Doktoraty (WAiK)
Permanent URI for this collection
Browse
Recent Submissions
Item Miejskie środowiska. Perspektywa badań ekokultu-rowych w kulturowych studiach miejskich(2024) Nowacki, Mateusz; Rewers, Ewa. PromotorGłówny problem badawczy rozprawy dotyczy znaczenia urbanizacji ekokultury jako katalizatora miejskich prak-tyk kulturowych. Ekokultura rozumiana jest tutaj jako obszar łączenia tego, co materialne i symboliczne, ludz-kie i nie-ludzkie, itd. Takie podejście do ekokultury i relacji środowiskowych prowadzi również do założenia, że ludzka podmiotowość przyjmuje charakter transkor-poralny, który wyraża przekonanie o relacyjności z po-nadludzką materialnością i staje się obszarem genero-wania nowych podmiotowości i wyobrażeń. Tego rodza-ju aktywność prowadzi do powstawania rozmaitych miejskich hegemonii ekokulturowych. Ich rozprzestrze-nianie się wymaga odniesienia do trzech powiązanych ze sobą momentów produkcji: przestrzeni, podmiotowo-ści i natury. Rozprawa składa się z czterech rozdziałów. Rozdział pierwszy rozprawy poświęcony jest teoretycz-nej rekonstrukcji wybranych perspektyw materializmu marksistowskiego w kontekście współczesnego zwrotu ekologicznego w badaniach humanistycznych i społecz-nych oraz ich wpływu na studia kulturowe. Rozdział drugi stanowi rozwinięcie wątków podjętych w po-przedniej części. Skupia się on na pogłębieniu perspek-tywy środowiskowego materializmu kulturowego w odniesieniu do refleksji nad urbanizacją w kulturowych studiach miejskich i miejskiej ekologii politycznej. Trzeci rozdział zawiera wybrane przykłady dotyczące polityk miejskich i analizy podejść ekocentrycznych realizowanych w Poznaniu. Ostatni rozdział koncentruje się na środowiskowych alternatywach dla obecnych po-lityk miejskich. The main research problem of the dissertation is concerned with the meaning of the urbanization of ecoculture as a catalyst for the urban cultural prac-tices. Ecoculture is understood as an area of com-bining the material and the symbolic, the human and the non-human, etc. This approach to ecocul-ture and environmental relations also lead to the assumption that human subjectivity assumes a transcorporeal character which expresses the conviction of relationalism with more-than-human materiality and becomes an area of generating new subjectivities or imaginaries. This kind of activity leads to the formation of various urban ecocultural hegemonies. Their proliferation requires reference to three interrelated moments of production: space, subjectivity and nature. The dissertation consists of four chapters. The first chapter of the dissertation is devoted to the theoretical reconstruction of se-lected perspectives of Marxist materialism in the context of the contemporary environmental turn in humanistic and social research and their impact on cultural studies. The second chapter is an exten-sion of the themes undertaken within the previous section. It focuses on developing the perspective of environmental cultural materialism in relation to reflections on urbanization in cultural urban studies and urban political ecology. The third chapter inc-ludes selected examples concerning urban policies and analysis of ecocentric approaches which are realized in Poznań. The last chapter focuses on the environmental alternatives to the current urban po-licies.Item Konsekwencje przemian społecznych i kulturowych na Ziemiach Zachodnich i Północnych Polski(2024) Słowiński, Marcin Rafał; Main, Izabella. PromotorW pracy podejmuję pytania podstawowe: kim byli zasiedlający Ziemie Zachodnie i Północne Polski, skąd pochodzili, dlaczego tam przybyli a następnie jakie to miało skutki w kontekście integracji, zakorzeniania się oraz budowania tożsamości zarówno wtedy, jak również w kolejnych pokoleniach. Owe pytania umiejscawiam w układzie zależności czynników związanych z procesami integracyjnymi i tożsamościowymi oraz obszarami dotyczącymi ogólnie rozumianego rozwoju (społecznego, kulturowego, gospodarczego) tj. innowacyjności gospodarczej/regionalnej, przestępczości i ruchliwości społecznej analizowanych przeze mnie w odniesieniu do kapitałów społecznego, kulturowe i kreatywnego. To sprawia, że możliwe będzie uzyskanie względnie całościowego obrazu konsekwencji przemian społecznych i kulturowych, które miały miejsce w regionach osiedleńczych Polski po II wojnie światowej, In my doctora! dissertation, I address fundamental questions: who were the settlers of the Western and Northern Lands of Poland, where did they come from, why did they come there, and what were the consequences in the context of integration, rooting, and identity building, both then and in subsequent generations. I place these questions within the framework of the relationships between factors related to integration and identity processes and areas concerning generally understood development (social, cultural, economic), i.e. economic/regional innovation, crime, and social mobility, analyzed in relation to social, cultural, and creative capitals. This allows me to obtain a relatively complete picture of the consequences of the social and cultural transformations that took place in the settlement regions of Poland after World War II.Item Tożsamość poza terytorium. Karaimi, Ormianie i Tatarzy w Polsce: reintegracje wspólnot etnicznych(2024) Graczyk, Longin; Pomieciński, Adam. PromotorPraca jest etnograficznym studium obejmującym kilkunastoletnie obserwacje współczesnych przejawy tworzenia społeczności Ormian, Karaimów i Tatarów w Polsce. Opisany został proces „zmagań” z tożsamością ludzi odwołujących się do swojego pochodzenia, poczucia przynależności i współtworzenia wspólnoty. Zjawisko analizowane jest pojęciami etniczności, tożsamości kulturowej, wspólnoty i społeczności etnicznej, terytorium, rzeczywistości wirtualnej i ich wzajemnych powiązań w procesie reintegrowania wspólnot etnicznych. Przedstawione zostały przypadki działań i aktywności przejawiające się w „techmedialnym” zapośredniczeniu i społecznym „spektaklu codzienności”, wskazujące, że tożsamość podlega ulega nieustannej redefinicji, a wspólnoty reintegracji. Badania realizowane były w perspektywie antropologii doświadczenia - współuczestniczenia w swoistym procesie reintegracji karaimskich, ormiańskich i tatarskich wspólnot. W tych procesach istotną rolę pełnią symboliczne, ideologiczne i komunikacyjne pojmowania swojego etnosu. „Punktami zwrotnymi” dla opisywanych wspólnot byłą nagła deterytorializacja i niespodziewana reterytorializacja, z wykorzystaniem rzeczywistości wirtualnej (cyfrowej komunikacji). W studium opisane zostały różnorodne zabiegi i aktywności reintegrujące w rzeczywistości realnej i wirtualne: od tworzenia ikonicznych miejsc i stron internetowych, symbolicznych domen i społecznościowych komunikatorów, panteonu znaczących postaci, po dyskursy religijne, światopoglądowe i „spektakle społeczne”. The work is an ethnographic study covering several years of observations of contemporary manifestations of the creation of the Armenian, Karaite and Tatar community in Poland. The process of "struggling" with the identity of people referring to their origin, sense of belonging and co-creation of the community is described. The phenomenon is analyzed with the concepts of ethnicity, cultural identity, community and ethnic community, territory, virtual reality and their mutual connections in the process of reintegration of ethnic communities. Cases