„Kryzys migracyjny” - antropologiczne studium przypadku serbskiej części szlaku bałkańskiego
Loading...
Date
2020
Authors
Editor
Journal Title
Journal ISSN
Volume Title
Publisher
Title alternative
The ‘Refugee Crisis’ - an Anthropological Case Study of the Serbian Part of the Western Balkan Route
Abstract
Niniejszej rozprawie opisuję i analizuję wydarzenia, które miały miejsce latach 2015 i 2016 na Południowo-Wschodnich obrzeżach Unii Europejskiej (UE) i ich konsekwencje dla migrantów próbujących dostać się do UE. W pracy tej dowodzę za Williamem H. Sewellem Juniorem (1996), że „kryzys uchodźczy” może być postrzegany jako „wydarzenie historyczne”, nie tylko dlatego, że około 1 milion osób z tak zwanego Globalnego Południa, w większości muzułmanie, przybyło do UE, ale także dlatego, że zmienił strukturę reżimu granicznego w Europie Południowo-Wschodniej. W mojej pracy przyglądam się „kryzysowi uchodźczemu” przez pryzmat liminalności (Turner1969). Opisuję upadek europejskiego reżimu migracyjnego, częściowe otwarcie zewnętrznych granic UE oraz późniejszą próbę ich uszczelnienia. Interpretuję „kryzys uchodźczy” jako okres przejściowy, bezpośrednio wynikający z kształtowania się na ruinach starego reżimu granicznego, reżimu nowego. Udowadniam, że nową właściwością reżimu granicznego jest proces filtrowania migrantów, który odbywa się w tak zwanych „hotspotach” znajdujących się na zewnętrznej granicy UE. Są to swego rodzaju strefy buforowe, gdzie migranci są poddawani procesowi filtracji. Oprócz tego nową cechą reżimów granicznych w Europie Południowo-Wschodniej jest normalizacja przemocy funkcjonariuszy straży granicznej UE, służącej jako metoda odstraszania migrantów. Do roku 2015 przemoc funkcjonariuszy straży granicznej nie była odnotowywana na taką skalę. Te radykalne akty przemocy wobec nieuzbrojonych dzieci i dorosłych, kobiet i mężczyzn stały się regularne i systematyczne na obrzeżach UE. Co więcej, nowym elementem europejskiego reżimu graniczemy jest utknięcie migrantów w ruchu kołowym (circural mobility) w przestrzeni liminalnej poza granicami Unii Europejskiej. W tej niejednoznacznej i ograniczającej przestrzeni migranci „utknęli w ruchu” (caught in mobility), nie mogąc iść ani do przodu, ani się cofać. Wreszcie te niepokojące wydarzenia, które miały miejsce na przełomie 2015 i 2016 r., doprowadziły do powstania silnego i stabilnego społeczeństwa obywatelskiego podejmującego kwestie migracji w Europie. Zmiany te są bezpośrednim następstwem „kryzysu uchodźczego”. Wyjaśnijmy jednak, że najprawdopodobniej zmiany te nie nastąpiłyby bez „kryzysu uchodźczego”. W tej rozprawie zakładam, że pewne przesłanki zmiany europejskiego reżimu granicznego pojawiały się przed 2015 r., ale to „kryzys uchodźczy” był katalizatorem w procesie przekształcania struktury rozumianej jako medium i jako wynik praktyk ustanawiających system społeczny. Uwypuklam zatem konsekwencje „kryzysu uchodźczego”, aby podkreślić znaczenie tego wydarzenia. Jednak zakres tej pracy jest bardziej ograniczony. Skupiam się tutaj na wydarzeniach zaobserwowanych w liminalnym okresie: jak upadł europejski reżim graniczny w 2015 roku? W jaki sposób wprowadzono nowy system kontroli granic w Europie Południowo-Wschodniej? Kto i jak kształtował szlaki migracyjne?
