Stwarzanie szczególnego niebezpieczeństwa dla otoczenia jako przesłanka odpowiedzialności odszkodowawczej z tytułu czynów niedozwolonych
Loading...
Date
2024
Advisor
Editor
Journal Title
Journal ISSN
Volume Title
Publisher
Title alternative
Creating a Particular Danger to the Environment as a Ground for Tort Liability
Abstract
Rozprawa dotyczy stwarzania szczególnego niebezpieczeństwa dla otoczenia jako przesłanki (podstawy) odpowiedzialności deliktowej.
W wielu europejskich systemach prawnych istnieją klauzule ogólne ustanawiające odpowiedzialność na zasadzie ryzyka związaną z wyjątkowo niebezpieczną przyczyną szkody. W polskim porządku prawnym brak jest obecnie takiej regulacji. Wiele przepisów zostało jednak sformułowanych przez prawodawcę w taki sposób, że zarówno przedstawiciele doktryny, jak i judykatura, niemalże jednomyślnie twierdzą, iż to właśnie wzmożone niebezpieczeństwo wyrządzenia szkód stanowi ich motyw (ratio legis).
Najbardziej ilustratywnym przykładem takiej regulacji jest chyba art. 435 k.c. Tyle tylko, że zawarte w nim unormowanie już na pierwszy rzut oka jawi się jako mocno anachroniczne. Jest to element szerszego problemu, związanego z tym, że kształt współczesnego prawa zobowiązań w swoim rudymentarnym zrębie wywodzi się z przełomu XIX i XX wieku. Treść powstałych wówczas kodyfikacji cywilnych państw Europy Zachodniej silnie wpłynęła bowiem – za pośrednictwem Kodeksu zobowiązań – na kształt III księgi Kodeksu cywilnego. Dokonywane na przestrzeni lat zmiany legislacyjne miały na celu przede wszystkim dostosowanie regulacji do zmieniającego się modelu społeczno-gospodarczego, a w niewielkim stopniu uwzględniały postęp technologiczny, gdyż rewolucje technologiczne całkowicie transformujące życie społeczne (takie jak np. upowszechnienie się pary czy elektryczności) zdarzały się średnio raz na sto lat. W ostatnich latach obserwujemy jednak gwałtowne zwiększenie tempa rozwoju technologicznego i jesteśmy świadkami nieustannej rewolucji technologicznej. W porównaniu z czasami twórców Kodeksu zobowiązań i Kodeksu cywilnego z 1964 r. liczba innowacji technologicznych znacznie wzrosła, a czas pomiędzy kolejnymi osiągnięciami techniki i nauki, jak również czas potrzebny na wdrożenie efektów tych osiągnięć do masowej produkcji, znacznie się skrócił.
Powyższe czynniki stanowiły asumpt do sformułowania w rozprawie hipotez badawczych, które w pewnym uproszczeniu przedstawić można następująco:
(H1) Obowiązujące obecnie w Polsce przepisy prawne regulujące odpowiedzialność odszkodowawczą z tytułu czynów niedozwolonych nie przystają do obecnych uwarunkowań gospodarczo-technologicznych.
(H2) Klauzula ogólna wprowadzająca odpowiedzialność na zasadzie ryzyka związaną z wyjątkowo niebezpieczną przyczyną szkody wydaje się najbardziej adekwatna do szybkiego postępu technologicznego oraz spójna z systemem wartości przypisywanym racjonalnemu prawodawcy.
Przeprowadzone badania można podzielić na pięć głównych części:
1)Analiza zasad odpowiedzialności deliktowej pozwalająca na ustalenie ich aksjologicznego uzasadnienia.
2)Analiza obowiązujących regulacji krajowych dotyczących odpowiedzialności odszkodowawczej związanej z wprowadzeniem szczególnego niebezpieczeństwa dla otoczenia, tj. art. 435 k.c. oraz rozwiązań zawartych w ustawach szczególnych (dotyczących odpowiedzialności za szkody jądrowe, szkody górnicze i szkody w środowisku).
3)Część komparatystyczna obejmująca analizę analogicznych rozwiązań przyjętych w innych państwach europejskich (tj. w systemie niemieckim, francuskim i czeskim) oraz tzw. prawie modelowym (tj. w Principles of European Tort Law oraz w Draft Common Frame of Reference).
4)Analiza zagrożeń związanych z rozwojem nowych technologii i generowanych przez nie problemów w zakresie prawa deliktów (ze szczególnym uwzględnieniem systemów sztucznej inteligencji i związanych z nimi propozycji w prawie UE).