of actions and activities manifested in "techmedia" mediation and the social "spectacle of everyday life" are presented, indicating that identity is subject to constant redefinition and communities are reintegrated. The research was carried out in the perspective of the anthropology of experience - co-participation in a specific process of reintegration of Karaite, Armenian and Tatar communities. In these processes, symbolic, ideological and communicative understandings of one's ethnos play an important role. The “turning points” for the described communities were sudden deterritorialization and unexpected reterritorialization, using virtual reality (digital communication). The study describes various reintegration procedures and activities in real and virtual reality: from the creation of iconic places and websites, symbolic domains and social messengers, a pantheon of significant figures, to religious and ideological discourses and “social performances”. Wydział Antropologii i KulturoznawstwaItem Indianie Moré z Amazonii boliwijskiej w świecie własnych wartości i obcych oddziaływań(2024) Chyc, Paweł; Posern-Zieliński, Aleksander. PromotorNiniejsza praca doktorska, na którą składa się cykl sześciu opublikowanych i recenzowanych artykułów autorskich, dotyczy etnograficznego opisu oraz antropologicznej analizy wybranych aspektów kultury boliwijskiego ludu Moré. Jej tematem jest kultura i historia Moré analizowana z dwóch perspektyw. Pierwszą stanowi interpretacja wybranych przejawów światopoglądu Moré, które na potrzeby analizy teoretycznej (antropologicznej) nazywam animistycznymi. Druga dotyczy badania wybranych aspektów zewnętrznych (obcych) oddziaływań względem kultury Moré, z jakimi lud ten zetknął się na przestrzeni dekad. Pod względem empirycznym praca opiera się na autorskich długotrwałych (łącznie 21 miesięcy) badaniach etnograficznych pośród Moré oraz analizie zastanych niepublikowanych źródeł archiwalnych. Pod względem teoretycznym praca mieści się w nurcie tzw. antropologii amazonistycznej, ze szczególnym uwzględnieniem koncepcji ontologii animistycznej w ujęciu Philippe Descoli. Celem tej pracy jest ukazanie specyfiki animizmu Moré oraz przedstawienie na wybranych przykładach, że odgrywa on role w zrozumieniu zmian kulturowych, jakich Moré doświadczyli na przestrzeni dekad. Celom tym podporządkowana jest struktura pracy, która dzieli zebrane tu teksty na dwie zasadnicze części. Cześć pierwsza: świat Moré; oraz część druga: obce oddziaływania. This doctoral dissertation, consisting of a series of six published articles, addresses the ethnographic description and anthropological analysis of selected aspects of the culture of the Bolivian Moré people. Its subject is the culture and history of the Moré, analyzed from two perspectives. The first is the interpretation of selected aspects of the Moré worldview, which, for the purposes of theoretical (anthropological) analysis, I refer to as animistic. The second pertains to the analysis of selected external (foreign) influences on the Moré culture that this people have encountered over the decades. Empirically, the work is based on the author’s long-term (a total of 21 months) ethnographic research among the Moré, as well as the analysis of existing unpublished archival sources. Theoretically, the work falls within the field of so-called Amazonian anthropology, with particular emphasis on the concept of animistic ontology as proposed by Philippe Descola. My goal is to demonstrate the specificity of Moré animism and to show, through selected examples, that it plays a role in understanding the cultural changes that the Moré have experienced over the decades. The structure of the work is subordinated to these goals, dividing the collected texts into two main parts: the first part: the world of the Moré; and the second part: external influences.Item Prawa człowieka w perspektywie kulturoznawczej: poza uniwersalizm(2024) Nalewajko, Alicja; Kuligowski, Waldemar. Promotor; Peno, Michał. Promotor pomocniczyW pracy poruszam temat praw człowieka w perspektywie kulturoznawczej. Perspektywa ta pozwala mi na nowe ujęcie praw człowieka - nie jako zbioru gotowych do zastosowania reguł, za które odpowiedzialne są państwa oraz międzynarodowa społeczność (ujęcie takie nazywam statycznym), ale jako norm, za które odpowiedzialni jesteśmy wszyscy, negocjując i wspólnie projektując prawa człowieka (ujęcie takie nazywam dynamicznym). W rozdziale pierwszym nakreślam kontekst do dalszych rozważań. Rozdział drugi to perspektywa prawnicza. Opowiadam w nim pokrótce historię praw człowieka oraz rekonstruuję spór zwolenników prawa naturalnego i pozytywistów prawnych o podstawy ważnościowe. Rozdział trzeci prezentuje perspektywę filozoficzną. Poszukuję w nim filozoficznych korzeni praw człowieka. Rozdział czwarty opowiada o kontrowersjach związanych z prawami człowieka. W jego pierwszej części podsumowuję dotychczasowe rozważania i wskazuję na mankamenty perspektywy prawnej i filozoficznej. W drugiej części rozdziału posługuję się metaforą muru oraz wojny w celu wskazania na problem implementowania i egzekwowania koncepcji praw człowieka w praktyce. Piąty rozdział to propozycja ujęcia praw człowieka w perspektywie dynamicznej, w której odpowiedzialność za prawa człowieka spoczywa na każdym z nas. To także możliwość budowania kultury praw człowieka, z czym już mamy do czynienia. In my thesis, I consider the subject of human rights from the cultural perspective. This outlook allows me to ponder human rights - not as a set of readyto-use rules for which states and the international community are responsible (I call this a static approach), but as norms for which we are all responsible while negotiating and jointly designing human rights ( I call this a dynamie approach). In the first chapter, I outline the context for further considerations. The second chapter is a legal perspective. In it, I briefly tell the history of human rights and reconstruct the dispute between natural law supporters and legal positivists over the basis of validity. The third chapter presents a philosophical perspective. I search in it for the philosophical roots of human rights. The fourth chapter is about human rights controversies. In its first part, I summarize the previous considerations and point out the shortcomings of the lega I and philosophical perspective. In the second part of the chapter, I use the metaphor of the wall and war to point to the problem of implementing and enforcing the concept of human rights in practice. The last, fifth chapter is a proposal to frame human rights in a dynamie perspective, in which the responsibility for human rights rests with each of us. lt is also an opportunity to build a culture of human rights, which we are already dealing with.Item Płeć i sprawczość w warunkach migracji przymusowej na przykładzie Saharyjczyków i Saharyjek z Sahary Zachodniej(2024) Kluszczyńska, Marta; Main, IzabellaGłównym celem badań jest analiza sprawczości w warunkach przedłużającego się uchodźstwa na przykładzie migracji Sahrawi do Hiszpanii. Celami szczegółowymi były m.in.: opis zjawiska (nie)mobilności z perspektywy aspiracji-możliwości (Schewel, 2020), analiza sprawczych praktyk migrujących kobiet i mężczyzn oraz rozróżnienie podstawowych czynników strukturalnych, które umożliwiają lub ograniczają mobilność Sahrawi. Badania oparte zostały o metodologię