Miejsce i metody badań
Praca ta jest oparta na literaturze interdyscyplinarnej i badaniach etnograficznych w centrach recepcyjnych dla migrantów w Serbii w okolicach dwóch przejść granicznych: serbsko-północno macedońskim i serbsko-węgierskim. Od października 2015 r. do października 2016 r. prowadziłem badania etnograficzne z zastosowaniem metod obserwacji uczestniczącej oraz wywiadów. Wywiady przeprowadziłem z migrantami, członkami społeczności lokalnej, a także z członkami społeczeństwa obywatelskiego udzielającymi wsparcia migrantom w Serbii. Badania terenowe rozpocząłem w Preszewie położonym na granicy serbsko – północno macedońskiej. Byłem tam wolontariuszem Border Free Association. Organizacja ta działała w starej fabryce tytoniu zamkniętej podczas rozpadu Jugosławii i latem 2015 r. przekształconej w tymczasowe centrum recepcyjne dla migrantów. Jego celem było rejestrowanie migrantów i zapewnienie im chwilowego odpoczynku. Jako drugą lokalizację dla obserwacji uczestniczącej wybrałem Suboticę i jej okolicę na granicy serbsko-węgierskiej, gdzie od czerwca 2015 r. do ostatnich tygodni 2016 r. działała grupa wolontariuszy o nazwie Fresh Response. Moja praca w obu organizacjach polegała na dystrybucji żywności i artykułów nieżywnościowych, dostarczaniu informacji o aktualnej sytuacji na szlaku bałkańskim oraz pomocy psychologicznej. Tradycyjne badania etnograficzne, jakie zakładałem, w wyniku sytuacji w terenie, przekształciły się w badania aktywistyczne (activist research). Badania aktywistyczne zakładają zdobywanie wiedzy teoretycznej poprzez działanie (Hale 2006; Goldstein 2014; Picozza 2017; Sandri 2017). Ta metoda wpisuje się również w moje przekonania, że praca naukowa może opierać się na aktywizmie, ponieważ oba działania mają ten sam zestaw wartości i mogą się wzajemnie doskonalić. Poza przeprowadzeniem badań terenowych w wyżej wymienionych miejscowościach, odwiedziłem także migrantów w innych centrach recepcyjnych, koczowiskach i squatach rozrzuconych wzdłuż szlaku bałkańskiego. Dlatego moje badania przybrały wymiar etnografii wielostanowiskowej George'a Marcusa, która pozwala śledzić historie migrantów w różnych częściach zglobalizowanego świata i szukać nieoczekiwanych powiązań między miejscami i kontekstami (1998: 90-94). Ponadto w latach 2016–2018 odwiedziłem wybranych partnerów badawczych w krajach goszczących, do których, nie zawsze zgodnie z własnym wyborem, trafili. Pomogło mi to zrozumieć wielokierunkowość migracji przez Europę Południowo-Wschodnią i jej zmieniające się warunki.
Struktura pracy
Moja rozprawa doktorska składa się z sześciu rozdziałów. W rozdziale pierwszym: Defining Migrants in Liminal Space, omawiam ramy koncepcyjne i krytyczną analizę terminów takich jak „uchodźcy”, „nielegalni migranci” lub „azylanci”. Pokazuję, że te terminy są wysoce niejednoznacznymi, biurokratycznie stworzonymi kategoriami, które służą jako narzędzie kategoryzacji i dyskryminacji osób próbujących dotrzeć do UE. Następnie konceptualizuję przestrzeń, w której znaleźli się migranci, wśród których prowadziłem prace w terenie. Twierdzę, że pomimo krytyki, jaką jest obarczony termin liminalności w studiach migracyjnych, koncepcja ta niekoniecznie wiąże się z wykorzenieniem migrantów, ale raczej z zawieszeniem praw i norm, przewlekłością podróży i niepewnością co do własnej przyszłości. Co więcej, koncepcja liminalności pomaga podkreślić nowe formy sprawczości, jak również sytuacje, w których migranci podporządkowują się władzy. W rozdziale drugim: The Collapse of EU Border Regime: Shaping Migration Policy in the “Pre-Refugee Crisis” Phase analizuję unijny reżim graniczny i rozwój szlaków migracyjnych przed 2015 r. Aby przedstawić szerszy kontekst rozwoju ruchów migracyjnych i aby uniknąć pułapki bałkańskiego partykularyzmu, porównuję rozwój trajektorii migracji przez Serbię z innymi szlakami prowadzącymi do UE. Twierdzę, że kryzys uchodźczy jest wynikiem próby powstrzymania migracji na szlaku zachodnio-śródziemnomorskim i centralno-śródziemnomorskim oraz braku solidarności między krajami UE. Ponadto, inspirując się między innymi pracami serbskiej badaczki Marty Stojić Mitrovic (2014, 2015, 2016, 2019), wyjaśniam przebieg integracji serbskiej polityki migracyjnej z dyrektywami UE, które utorowały grunt pod eksternalizację kontroli granicznej do Serbii. Pokazuję, że zrzucenie odpowiedzialności za kontrolę zewnętrznych granic UE na kraje trzecie, z jednej strony, pozwala częściowo zatrzymać niechcianych migrantów z dala od jej murów, a z drugiej strony, zapewnia swobodny przepływ towarów i ludzi w strefie Schengen. W tej analizie