Trauma Holokaustu jako zjawisko pourazowe w stosunkach izraelsko-polskich w latach 1989-2020

Abstract

Pamięć o Holokauście jest kluczowym czynnikiem w kulturze izraelskiej. Jednocześnie należy podkreślić, że podejście do pamięci o Holokauście zmieniało się na przestrzeni lat. W pierwszej dekadzie istnienia państwa Izrael kwestia Holokaustu była ignorowana z wielu względów, kiedy konieczne było budowanie nowej świadomości narodu, w którym negacja mentalności wygnańców była fundamentalną zasadą. Dopiero po procesie Eichmanna (1961) nastąpił zwrot w takim podejściu. Również w Polsce II wojna światowa jest wciąż obecna w dyskursie historycznym, ale akcenty narracji są odmienne. Kwestia stosunku Polaków do Żydów wciąż budzi w Polsce kontrowersje. Czy Polacy byli ofiarami, sprawcami, czy po prostu byli obojętni na los Żydów? Tego rodzaju rozważania pokazują, że historia Żydów była nieobecna w koncepcji polskiej przeszłości narodowej, a jej włączanie do pamięci zostało zapoczątkowane przez swoistego rodzaju aktywistów dopiero w 1989 r. Drugie pokolenie tych „aktywistów pamięci” w Polsce wzywa do włączenia żydowskiej przeszłości do polskiej historii, ale aspiracje te są blokowane przez inne grupy, dążące do zachowania dominującej narracji o Polakach jako ofiarach. Stało się wręcz dominującą narracją władz państwowych po 2015 r. Swoistego rodzaju rywalizacja między Żydami a Polakami, a tym samym między Izraelem a Polską jest de facto walką o pamięć, pamięć o Holokauście i prawdę znaczeniu Holokaustu w historii Polaków i Żydów.

The memory of the Holocaust is a key factor in Israeli culture. At the same time, it should be emphasized that attitudes toward Holocaust remembrance have changed over the years. In the first decade of Israel's existence, the issue of the Holocaust was ignored for many reasons, when it was necessary to build a new national consciousness in which the rejection of the exile mentality was a fundamental principle. It was only after the Eichmann trial (1961) that there was a shift in this approach. In Poland, too, World War II is still present in historical discourse, but the emphasis of the narrative is different. The question of the Poles' attitude towards Jews is still controversial in Poland. Were Poles victims, perpetrators, or simply indifferent to the fate of Jews? Such considerations show that Jewish history was absent from the concept of Poland's national past, and its inclusion in the national memory was initiated by a kind of activist movement only in 1989. The second generation of these “memory activists” in Poland is calling for the inclusion of the Jewish past in Polish history, but these aspirations are being blocked by other groups seeking to preserve the dominant narrative of Poles as victims. This has even become the dominant narrative of the state authorities since 2015. A kind of rivalry between Jews and Poles, and thus between Israel and Poland, is in fact a struggle for memory, memory of the Holocaust and the truth about the significance of the Holocaust in the history of Poles and Jews.