etnografii wielostanowiskowej. Do kluczowych wniosków należą: wskazanie na zjawisko przychylnej mobilności, poszerzającej koncepcję aspiracji-możliwości, analiza wpływu przemian gospodarczych ze wzmocnieniem podziału ról płciowych w początkowym okresie oraz zwiększeniem liczby kobiet aspirujących do migracji z powodu zmniejszenia się pomocy humanitarnej oraz wzrastającej inflacji, nieadekwatność idei samodzielności uchodźców oraz jej pozorność. Dodatkowo, w pracy omówiłam zróżnicowanie strategii związanych z wchodzeniem na rynek pracy ze względu na płeć, wskazałam i opisałam nowy trend migracji wahadłowych, łączących obozy położone w Algierii z hiszpańskimi destynacjami turystycznymi, a także powiązałam sprawczość z kluczowymi dla Sahrawi wartościami: troską, rodziną i solidarnością, wpisujących się w różne koncepcje sprawczości, np. adaptacyjna, współzależna (Kanal, Rottmann, 2021) czy kontrhegemoniczna (Mahmood, 2001). The main objective of the dissertation is analyzing agency in the conditions of the protracted refugee situation, using the example of Sahrawis migration to Spain. Specific objectives included: describing the phenomenon of (im)mobility from an aspiration-capability perspective (Schewel, 2020); analysis of the agential practices of migrant women and men and distinguishing the underlying structural factors that enable or constrain Sahrawis mobility. The research was based on a multi-site ethnographic methodology. Key conclusions include: an indication of the phenomenon of acquiescent mobility, which expands the aspiration-capability model; analysis of the impact of the economic transition with the reinforcement of the division of gender roles in the initial period and the increase in the number of women aspiring to migrate due to the decrease in humanitarian aid and rising inflation; the inadequacy of the idea of refugee self-reliance and its ostensibility. Furthermore, it discussed the differentiation of gendered labour market entry strategies, identified and described a new trend of circular migration linking camps located in Algeria with Spanish tourist destinations, and linked agency with Sahrawi core values: caring, family and solidarity, inscribing different concepts of agency, such as adaptive, interdependent (Kanal, Rottmann, 2021) or counter-hegemonic (Mahmood, 2001).Item Muzeum empatyczne. Etnograficzne muzea skansenowskie w perspektywie działań na rzecz dostępności dla osób z niepełnosprawnościami(2024) Kowańska, Stanisława Maria; Pomieciński, Adam. PromotorRozprawa doktorska jest próbą spojrzenia na muzea skansenowskie z perspektywy koncepcji dostępności dla osób z niepełnosprawnościami. Wspomniana kategoria dostępności jest szeroko rozumiana w niniejszym opracowaniu. Autorka ukazuje, że jest to idea, która od dawna kształtowała się w obszarze muzealnym, choć wcześniej nadawano jej inne znaczenia niż w obliczu zmieniającego się w ostatnich latach prawa związanego z dostępnością instytucji publicznych m.in. dla osób z niepełnosprawnościami. Rozprawa doktorska składa się z trzech części: „Muzeum idei”, „Muzeum dostępne” i „Dostępność w muzeum”. W pierwszej części opisano historyczny proces instytucjonalizacji muzeum z perspektywy kategorii dostępności. W drugiej części autorka opisuje, do czego dostęp daje muzeum oraz w jaki sposób jest on realizowany. Ukazuje, że muzeum umożliwia dostęp do dwóch podstawowych przestrzeni: do wiedzy („źródeł poznania”) oraz do „obszaru polityczności”, rozumianego jako możliwość sprawczego uczestnictwa w przestrzeni publicznej. W ostatniej części skupia się na zagadnieniu dostępności muzeów dla osób z niepełnosprawnościami. Omawia w niej m.in. zaplecze teoretyczne wspomnianej idei oraz okoliczności muzealnych działań na rzecz dostępności. The doctoral thesis constitutes an attempt to look at open-air museums from the perspective of accessibility for people with disabilities. The aforementioned category of accessibility is widely understood in this study. The author shows that it is an idea that has long been shaped in the museum field, although it was previously given different meanings considering the changing law in recent years related to the accessibility of public institutions i.a. for people with disabilities. The dissertation consists of three parts: "Museum of Ideas," "Accessible Museum," and "Accessibility in the Museum". The first part describes the historical process of museum institutionalization from the perspective of the category of accessibility. In the second part, the author reflects on the forms of access to a museum. She reveals that the museum provides access to two basic spaces: the knowledge ("sources of cognition") and the "political arena", understood as the possibility of agency and participation in public space. In the last part, she focuses on the issue of accessibility of museums for people with disabilities. She discusses the theoretical background of the aforementioned idea and the circumstances of museum accessibility efforts.Item Infrastruktury usieciowionych mediów w praktykach artystycznych (na podstawie analizy wybranych przypadków)(2024) Skowrońska Aleksandra; Przybylski, Ryszard Kazimierz. PromotorNiniejsza rozprawa doktorska poświęcona jest infrastrukturom medialnym oraz ich kulturowemu wymiarowi, który jest obecny komunikowany poprzez praktyki artystyczne po tzw. zwrocie infrastrukturalnym. Rozumiejąc praktyki artystyczne jako praktyki o charakterze badawczym, używam przywołanych praktyk jako narzędzia, dzięki którym przyglądam się kulturowemu wymiarowi infrastruktur medialnych. Opisanemu procesowi towarzyszy także niezbędna metarefleksja, analiza samych praktyk artystycznych, w tym sojuszy i taktyk podejmowanych przez twórców. Praca składa się z dwóch głównych części. W części pierwszej nakreślam kontekst dla relacji pomiędzy zjawiskami technologicznymi (w tym infrastruktur medialnych), kulturowymi (w tym praktyk artystycznych) i społecznych oraz tematyzuję infrastruktury oraz infrastruktury medialne jako przedmiot badań. Część druga ma charakter analityczny oraz interpretacyjny, w której wybrane przypadki praktyk artystycznych traktowane są jako castellsowskie węzły – miejsca przepływów zarówno zjawisk o charakterze materialnym jak i dyskursywnym czy relacyjnym. Omawiane przypadki szereguje w następujące po sobie kategorie: 1) wizualności – w ramach której analizuję potencjał i rolę widoczności infrastruktur medialnych, a także taktyki i sposoby konstruowania tejże; 2) kartografii – traktując mapę jako: mapę wytwarzającą przestrzeń konstruowaną przez infrastrukturę medialną oraz mapę wytwarzającą i porządkującą wiedzę na temat przestrzeni, w którą są wpisane i osadzone infrastruktury medialne – będące także narzędziem jej poznania; 3) relacji – w ramach której zbadałam infrastrukturalne relacje (szczególnie emocjonalne i afektywne) tematyzowane przez praktyki artystyczne; 4) kontrinfrastruktur – gdzie przyjrzałam się propozycjom krytycznym włączającym użytkownika oraz jego sprawczość. This doctoral dissertation is dedicated to media infrastructures and their cultural dimension, which is communicated through artistic practices after the so-called infrastructural turn. Understanding artistic practices as research-based activities, I employ these practices as tools to examine the cultural dimension of media infrastructures. This process is accompanied by essential self-reflection, an analysis of the artistic practices themselves, including the alliances and tactics employed by creators. The work consists of two main parts. In the first part, I outline the context for the relationship between technological phenomena (including media infrastructures), cultural aspects (including artistic practices), and societal aspects. I also address infrastructures and media infrastructures as subjects of research. The second part is analytical and interpretative, where selected cases of artistic practices are treated as Castellsian nodes – places of flows of both material and discursive phenomena and relational aspects. The discussed cases are categorized as follows: 1) Visibility – within this category, I analyze the potential and role of the visibility of media infrastructures, as well as tactics and methods of constructing it. 2) Cartography – considering maps as tools that generate space constructed by media infrastructure and maps that produce and organize knowledge about the space in which media infrastructures are embedded. 