zwracam szczególną uwagę na obietnicę rozszerzenia UE o kraje Europy Południowo-Wschodniej, która ma na celu nakłaniać kraje bałkańskie, by podporządkowały swoje prawo migracyjne jej wymogom. Kończę ten rozdział argumentem, że eksternalizacja reżimu granicznego jest mieczem obosiecznym: ochrona granic UE przed często wyimaginowanymi zagrożeniami związanymi z nielegalną migracją jest obarczona kosztem deklaratywnych europejskich norm i wartości. W rozdziale trzecim: Liminality: Formalizing the Balkan Corridor opisuję fazę liminalną: moment upadku reżimu granicznego UE oraz powstanie sformalizowanego korytarza bałkańskiego, z którego skorzystało około miliona migrantów, aby dotrzeć do UE. Pokazuję dramatyczne próby przywrócenia poprzedniego porządku poprzez wdrożenie sprzecznych humanitarnych i sekurytyzacyjnych środków, które często nie spełniały swoich celów. Przedstawiam również etnograficzny opis zawieszenia kontroli granicznej (de-bordering), czyli czasowego otwarcia zewnętrznych granic UE oraz odpowiedź społeczeństwa obywatelskiego na to zjawisko. W czwartym rozdziale: Re-bordering: Introducing the Filtering Process przedstawiam nowe metody podjęte przez UE w celu przywrócenia kontroli granicznej (re-bordering) w Europie Południowo-Wschodniej i ich wpływ na ruch migrantów. Wyjaśniam, że na przywrócenie kontroli granicznej składa się utworzenie „hotspotów” oraz nieprecyzyjne i arbitralne filtrowanie migrantów w strefach buforowych zlokalizowanych w obrębie zewnętrznych granic UE. Ponadto wykazuję, że proces filtrowania migrantów doprowadził do powstania koczowisk i squatów wzdłuż korytarza bałkańskiego, wykształcił poczucie niepewności wśród migrantów oraz sprowokował starcia pomiędzy migrantami a strażą graniczną czy policją. Ten rozdział kończę spostrzeżeniem, że ponownemu przywróceniu kontroli granicznej towarzyszyło przejęcie kontroli nad transportem migrantów, co w konsekwencji doprowadziło do napięć między prywatnymi i państwowymi firmami transportowymi oraz przywrócenia starych nieoficjalnych szlaków migracyjnych. W piątym rozdziale: Hope, Waiting and Mobility. The Migrant Movement in In-betweenness badam ruch migrantów na serbskim odcinku korytarza bałkańskiego po podpisaniu umowy między UE a Turcją w marcu 2016 r., i tym samym uszczelnieniu granic w Europie Południowo-Wschodniej. W tej części pokazuję, że ruch migrantów w liminalnej przestrzeni nie ustał. Pomimo wielkich wysiłków na rzecz zmilitaryzowania zewnętrznych granic UE, nielegalnym deportacjom i przemocy funkcjonariuszy straży granicznej oraz strukturalnego i instytucjonalnego narzucania oczekiwania, migranci nadal próbowali iść naprzód, przekroczyć granice w różnych częściach kraju, często kręcąc się w koło po Serbii. Ten rozdział kończę refleksją, że ruch migrantów u progu UE może wyrażać ich nadzieję na zakończenie utknięcia w liminalności (stuckedness in liminality). W ostatnim rozdziale: Crafting Activists from Tourists. Volunteer Engagement in the Refugee Protection in Serbia, sugeruję, że oprócz nowej formy zarządzania granicami w Południowo-Wschodniej Europie, kryzys uchodźczy zrodził oddolny ruch poświęcony ochronie migrantów. W tej części przyglądam się motywacjom wolontariuszy z tak zwanej Globalnej Północy w Serbii, ich sposobom działania i ich trwałości. Następnie opisuję samo-pozycjonowanie i cele wolontariuszy oraz ewolucję ich pracy. Twierdzę, że samodoskonalenie i potrzeba reagowania na ludzką tragedię są kluczowymi argumentami za podjęciem decyzji o zaangażowaniu się w pomoc migrantom w Serbii. W ten sposób wolontariat jest łącznikiem między jednostką a kolektywem i jako taki może być rozumiany jako nowa forma zaangażowania obywatelskiego.
The core task of this dissertation is to describe what actually happened on the fringes of the European Union (EU) during the “refugee crisis” in Europe in 2015 and 2016 and what kind of consequences it has had for migrants trying to reach the EU. This dissertation argues that the “refugee crisis” can be seen as a “historical event”, in the sense of William H. Sewell Junior (1996) understanding, not only because around one million people from the so-called Global South, most often Muslims, entered the EU, but also because it has changed the border regime structure and the migrant movement in Southeastern Europe. The exceptional period of the “refugee crisis” left quite a mark on the European border regime but also had long-lasting consequences on the internal EU politics. Some researchers suggest the “refugee crisis” fuelled greater Islamophobia in the EU. Furthermore, the migrants, from predominantly Muslim