified in the second part, which is a research confrontation with the literary work of Milan Kundera, Georges Perec and Tadeusz Różewicz. The aim of ineffabilistic model of reading and interpretation is to identify and pinpoint the manifestations of ineffability characteristic for a specific author, and then to (re)construct unique structures within these indications – the idiostructures of ineffability. Ineffability means a idiomatically self-manifesting set of distinctions of a particular artistic work of prose, which has a characteristic structure, capable of being (re)built. Thus, the central category evades the traditional confinement between metaphysics and textuality. The ineffabilistic model allows the author to recognize the hiatic idiostructure in Kundera’s work, the fragtoric one in Perec’s, and the rhizomic one in Różewicz’s.