3) Relations – within this category, I examined infrastructural relations (especially emotional and affective ones) thematized by artistic practices. 4) Counter-infrastructures – where I explored critical proposals that involve users and their agency.Item Oprogramowanie jako system operacyjny kultury. Między historią a praktykami współczesności(2024) Paprzycka, Anna; Jelewska, Agnieszka. PromotorPraca poświęcona została zagadnieniu kulturowego znaczenia oprogramowania. W oparciu o metaforę oprogramowania jako systemu operacyjnego kultury przedstawione zostało to, jak software rejestruje, przetwarza i aktualizuje zastane wartości kulturowe. Zawarte w dysertacji rozważania opierają się na dorobku rozwijającej się od początku XXI wieku dyscypliny software studies. Pierwszy rozdział pracy stanowi teoretyczne wprowadzenie przybliżające najważniejsze metodologie, kierunki badań i sylwetki badaczy i badaczek związanych z tą dyscypliną. W dalszej części pracy podjęte zostały rozważania na temat społecznego uwarunkowania procesów wytwarzania i interakcji z oprogramowaniem. Punktem wyjścia dla tych rozważań jest kategoria modelu, która wykorzystana została do tego, aby pokazać, jak psychologiczne treści podświadome wpływają najpierw na projektowanie technologii cyfrowych, a następnie na to, w jaki sposób użytkownicy wchodzą z nimi w interakcję. Kolejnym analizowanym problemem kulturowym jest kwestia wykorzystywania oprogramowania jako narzędzia kontroli społecznej i politycznej, co zostaje przedstawione na przykładzie mediów społecznościowych. W ostatniej części pracy zawarte zostały rozważania ekonomiczne, dotyczące kwestii kapitalizacji aktywności użytkowników, a także świadomej i nieświadomej pracy niematerialnej w sieci. Zwieńczenie tej części dysertacji stanowi przedstawienie alternatywnych form wytwarzania oprogramowania w systemie kapitalistycznym związane z ruchem wolnego oprogramowania, takich jak chociażby idea venture communism czy licencje copyleft i copyfarleft. Każdy rozdział poprzedzony został wprowadzeniem przybliżającym kontekst historyczny dla zagadnień w nim omawianych. Celem tych odwołań jest przedstawienie tego, że analizowane problemy kulturowe nie wynikają wyłącznie z działania oprogramowania, ale w pewnych aspektach rozwijały się jeszcze przed rozpoczęciem się epoki cyfrowej. The thesis is focused on the issue of the cultural significance of software. Based on the metaphor of software as a cultural operating system, it is presented how software registers, processes and updates existing cultural values. The considerations contained in the dissertation are based on the contributions of the software studies discipline, which has been developing since the beginning of the 21st century. The first chapter of the dissertation is a theoretical introduction providing an overview of the most important methodologies, research directions and profiles of researchers associated with this discipline. In the next part of the dissertation, considerations are undertaken on the social conditioning of the processes of production and interaction with software. The starting point for these considerations is the category of model, which was used to show how psychological subconscious content first influences the design of digital technologies and then how users interact with them. Another cultural problem analyzed is the issue of using software as a tool of social and political control, which is shown through the example of social media. The final part of the dissertation includes economic considerations, dealing with the issue of capitalization of user activity, as well as conscious and unconscious non-material labor online.The culmination of this part of the dissertation is the presentation of alternative forms of software production in the capitalist system associated with the free software movement, such as, for example, the idea of venture communism or copyleft and copyfarleft licenses. Each chapter is preceded by an introduction that provides a historical context for the issues discussed in it. The purpose of these references is to present the fact that the cultural problems analyzed are not solely due to the operation of software, but in some aspects developed even before the digital age began.Item Powrót do domu? Granica symboliczna w procesie integracji Ormian z diaspory w Armenii(2024) Pawłowska, Karolina; Penkala-Gawęcka, Danuta. PromotorWyjątkowość repatriacji Ormian wynika z faktu, że terytorium dzisiejsze Armenii nie pokrywa się tym, które członkowie diaspory ormiańskiej postrzegają za swoją ojczyznę. Przez ostatni wiek relacje pomiędzy diasporą a Republiką Armenii bywały trudne, a procesy narodowotwórcze w diasporze i w Armenii zachodziły niezależnie od siebie. Dlatego też repatrianci znajdują w Armenii kraj obcy kulturowo, a wiele z kodów kulturowych lokalnych Ormian jest dla nich niezrozumiałych, a nawet nieakceptowalnych. Różnice w używanym języku, wyglądzie, preferencjach kulturalnych czy rozumieniu patriotyzmu są przez repatriantów interpretowane jako różnice w kapitale kulturowym. Mamy więc do czynienia nie neutralnym postrzeganiem różnicy, lecz różnicowaniem, a procesom integracji repatriantów towarzyszy intensywne budowanie granic symbolicznych pomiędzy tymi dwoma kategoriami Ormian. Repatrianci postrzegają Armenię jako „popsuty”, zsowietyzowany wariant ormiańskości, a swój pobyt w Armenii jako „remedium” na sowietyzm. Choć nie zawsze identyfikują się z dzisiejszą Armenią, pragną jej ulepszania i budowania. Jednocześnie, repatriacji towarzyszy zazwyczaj mobilność społeczna, a Ormianie z diaspory cieszą się w Armenii wysokim poziomem życia oraz wysokim kapitałem ekonomicznym, kulturowym, społecznym i symbolicznym. Mają też dostęp do praktyk transnarodowych często niedostępnych lokalnym Ormianom. Wykazując znikomy poziom integracji, stanowią oni w Armenii „diasporę” z diaspory. The uniqueness of the repatriation of Armenians to the territory of present-day Armenia comes from the fact that this country does not coincide with what members of diaspora perceive as their homeland. Over the last century, relations between the diaspora and the Republic of Armenia have been difficult, and independent nation-building processes have been taking place both in the diaspora and in Armenia. Therefore, many repatriates find the cultural