countries, became a figure in the political discourse that was used to mobilized right-wing electorate and opened the door of national and European parliaments to nationalist and xenophobic political groups such as Law and Justice in Poland, Alternative for Germany, or National Front in France. Following same line of thought, some argue that the crisis reinvigorated Euroscepticism and worsened the relations of the Balkan countries with the EU countries. Thus, the “refugee crisis” affected both the cooperation of the EU with the Southeastern European countries and internal EU relations. In this dissertation, I look at the “refugee crisis” through liminal lenses (Turner1969; Thomassen 2009, 2015). I see it as a transitory period, which gave birth to a new border regime that was built on the ruins of the old one. The novelty of this border regime lays in the filtering process of migrants that take place in the “hotspots” at the EU external border, a kind of buffer zone where migrants were filtered. In addition, a new feature of the border regime in Southeastern Europe is the normalization of EU member states border guards’ violence as a method of migration deterrence, which was not routinely practiced before 2015 in this region. These radical acts of violence towards unarmed children and adults have become regular and systematic at fringes of the EU. A further new quality of the European border regime is an entrapment of migrants in circular mobility stranded in a liminal space at the gates to the EU. In this ambiguous space of transit and space of containment migrants are “caught in mobility”, neither able to go further nor back. Finally, the disturbing occurrences that took place at the turn of 2015 and 2016 gave rise to a strong and stable civil society dedicated to migration issues. However, let us make it clear that these changes would most probably not have taken place without the “refugee crisis”. This dissertation instead suggests that the seeds for the change of European border regime did exist before 2015, but the “refugee crisis” was a kind of a catalyst in the process of reshaping the structure understood as medium and the outcome of the practices which constitute social system. I am highlighting the consequences of the “refugee crisis” here in order to stress the importance of this event. However, the scope of this work is more limited and modest, and I want to describe what actually happened during this liminal period: How come the European border regime collapsed? How and in what way was the new system of border control in Southeastern Europe implemented? How were the migration route(s) shaped, and by whom? Place and methods of research This work is based on the interdisciplinary literature and the ethnographic fieldwork in the temporary reception centres in Serbia at two border crossings: a North Macedonian-Serbian border and a Serbian-Hungarian border. From October 2015 to October 2016, I conducted participant observation, interviewed both migrants and local communities as well as members of civil society who provide help to migrants in Serbia. During this period, I engaged in the pro-migrant grassroot organizations. I started in Preševo, a predominantly Albanian town located on the border of Serbia with North Macedonia, where I volunteered in Border Free Association. The organization operated in an old tobacco factory, shut down during the dissolution of Yugoslavia, which was transformed into a temporary reception centre in the summer of 2015. Its purpose was to register and provide short term respite for those traveling through the Western Balkan countries. For the second location for my research, I chose Subotica and its surroundings on the Serbian-Hungarian border where from June 2015 until the last few weeks of 2016 I joined a grassroots group called Fresh Response. My work in both organizations consisted of distributing food and non-food items, providing information about the current situation along the Balkan corridor and psychological support. As such, my research turned into activist research, which presumes to acquisition of theoretical knowledge through action (Hale 2006; Goldstein 2014; Picozza 2017; Sandri 2017). This method also stemmed from my conviction that academic work might be based on activism since they both share the same set of values and can mutually enhance. Beside the fieldwork conducted in these two locations, I also visited migrants in other government centres and unofficial settlements scattered around the country. Therefore, my research was combined with George Marcus’ concept of