5)Synteza wyników badań i przedstawienie rekomendacji nowelizacji obowiązujących przepisów (postulaty de lege ferenda).
W badaniach wykorzystano przede wszystkim metodę dogmatycznoprawną. Interpretacja tekstów prawnych nastąpiła przy odwołaniu się do Macieja Zielińskiego derywacyjnej koncepcji wykładni w jej postaci rozwiniętej przez Olgierda Boguckiego. Istotną rolę w pracy odegrała również analiza orzecznictwa sądów powszechnych (przede wszystkim Sądu Najwyższego oraz sądów apelacyjnych). Ponadto w badaniach wykorzystano metodę komparatystyczną oraz uwzględniono, w miarę możliwości, dorobek ekonomicznej analizy prawa. W niewielkim zakresie wykorzystano również metodę historyczną, elementy logiki formalnej oraz metodę socjologiczno-prawną.
Zastosowanie powyższych metod doprowadziło do potwierdzenia wstępnie sformułowanych hipotez badawczych.
The dissertation concerns creating a particular danger to the environment (surroundings) as a ground for tort liability.
Many European legal systems incorporate general clauses introducing strict liability associated with an extraordinarily dangerous cause of damage. The regulations currently effective in Poland do not contain such a provision. However, many provisions have been formulated by the lawgiver in such a way that both literature and the judicatory almost unanimously claim that it is the increased risk of causing damage that constitutes the motive (ratio legis) of these regulations.
The most illustrative example of such a provision is art. 435 of the Polish Civil Code. Unfortunately, today this provision seems archaic. Which is a part of a broader problem related to the fact that the contemporary system of liability law in Poland was established in general at the turn of the 19th and 20th centuries. The content of the civil codifications of Western European countries established at the time had a strong impact on the development of the Polish Code of Obligations of 27 October 1933 and through it on the form of volume III of the currently effective Civil Code of 23 April 1964. The legislative amendments made over years were aimed mainly at adaptation of regulations to the changing social and economic model of the state. They recognised technological progress on a small scale, because technological revolutions, which completely transformed social life (such as e.g. popularization of steam or electricity) occurred on average once every century. However, the recent years have brought a considerable spike in the pace of technological development and we are currently witnessing an incessant technological revolution. Compared to the times of the authors of the Code of Obligations and the Civil Code of 1964, the numbers of technological innovations have risen considerably and the time between successive technological and scientific breakthroughs as well as the time required to implement the effects of these accomplishments into mass production has been greatly reduced.
The above-mentioned factors have led to formulation of the research hypotheses, which can be briefly presented as follows:
(H1) The provisions currently effective in Poland regulating tortious liability for damages do not correspond to the current economic and technological reality.
(H2) A general clause introducing strict liability associated with an extraordinarily dangerous cause of damage seems to be the most appropriate solution for the current rapid technological progress and appear to be coherent with system of values attributed to a rational lawgiver.
The conducted research can be divided into five main segments:
1)Analysis of the rules of tort liability allowing to establishment of their axiological justification.
2)Analysis of the effective national regulations concerning compensation liability associated with introduction of escalated danger to the surroundings, i.e. art. 435 of the Civil Code and the solutions presented in specific laws (concerning liability for nuclear damage, mining damage and environmental damage).
3)Comparative part covering the analysis of corresponding solutions established in other European countries (i.e. in the German, French and Czech systems) and the so-called reference law (i.e. in the Principles of European Tort Law and in the Draft Common Frame of Reference).
4)Analysis of hazards associated with development of new technologies and problems generated by them in the field of tort law (with particular emphasis on artificial intelligence systems and proposals in EU law in this regard).
5)Synthesis of the research results and presentation of recommendations for changing effective standards (de lege ferenda postulates).
The study used primarily the legal dogmatic method. The legal texts are interpreted mainly in scope of the derivative concept of the interpretation of M. Zieliński in the form developed by O. Bogucki. The analysis of common court rulings (mainly those of the Supreme Court and Courts of Appeals) also plays an important role in this thesis. In addition, the research used comparative method and took into account, as far as possible, the achievements of the economic analysis of law. The historical method, the elements of formal logic and the sociological method were also used to a limited extent.
The application of the above-mentioned methods led to the confirmation of the initially formulated research hypotheses.
Description
Wydział Prawa i Administracji
Sponsor
Keywords
odpowiedzialność odszkodowawcza, odpowiedzialność na zasadzie ryzyka, szczególne niebezpieczeństwo, odpowiedzialność deliktowa, art. 435 Kodeksu cywilnego, liability for damages, strict liability, particular danger, tort liability, article 435 of the Civil Code