codes of local Armenians incomprehensible or even unacceptable. Differences in the language used, appearance, culinary preferences and understanding of patriotism, among others, are interpreted as differences in cultural capital. Thus, we are dealing not with mere perception of difference, but with differentiation, and the repatriate integration processes are accompanied by intensive building of symbolic boundaries between these two categories of Armenians. Repatriates see local Armenian culture as a “broken” sovietized variant of Armenianess, and their residence in Armenia as a “remedy” to sovietism. Although they do not fully identify themselves with today’s Armenia, they are committed to improving and building the ethnic homeland. At the same time, repatriation is usually accompanied by social mobility, and diaspora Armenians enjoy a high standard of living in Armenia high economic, social, cultural, and symbolic capital. Moreover, they have access to transnational practices often unavailable to local Armenians. Showing a negligible level of integration, they constitute a “diaspora” of the diaspora in Armenia.Item Tożsamość Ocalałych. Antropologiczne studium doświadczenia traumatycznego na przykładzie Rwandy(2024) Wosińska, Małgorzata; Kaniowska, Katarzyna. PromotorTematem dysertacji jest współczesna tożsamość ocalałych z ludobójstwa rwandyjskiego oraz analiza czynników, które ją konstytuowały po 1994 roku – w tym czynnika najważniejszego – doświadczenia traumy na poziomie fizycznym, emocjonalnym, mentalnym. Pojęcie tożsamości stanowi zarówno casus, jak i przyczynek dla dyskusji nad zachodniocentrycznymi wyobrażeniami na temat tego, czym jest/może być tożsamość ocalałych z ludobójstw. W rozprawie stawiam tezę, iż współczesna tożsamość ocalałych z ludobójstwa w Rwandzie, analizowana w ujęciu antropologicznym (a dokładnie: w ramach założeń subdyscypliny antropologii ludobójstwa) w głównej mierze wiąże się nie tyle z potrzebą tworzenia narracji na temat deklarowanej tożsamości etnicznej, czy nawet przynależnością polityczną, co z potrzebą zaistnienia procesu emancypacyjnego (o znaczeniu dekolonialnym) wobec dyskursów postkolonialnych (w tym: dyskursów holokaustowych/ postholokaustowych) jak i dyskursów autoneokolonialnych (w praktyce społecznej oznaczających m.in. próby implementacji figury ocalałego z Shoah do rwandyjskiego dyskursu politycznego, i innego publicznego). Dysertacja podzielona została na 5 rozdziałów. Wprowadzenie do każdego z rozdziałów stanowi wybrany fragment notatek terenowych lub też innego rodzaju materiał empiryczny. Taki sposób prezentacji źródeł wywołanych jest dla mnie istotny, gdyż dyscyplinuje do pozostania w kontakcie z kluczową dla prowadzonych przeze mnie badań – teorią ugruntowaną, a jednocześnie umożliwia ukazanie autoetnograficznego wymiaru prowadzonej obserwacji etnograficznej. W rozdziale I odwołując się do prac Rafała Lemkina, przyglądam się historycznemu jak i współczesnemu znaczeniu pojęcia „genocyd”. W drugiej części rozdziału prowadzę refleksję nad powodami wyłonienia się subdyscypliny antropologii ludobójstwa, wprowadzając – symptomatyczny dla przyszłego rozwoju kierunku – przypadek rwandyjski. Rozdział II dotyczy specyfiki ludobójstwa rwandyjskiego. Dostrzegając etnograficzno-historyczny problem płynnej tożsamości etnicznej pomiędzy grupami Tutsi i Hutu, dowodzę, że równie istotnym kryterium definiującym grupę ofiar w 1994 roku był wyróżnik polityczny. Zgodnie z przyjętym paradygmatem za ocalałych uznaję więc zarówno przedstawicieli grupy Tutsi, jak i Hutu Moderate. W rozdziale III, w oparciu o źródła wywołane, dokonuję antropologicznej rekontekstualizacji pojęcia traumy. Udowadniam, że trauma rwandyjska rozumiana z perspektywy wernakularnej ma nie tylko charakter ponadetniczny, ale i potencjał prewencyjny w leczeniu stresu pourazowego. Rozdział IV ma charakter teoretyczny. Podsumowując wnioski płynące z analiz przeprowadzonych na wcześniejszych etapach pracy, stawiam tezę, że do rwandyjskich doświadczeń traumatycznych zaliczyć możemy nie tylko sam fakt przeżycia ludobójstwa w 1994 roku, ale także niemożność autonomicznego, swobodnego i jawnego wyrażenia swojej tożsamości w XXI wieku (zwłaszcza przez grupę Hutu Moderate). Ostatni, V rozdział jest próbą odnalezienia w krajobrazie współczesnej Rwandy (społecznym, politycznym, przyrodniczym) przestrzeni, która na poziomie symbolicznym i fizycznym umożliwiałaby jednostkom i grupom wyzwolenie z reżimu upolitycznionej pamięci traumatycznej. Co ważne, chodzi tu nie tylko o upolitycznienie oficjalnej pamięci rwandyjskiej, ale także o dyskursy postholokaustowe (a zwłaszcza muzealnicze). W Zakończeniu postuluję odnajdywanie i stosowanie paradygamatów kontrtraumatofilicznych w diagnozie współczesnej tożsamości ocalałych z ludobójstwa rwandyjskiego. Proponuję wprowadzenie pojęcia uniwersalnego (przydatnego również dla studiów holokaustowych), którym jest „tożsamość ocalenia”. Tożsamość, którą – bardzo wstępnie i intuicyjnie – rozumiem jako koncepcję wspierającą silny, autonomiczny podmiot i umożliwiającą wyjście z traumatofilicznych postzależności. The subject of the dissertation is the contemporary identity of the survivors of the Rwandan genocide and the analysis of the factors that constituted it after 1994 - including the most important factor - the experience of trauma at the physical, emotional and mental levels. The concept of identity is both a casus and a contribution to the discussion on Western-centric ideas about what the identity of genocide survivors is and could be. In the dissertation, I put forward the thesis that the contemporary identity of the survivors of genocide in Rwanda, analysed from an anthropological perspective (and more precisely: within the assumptions of the sub-discipline of the anthropology of genocide), is mainly associated not so much with the need to create a narrative about the declared ethnic identity, or even with a political affiliation, but with the need for an emancipatory process (of a decolonial significance) towards postcolonial discourses (including: holocaust/post-holocaust discourses) as well as auto-neocolonial discourses which means an attempt to implement the figure of a Shoah survivor into the Rwandan political and public discourse. The dissertation has been divided into 5 chapters. The introduction to each of the chapters is a selected fragment of field notes or other empirical material. This way of presenting sources is significant– as a discipline to stay in touch with a grounded theory, as well as emphasizing the autoethnographic dimension. In Chapter I, in reference to the works of Rafał Lemkin, I look at the historical and contemporary meaning of the term "genocide". In the second part of the chapter, I reflect on the reasons for the emergence of the sub-discipline of anthropology of genocide by introducing the Rwandan case. Chapter II deals with the specifics of the Rwandan genocide. Recognizing the ethnographic-historical issue of the fluid ethnic-identity between the Tutsi and Hutu groups, I argue that an equally important criterion for defining the groups of victims in 1994 were the political distinctions. According to the adopted paradigm, I consider both the representatives of the Tutsi group and the Hutu Moderate group as survivors. In Chapter III, based on evoked sources, I make an anthropological recontextualization of the concept