multi-sited ethnography that allows one to follow migrants’ histories in different parts of the globalized world and search for unexpected connections between places and contexts (1998: 90-94). Furthermore, between 2016 and 2018, I visited some of them, by which point they had either reached their (not a) destination of choice or were still on the way. This helped me to understand their multidirectional journeys through Southeastern Europe and its changing conditions. The structure of the dissertation This dissertation consists of six chapters. It begins with a chapter titled Defining Migrants in Liminal Space. Here I elaborate on the conceptual framework and forward a critical analysis of term such as “refugees”, “illegal migrants” or “asylum seekers”. I show that these terms are highly ambiguous, bureaucratically invented categories that serve as a tool to categorise and discriminate people trying to reach the EU. Then, I conceptualize the space where the migrants, among whom I conducted my fieldwork, found themselves. I argue that in spite of a criticism of understanding migration in terms of liminality – as elaborated by Arnold van Gennep, Victor Turner and their followers – I show that this concept does not necessarily relate to migrants’ uprootedness but rather to the suspension of laws and norms, the protractedness of the journey and uncertainty regarding future. Furthermore, the concept of liminality helps to emphasise new forms of actors’ agency and in many situations subjugation to power. In the second chapter: The Collapse of the EU Border Regime: Shaping Migration Policy in the “Pre-Refugee Crisis” Phase, I analyse the EU-ropean border regime and developments of migratory routes before 2015. To give a wider context of the migratory patterns and to avoid the trap of Balkan particularism, I compare the development of the migration trajectories through Serbia with other routes leading to the EU. I argue that the refugee crisis is a result of an attempt to stop migration through the Western and Central Mediterranean routes and combined with a lack of solidarity among the EU countries. Furthermore, following among other works of Marta Stojić Mitrović (2014, 2015, 2016, 2019), I explain the adjustment of Serbian migration policy to the EU directives, which paved the way to externalize the border control to Serbia. I show that the externalization of border control, on the one hand, allows stopping unwanted migrants far away from the EU, and, on the other hand, secures free movement of goods and “genuine refugees” within the Schengen Zone. In this analysis I pay special attention to the promise of the enlargement of the EU to Southeastern Europe that works as inducement for the Balkan countries to subject their migration laws to EU requirements. I conclude this chapter with an argument that externalization of the border regime is a double-edged sword: protecting the EU borders against often imaginary threats at the cost of the values and norms supposedly essential of the EU. In Chapter Three: Liminality: Formalizing the Balkan Corridor, I describe the liminal phase: the very moment of the collapse of the EU-ropean border regime and the formalization of the corridor used by around a million of migrants to enter the EU. I show the dramatic attempts to restore the previous order through implementation of contradictory, exceptional humanitarian and securitarian measures that often fail to fulfil their aims. I also provide in great ethnographic detail the impact of the de-bordering – the temporary opening of the external EU borders – on those who were at the forefront of migration wave, and the civil society reaction to de-bordering In the fourth chapter: Re-bordering: Introducing the Filtering Process, I depict new methods undertaken by the EU to restore border control in Southeast Europe and their impact on migrant movement. I explain that re-bordering was introduced through the installation of “hotspots”, an approach that imprecisely and arbitrarily filtered unwanted migrants from "genuine refugees" in the buffer zones at the entry point to the EU. Moreover, I demonstrate how the migrant filtering process led to, among other things, the creation of unofficial settlements along the Balkan route, high uncertainty among migrants, and clashes between migrants and law enforcers. The chapter concludes with an observation that that the re-bordering was accompanied by taking control over migrant modes of transportation, which consequently created tensions between private and state-owned transportation companies and the rehabilitation of old clandestine routes. The fifth chapter: Hope, Waiting and Mobility. The Migrant Movement in In-betweenness, investigates the movement of migrants in the Serbian section of the Western Balkan route after the implementation of the EU-Turkish deal in March 2016 and, thus, sealing of the borders in Southeastern Europe. My argument is that the movement in this liminal space had not stopped. In spite of the great efforts towards militarizing the external EU borders, the push-backs and violence of the border guards and the structural and institutional imposition of waiting, migrants persisted in their attempts to move forward. I conclude with the reflection that migrants’ movements on the doorstep to the EU might express their hopes to bring the stuckedness in liminality to an end. In the last chapter: Crafting Activists from Tourists. Volunteer Engagement in Refugee Protection in Serbia, I suggest that apart from the new form of border management in Southeastern Europe, the long summer of migration gave birth to a grassroots movement dedicated to migrant protection. Here I scrutinize motivations of volunteers who travelled from the so-called Global North to Serbia, as well as modes of operation and the durability of their actions. I then describe the self-positioning and objectives of volunteers, and also explain volunteers’ roles and evolution of their activities. I argue that the modernization of the self and a need to respond to human tragedy are the key factors in the decision-making process as to whether one should engage voluntarily during the refugee crisis in Serbia. Thus, volunteering becomes a bridge between the individual and the collective and, as such, could be understood as a new form of civic engagement.
The core task of this dissertation is to describe what actually happened on the fringes of the European Union (EU) during the “refugee crisis” in Europe in 2015 and 2016 and what kind of consequences it has had for migrants trying to reach the EU. This dissertation argues that the “refugee crisis” can be seen as a “historical event”, in the sense of William H. Sewell Junior (1996) understanding, not only because around one million people from the so-called Global South, most often Muslims, entered the EU, but also because it has changed the border regime structure and the migrant movement in Southeastern Europe. The exceptional period of the “refugee crisis” left quite a mark on the European border regime but also had long-lasting consequences on the internal EU politics. Some researchers suggest the “refugee crisis” fuelled greater Islamophobia in the EU. Furthermore, the migrants, from predominantly Muslim countries, became a figure in the political discourse that was used to mobilized right-wing electorate and opened the door of national and European parliaments to nationalist and xenophobic political groups such as Law and Justice in Poland, Alternative for Germany, or National Front in France. Following same line of thought, some argue that the crisis reinvigorated Euroscepticism and worsened the relations of the Balkan countries with the EU countries. Thus, the “refugee crisis” affected both the cooperation of the EU with the Southeastern European countries and internal EU relations. In this dissertation, I look at the “refugee crisis” through liminal lenses (Turner1969; Thomassen 2009, 2015). I see it as a transitory period, which gave birth to a new border regime that was built on the ruins of the old one. The novelty of this border regime lays in the filtering process of migrants that take place in the “hotspots” at the EU external border, a kind of buffer zone where migrants were filtered. In addition, a new feature of the border regime in Southeastern Europe is the normalization of EU member states border guards’ violence as a method of migration deterrence, which was not routinely practiced before 2015 in this region. These radical acts of violence towards unarmed children and adults have become regular and systematic at fringes of the EU. A further new quality of the European border regime is an entrapment of migrants in circular mobility stranded in a liminal space at the gates to the EU. In this ambiguous space of transit and space of containment migrants are “caught in mobility”, neither able to go further nor back. Finally, the disturbing occurrences that took place at the turn of 2015 and 2016 gave rise to a strong and stable civil society dedicated to migration issues. However, let us make it clear that these changes would most probably not have taken place without the “refugee crisis”. This dissertation