of trauma. I show that the Rwandan trauma understood from the vernacular perspective has not only a trans-ethnic character, but also psycho-traumatological potential. Chapter IV is theoretical. Summing up the conclusions drawn from the analyses carried out in the earlier stages of the work, I put forward the thesis that the traumatic experiences of Rwanda include not only the fact of surviving the genocide but also the inability to express one's identity autonomously, freely and openly in the 21st century (especially by Hutu Moderate groups). The fifth and last chapter is an attempt to find within the landscape of contemporary Rwanda (social, political, natural) a space that symbolically and physically would enable individuals and groups to liberate themselves from the regime of politicized traumatic memory. Importantly, it is not only about the politicization of official Rwandan memory, but it is also about post-Holocaust discourses (especially museum ones). In the conclusion, I postulate the discovery and use of counter-traumatophilic paradigms in the diagnosis of the contemporary identity of the survivors of the Rwandan genocide. I propose to introduce a universal concept (also useful for Holocaust studies), which is the "identity of life". Identity, which I - initially and intuitively - understand as a concept supporting a strong, autonomous subject and enabling the exit from traumatophilic post-dependencies.Item Nowy Instytucjonalizm – postulat czy praktyka? Krytyczna analiza kulturowa działalności wybranych instytucji kultury i sztuki w Polsce po 1989 roku(2023) Walczyk, Jakub Aleksander; Michałowska, Marianna. PromotorGłównym celem dysertacji doktorskiej było sprawdzenie na ile polskie publiczne instytucje sztuki otwierają się na nowe, niesprofesjonalizowane publiczności. Inspiracją dla prowadzenia badań był zaproponowany przez Jonasa Ekeberga model Nowego Instytucjonalizmy, który stanowi istotną przeciwwagę dla dominującego w europejskim i amerykańskim kontekście oświeceniowego modelu instytucji kultury i sztuki. The main aim of the PhD thesis is to verify to what extent Polish public art institutions open themselves to new, non-professionalized audiences. The research is inspired by the model of New Institutionalism proposed by Jonas Ekeberg, which constitutes an important opposition to the Enlightenment model of culture and art institutions dominating in the European and American context.Item Mutacje sacrum. Cerkiew św. Jerzego we wsi Złatolist w Bułgarii jako przestrzeń przenikania się sfer sacrum i profanum(2023) Michalska, Aleksandra F.; Jewdokimow, Dorota. PromotorCelem mojej dysertacji jest wskazanie działania określonych mechanizmów kultury na przykładzie wybranego przeze mnie fragmentu rzeczywistości kulturowej Bułgarii. Pozostaje nim cerkiew św. Jerzego we wsi Złatolist, którą ze względu na jej szczególną specyfikę analizuję, uwzględniając szereg poziomów jej recepcji. Szczegółowy opis konkretnej przestrzeni sakralnej w odniesieniu do szerokiego kontekstu historyczno-kulturowego z wykorzystaniem narzędzi wypracowanych na gruncie badań historycznokulturowych, antropologii obrazu, hermeneutyki i fenomenologii pozwala mi na dogłębną analizę fenomenu działania mechanizmu przenikania się sfer sacrum i profanum. Analizie poddaję przestrzeń cerkwi św. Jerzego we wsi Złatolist w Bułgarii w jej trzech głównych wymiarach: (1) ikonografii cerkwi – malarstwie ściennym naw bocznych, części emporowej świątyni oraz ikonostasie nawy głównej; (2) przestrzeni sakralnej w kontekście współczesnych przemian religijności; (3) kulcie prorokini Prepodobnej (baby) Stojny jako „wirtuozki religijnej”. W swojej pracy naukowej analizuję lokalną kulturę religijną opartą na wierze chrześcijańskiej, konfesji prawosławnej na obszarze południowo-zachodniej Bułgarii. Teren ten traktuję jako przykład funkcjonowania modelu religijności, charakterystycznego dla tego regionu Bałkanów. Zakładam, iż wnioski wywiedzione z analizy małego fragmentu rzeczywistości kulturowej, wyniki badań prowadzonych w skali mikro, w następstwie będą poddawały się uogólnieniu na obszar większej całości, w skali makro. The aim of my dissertation is to examine the influence of specific cultural mechanisms using a case study of a selected fragment of Bulgarian cultural reality. I have chosen St. George's Orthodox Church in the village of Zlatolist as my focal point, due to its unique characteristics. I analyze this church by considering various levels of its reception. To provide a comprehensive description of this sacred space within a broader historical and cultural context, I employ tools developed in the fields of historical and cultural studies, visual anthropology, hermeneutics, and phenomenology. These methodologies enable me to conduct a detailed analysis of the interplay between the sacred and the profane. My analysis focuses on three main dimensions of St. George's Orthodox Church in Zlatolist, Bulgaria: (1) the church's iconography, encompassing the wall paintings of the side aisles, the emporium section of the temple, and the iconostasis of the nave; (2) the sacred space in relation to contemporary transformations of religiosity; and (3) the cult of the blind prophetess Prepodobna (baba) Stoyna as a 'religious virtuoso'. Through my research, I analyze the local religious culture based on the Christian faith and the Orthodox confession in the southwestern region of Bulgaria. I consider this area as an example of a specific model of religiosity that characterizes the Balkan region. I assume that the conclusions drawn from analyzing this small fragment of cultural reality, obtained through micro-scale research, can be generalized to the larger whole on a macro-scale.Item Współczesne elity tubylcze i ich rola w procesie transformacji wspólnot lokalnych w regionie Los Altos de Chiapas, meksyk na przykładzie tzotzilow z gminy (San Pedro) Chenalhó(2023) Kozłowski, Marcin Jacek; Posern-Zieliński, Aleksander. PromotorCelem rozprawy doktorskiej jest przedstawienie tubylczych liderów (tzotzili), tudzież ich grup – elit – biorących udział w kształtowaniu społeczności lokalnej (Chenalhó). Praca ma charakter analizy antropologicznej wykorzystującej dane etnograficzne zebrane podczas intensywnych badaniach terenowych przeprowadzonych w latach 2012-2015 oraz późniejszych studiów źródeł i wywiadów z lat 2015-2022. Podejście teoretyczne prezentowane w pracy doktorskiej opiera siȩ na ujęciu dramaturgicznym obecnym w myśli K. Burke’a, E. Goffmana i V. W. Turnera, wzbogaconym także o idee zawarte w późnej filozofii L. Wittgensteina. Wybór ten ma wpływ nie tylko na rozważania teoretyczne, lecz również na sposób analizowania materiału empirycznego i kompozycję samej pracy. Główna teza podkreśla istotną rolę liderów w procesie transformacji społeczności lokalnej. Mimo długotrwałej ingerencji państwa meksykańskiego w życie społeczne wspólnot indiańskich z których wywodzą siȩ liderzy (indygenizm), współczesne czasy przynoszą nowe formy organizacji społecznej. Życie społeczne wspólnot lokalnych kształtuje siȩ dziś inaczej pod wpływem kościołów protestanckich, nowych partii politycznych, organizacji pozarządowych, czy alternatywnych ruchów społecznych jak neozapatyzm czy autonomizm. Wszystko to przekłada się, pośrednio i bezpośrednio, na kompozycję oraz zmiany w ramach organizacji władzy lokalnej, gdzie porządek tradycyjny współgra z nowymi