instead suggests that the seeds for the change of European border regime did exist before 2015, but the “refugee crisis” was a kind of a catalyst in the process of reshaping the structure understood as medium and the outcome of the practices which constitute social system. I am highlighting the consequences of the “refugee crisis” here in order to stress the importance of this event. However, the scope of this work is more limited and modest, and I want to describe what actually happened during this liminal period: How come the European border regime collapsed? How and in what way was the new system of border control in Southeastern Europe implemented? How were the migration route(s) shaped, and by whom? Place and methods of research This work is based on the interdisciplinary literature and the ethnographic fieldwork in the temporary reception centres in Serbia at two border crossings: a North Macedonian-Serbian border and a Serbian-Hungarian border. From October 2015 to October 2016, I conducted participant observation, interviewed both migrants and local communities as well as members of civil society who provide help to migrants in Serbia. During this period, I engaged in the pro-migrant grassroot organizations. I started in Preševo, a predominantly Albanian town located on the border of Serbia with North Macedonia, where I volunteered in Border Free Association. The organization operated in an old tobacco factory, shut down during the dissolution of Yugoslavia, which was transformed into a temporary reception centre in the summer of 2015. Its purpose was to register and provide short term respite for those traveling through the Western Balkan countries. For the second location for my research, I chose Subotica and its surroundings on the Serbian-Hungarian border where from June 2015 until the last few weeks of 2016 I joined a grassroots group called Fresh Response. My work in both organizations consisted of distributing food and non-food items, providing information about the current situation along the Balkan corridor and psychological support. As such, my research turned into activist research, which presumes to acquisition of theoretical knowledge through action (Hale 2006; Goldstein 2014; Picozza 2017; Sandri 2017). This method also stemmed from my conviction that academic work might be based on activism since they both share the same set of values and can mutually enhance. Beside the fieldwork conducted in these two locations, I also visited migrants in other government centres and unofficial settlements scattered around the country. Therefore, my research was combined with George Marcus’ concept of multi-sited ethnography that allows one to follow migrants’ histories in different parts of the globalized world and search for unexpected connections between places and contexts (1998: 90-94). Furthermore, between 2016 and 2018, I visited some of them, by which point they had either reached their (not a) destination of choice or were still on the way. This helped me to understand their multidirectional journeys through Southeastern Europe and its changing conditions. The structure of the dissertation This dissertation consists of six chapters. It begins with a chapter titled Defining Migrants in Liminal Space. Here I elaborate on the conceptual framework and forward a critical analysis of term such as “refugees”, “illegal migrants” or “asylum seekers”. I show that these terms are highly ambiguous, bureaucratically invented categories that serve as a tool to categorise and discriminate people trying to reach the EU. Then, I conceptualize the space where the migrants, among whom I conducted my fieldwork, found themselves. I argue that in spite of a criticism of understanding migration in terms of liminality – as elaborated by Arnold van Gennep, Victor Turner and their followers – I show that this concept does not necessarily relate to migrants’ uprootedness but rather to the suspension of laws and norms, the protractedness of the journey and uncertainty regarding future. Furthermore, the concept of liminality helps to emphasise new forms of actors’ agency and in many situations subjugation to power. In the second chapter: The Collapse of the EU Border Regime: Shaping Migration Policy in the “Pre-Refugee Crisis” Phase, I analyse the EU-ropean border regime and developments of migratory routes before 2015. To give a wider context of the migratory patterns and to avoid the trap of Balkan particularism, I compare the development of the migration trajectories through Serbia with other routes leading to the EU. I argue that the