elementami, z czego wyłania siȩ dotychczas nieznana, hybrydowa całość. Proces transformacji prowadzi ścieżkami dramatów społecznych przechodzących przez takie fazy jak naruszenie ładu, kryzys, włączenie procedur naprawczych, schizma lub reintegracja na wyższym poziomie. The doctoral dissertation aims to present indigenous leaders (Tzotziles) and their groups – elites - involved in the shaping of their community (Chenalhó). The work represents an anthropological analysis based on ethnographic data collected during intensive field research in 2012-2015 and subsequent primary source studies and interviews carried out in 2015-2018. The theoretical approach presented in the thesis is based on the dramaturgical concept elaborated by K. Burke, E. Goffman, and V. W. Turner, and enriched with some ideas of L. Wittgenstein's later philosophical work. This choice affects not only the theoretical explanations, but also the way the empirical material is analyzed, and the work is composed in general. The general thesis affirms the crucial role of the leaders in the transformation of the local society. Despite the long-term influence of the Mexican state in shaping the fate of local communities, processes through which these indigenous leaders have emerged (indigenism), modernity has fostered alternative forms of social organization. Social life has been evolving in different way under the impacts of the Protestant churches, new political parties, non-governmental organizations, or alternative social movements such as neo-Zapatismo, or autonomismo. All this has effected, directly and indirectly, the composition and transformations within local government organizing, where the traditional order combines with the new elements forming a hybrid entity never known before. This process of transformation runs through the varied social dramas, which pass through distinct phases such as: breach, crisis, redress, schism or integration. El objetivo de la tesis doctoral es presentar a los líderes indígenas (tzotziles) y sus grupos, o sea- las élites- involucradas en la formación de su comunidad local (Chenalhó). El trabajo está constituido por un análisis antropológico basado en los datos etnográficos recopilados durante una intensa investigación de campo en 2012-2015 además de estudios de fuentes y entrevistas posteriores llevados a cabo en el periodo 2015-2022. El enfoque teórico presentado en esta tesis se basa en la concepción dramatúrgica presente en el pensamiento de K. Burke, E. Goffman y V. W. Turner además de estar inspirado en algunas ideas procedentes de la filosofía tardía de L. Wittgenstein. Esta elección repercute no solo en las elucidaciones teóricas sino también en la forma de analizar el material empírico y manera de componer la obra. En la tesis principal se afirma el preponderante papel de los líderes en el proceso de transformación de la sociedad local. A pesar de la intervención constante del Estado mexicano en la vida social de las comunidades indígenas de las cuales provienen los líderes (indigenismo), los tiempos modernos generan formas alternativas de la organización. La vida social en las comunidades locales se desenvuelve de manera diferente bajo la influencia de iglesias protestantes, nuevos partidos políticos, organizaciones no gubernamentales o nuevos movimientos alternativos como el neozapatismo, o el autonomismo. Todo esto se traduce, directa e indirectamente, en la composición y transformación dentro de la organización del gobierno local en el que el orden tradicional se combina con los nuevos elementos formando una entidad híbrida, antaño desconocida. El proceso de transformación conduce por los caminos de los dramas sociales, pasando por tales etapas como brecha, crisis, acción reparadora, cisma o reintegración.Item Ludzie i nie-ludzie: ontologia andyjska w ujęciu antropologicznym na przykładzie keczuańskiej społeczności Q'eros z Peru(2023) Przytomska-La Civita, Anna; Posern-Zieliński, Aleksander. PromotorPrzedmiotem rozprawy jest antropologiczna interpretacja ontologii społeczności Q’eros z Kordyliery Vilcanota (Andy peruwiańskie) w kontekście koncepcji ciała i osoby oraz schematów relacji autorstwa Philippe’a Descoli. Materiały do pracy zostały zebrane podczas długoterminowych badań terenowych trwających 22 miesiące. Praca złożona jest z 5 rozdziałów. W rozdziale pierwszym, który stanowi wprowadzenie do ontologii Q’eros, przedstawiam oryginalne ujęcie andyjskiej koncepcji ciała i osoby. Wykorzystując teorię indywiduum i dywiduum, analizie poddaję proces stawania się osobą oraz ukazuję w jaki sposób ciało w ontologii Q’eros jest jednocześnie indywidualne i kolektywne. W rozdziale 2 przedstawiam omówienie ontologii nie-ludzkich istot osobowych: apus i pachamamas. Zwracam tutaj szczególną uwagą nie tylko na narracje o tych istotach, ale także na wydarzenia, w których ujawniają one swoją obecność i wpływ na ludzkie życie. Kolejna część pracy poświęcona jest specjalistom rytualnym (szamanom) u Q’eros. Omawiam inicjację szamańską, szamańskie atrybuty mocy, relacje szamanów i nie-ludzi w kontekście rytuałów, sesji leczniczych czy podróży paqos do świata podziemnego. Rozdział 4 to szczegółowa analiza praktyk rytualnych wpisujących się w ontologiczny schemat wymiany. Ten typ relacji pomiędzy ludźmi i osobami nie-ludzkimi manifestuje się za pośrednictwem różnych typów praktyk rytualnych w ramach następujących obszarów: rolnictwo, pasterstwo, łowiectwo, mobilność (podróżowanie), praktyki żywieniowe, pieśni rytualne, praktyki szamańskie i lecznicze. W tej części śledzę jak te praktyki wymiany zapewniają cyrkulację substancji i zasobów pomiędzy różnymi grupami istot osobowych. Rozdział 5 to z kolei analiza drapieżności, która obok wymiany jest drugim modelem ludzko-nie-ludzkich relacji. W tej części przyglądam się różnym wariantom tej relacji, biorąc pod uwagę kontekst i źródło ich ustanowienia. W rozdziale podsumowującym niniejszą rozprawę refleksje końcowe skupiają się wokół takich zagadnień jak: koncepcja osoby w ontologii andyjskiej, ontologiczne schematy wymiany i drapieżności oraz ogólny zarys ontologii andyjskiej, którą charakteryzują dwie logiki organizujące – analogia i fraktalność. The subject of this dissertation is an anthropological interpretation of the ontology of the Q'eros community from the Vilcanota Cordillera (Peruvian Andes) in the context of the concept of body and person and relationship models of Philippe Descola. Ethnographic materials were collected during long-term field studies lasting 22 months. The work consists of 5 chapters. In the first chapter, which is an introduction to the Q’eros ontology, I present an original approach to the Andean concept of body and person. Using the theory of the individual and dividual person, I analyze the process of becoming a person and I show why the body in the Q’eros ontology should be understood as individual and collective at the same time. In Chapter 2 I discuss the ontology of non-human persons: apus and pachamamas. I pay special attention not only to the narratives about these beings, but also to the events in which they reveal their presence and influence on human life. The next part of the dissertation is devoted to ritual specialists (shamans) among Q'eros. I discuss shamanic initiation, shamanic attributes of power, the relationship of shamans and non-humans in the context of rituals, healing sessions