refugee crisis is a result of an attempt to stop migration through the Western and Central Mediterranean routes and combined with a lack of solidarity among the EU countries. Furthermore, following among other works of Marta Stojić Mitrović (2014, 2015, 2016, 2019), I explain the adjustment of Serbian migration policy to the EU directives, which paved the way to externalize the border control to Serbia. I show that the externalization of border control, on the one hand, allows stopping unwanted migrants far away from the EU, and, on the other hand, secures free movement of goods and “genuine refugees” within the Schengen Zone. In this analysis I pay special attention to the promise of the enlargement of the EU to Southeastern Europe that works as inducement for the Balkan countries to subject their migration laws to EU requirements. I conclude this chapter with an argument that externalization of the border regime is a double-edged sword: protecting the EU borders against often imaginary threats at the cost of the values and norms supposedly essential of the EU. In Chapter Three: Liminality: Formalizing the Balkan Corridor, I describe the liminal phase: the very moment of the collapse of the EU-ropean border regime and the formalization of the corridor used by around a million of migrants to enter the EU. I show the dramatic attempts to restore the previous order through implementation of contradictory, exceptional humanitarian and securitarian measures that often fail to fulfil their aims. I also provide in great ethnographic detail the impact of the de-bordering – the temporary opening of the external EU borders – on those who were at the forefront of migration wave, and the civil society reaction to de-bordering In the fourth chapter: Re-bordering: Introducing the Filtering Process, I depict new methods undertaken by the EU to restore border control in Southeast Europe and their impact on migrant movement. I explain that re-bordering was introduced through the installation of “hotspots”, an approach that imprecisely and arbitrarily filtered unwanted migrants from "genuine refugees" in the buffer zones at the entry point to the EU. Moreover, I demonstrate how the migrant filtering process led to, among other things, the creation of unofficial settlements along the Balkan route, high uncertainty among migrants, and clashes between migrants and law enforcers. The chapter concludes with an observation that that the re-bordering was accompanied by taking control over migrant modes of transportation, which consequently created tensions between private and state-owned transportation companies and the rehabilitation of old clandestine routes. The fifth chapter: Hope, Waiting and Mobility. The Migrant Movement in In-betweenness, investigates the movement of migrants in the Serbian section of the Western Balkan route after the implementation of the EU-Turkish deal in March 2016 and, thus, sealing of the borders in Southeastern Europe. My argument is that the movement in this liminal space had not stopped. In spite of the great efforts towards militarizing the external EU borders, the push-backs and violence of the border guards and the structural and institutional imposition of waiting, migrants persisted in their attempts to move forward. I conclude with the reflection that migrants’ movements on the doorstep to the EU might express their hopes to bring the stuckedness in liminality to an end. In the last chapter: Crafting Activists from Tourists. Volunteer Engagement in Refugee Protection in Serbia, I suggest that apart from the new form of border management in Southeastern Europe, the long summer of migration gave birth to a grassroots movement dedicated to migrant protection. Here I scrutinize motivations of volunteers who travelled from the so-called Global North to Serbia, as well as modes of operation and the durability of their actions. I then describe the self-positioning and objectives of volunteers, and also explain volunteers’ roles and evolution of their activities. I argue that the modernization of the self and a need to respond to human tragedy are the key factors in the decision-making process as to whether one should engage voluntarily during the refugee crisis in Serbia. Thus, volunteering becomes a bridge between the individual and the collective and, as such, could be understood as a new form of civic engagement.
Description
Wydział Antropologii i Kulturoznawstwa
Sponsor
Keywords
reżim graniczny, migracje, kryzys uchodźczy, nadzieja, społeczeństwo obywatelskie, border regime, migration, refugee crisis, hope, civil society