or their journeys to the underworld. Chapter 4 is a detailed analysis of ritual practices that represent the ontological scheme of exchange. This type of relationship between humans and non-human persons manifests through different types of ritual practices within the following areas: agriculture, pastoralism, hunting, mobility (travel), food practices, ritual songs, shamanic and healing practices. In this part, I follow how these exchange practices ensure the circulation of substances and resources between different groups of personal beings. Chapter 5 is an analysis of predation, which, next to exchange, is the second model of relationships between humans and non-humans. In this chapter, I analyze the different variants of this relationship, taking into account the context and the source of their establishment. In the final chapter, the concluding reflections focus on such topics as: the concept of a person in Andean ontology, ontological schemes of exchange and predation, and the general outline of Andean ontology, which is characterized by two organizing logics – analogy and fractality.Item Zastosowanie teorii kolektywów myślowych i stylów myślowych Ludwika Flecka do badania zmian kulturowych(2023) Dersley, Stephen; Rotengruber, Przemysław. PromotorPraca ma na celu ukazanie, że teoria kolektywów myślowych i stylów myślowych Ludwika Flecka może posłużyć do wyjaśnienia aspektów zmiany kulturowej, które umykają alternatywnym teoriom i modelom. Rozprawa krytykuje teorie jednoznacznie determinujące zmiany kulturowe (np. ekonomiczny determinizm Marksa, nacisk Kuhna na czynniki percepcyjno-epistemiczne jako wyzwalacze rewolucji naukowych, oraz koncepcję Foucaulta na temat praktyk niedyskursywnych vs dyskursywnych). Praca odtwarza teorię Flecka, skupiając się na interaktywnej kognicji i komunikacji między społecznościami naukowymi, oraz opracowuje metodologię jej zastosowania do szerszych transformacji kulturowych. Badanie proponuje modyfikacje teorii Flecka, takie jak włączenie koncepcji produkcji kulturowej Bourdieu oraz różnicujących praktyk artykulacji Laclau i Mouffe, aby rozwiązać jej ograniczenia. Rozprawa stosuje teorię Flecka do następujących transformacji kulturowych: wyłonienia się filozofii jako praktyki kulturowej w antycznych Atenach; przywłaszczenia i adaptacji filozofii ateńskiej w późnej Republice Rzymskiej; Heglowskiego ujęcia paidei jako wczesnej formy Bildung; wyłonienia się fakultetu filozofii na uniwersytecie niemieckim; jak również wielowymiarowych konfliktów w ramach europejskiego oświecenia. The thesis aims to show how Ludwik Fleck’s theory of thought collectives and thought styles can be applied to shed light on aspects of cultural change that elude alternative theories and models. The thesis critiques singular determinant theories of cultural change (e.g. Marx's economic determinism, Kuhn's emphasis on perceptual-epistemic factors as triggers of scientific revolutions, and Foucault's conception of non-discursive vs. discursive practices. The thesis reconstructs Fleck’s theory, focusing on interactive cognition and communication between scientific communities, and develops a methodology for its application to broader cultural transformations. The thesis proposes modifications to Fleck’s theory, such as incorporating Bourdieu’s concept of cultural production and Laclau and Mouffe’s differential articulatory practices to address its limitations.The thesis applies Fleck’s theory to the following cultural transformations: the emergence of philosophy as a cultural practice in ancient Athens; the appropriation and adaptation of Athenian philosophy in the late Roman Republic; Hegel’s treatment of paideia as an earlier form of Bildung; the rise of the philosophy faculty in the German University; and the multidimensional conflicts of the European Enlightenment.Item Teatr papierowy(2023) Mich, Zbigniew; Kurek, Krzysztof. PromotorNiniejsza rozprawa składa się z kilku studiów skupionych wokół jednego tematu: teatru papierowego z kontynentalnej Europy. Czym jest teatr papierowy? To pamiątka po wizycie w teatrze, zabawka i gra teatralna; to wykonana z kartonu i drewna miniaturowa scena, na której gra się płaskimi figurami z papieru. Dekoracje, postacie i historie ożywają w teatrze papierowym z pomocą tektury, farb, papieru, nożyczek i… odrobiny fantazji. W pracy dano przegląd dawnych i nowych teatrów papierowych, ze wskazaniem na różnorodność ich odmian, konstrukcji, sposobów używania. Posłużono się przy tym: rycinami, obrazami, fotografiami, planami technicznymi, arkuszami graficznymi oraz obiektami zachowanymi w zbiorach muzealnych i dostępnymi obecnie na rynku, studiami analitycznymi, doniesieniami prasowymi, instrukcjami o sposobach budowania teatrów papierowyh, opublikowanymi rozmowami z artystami, tekstami literackimi. W pracy po raz pierwszy w polszczyźnie: - opisano „mechaniczny teatr sztuki” Karla Friedricha Schinkla i Wilhelma Ernsta Gropiusa, oraz peep boxes z XVIII i XIX wieku; - uporządkowano użycie pojęcia „diorama”; - omówiono wykorzystanie w dwóch szopkach z Muzeum Etnograficznego w Krakowie arkuszy graficznych przeznaczonych dla scen z papieru, oraz niewielkie zbiory takich arkuszy przechowywanych w Bibliotece ASP oraz Bibliotece Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie; - przeprowadzono analizę funkcji teatrów papierowych w filmach; - wykazano nieprzerwaną obecność w kulturze tej „pamiątki po wizycie w teatrze, zabawki, gry teatralnej“ od początków XIX wieku do początków XXI wieku. Rozprawa jest najobszerniejszym w języku polskim omówieniem teatru papierowego. Diese Dissertation besteht aus mehreren Studien, die sich auf ein einziges Thema konzentrieren: das Papiertheater in Kontinentaleuropa. Was ist ein Papiertheater? Es ist ein Souvenir von einen Theaterbesuch, ein Spielzeug und ein Theaterspiel; die Miniaturbühne wird aus Karton und Holz gemacht. In einem Papiertheater werden die Dekorationen, Protagonisten und Geschichten mit Hilfe von Pappe und Papier, Farben, Scheren und … ein wenig Fantasie zum Leben erweckt. Die Dissertation enthält einen Überblick über vergangene und gegenwärtige Papiertheater mit Fokus auf die Bandbreite ihrer Variationen, Konstruktionen und Nutzungsweisen. Zu diesem Zweck wurde eine Vielzahl von Quellen verwendet, darunter Drucke, Gemälde, Fotografien, technische Entwürfe und grafische Blätter, sowie Objekte, die in Museumssammlungen aufbewahrt werden oder derzeit auf dem Markt erhältlich sind, analytische Studien, Presseberichte, Informationsmaterialien, Anleitungen zum Bau von Papiertheatern, veröffentlichte Interviews mit Künstlern und literarische Texte. In der Dissertation wurde erstmals in polnischer Sprache: - das „mechanische Theater der Kunst“ von Karl Friedrich Schinkel und Wilhelm Ernst Gropius sowie die Guckkästen des 18. und 19. Jahrhunderts beschrieben; - die Kategorisierung den Anwendungen des Begriffs „Diorama“ auferlegt; - die Verwendung von Bilderbogen, die für Papierbühnen bestimmt waren, und die in zwei Weihnachtskrippen aus der Sammlung des Ethnographischen Museums in Krakau verwendet sind, sowie die kleinen Sammlungen solcher Blätter, die in der Bibliothek der Akademie der bildenden Künste (ASP) und in der Bibliothek von der Polnische Akademie der Gelehrsamkeit (PAU) in Krakau aufbewahrt sind, besprochen; - eine umfassende Analyse der Funktionen von Papiertheatern in Filmproduktionen durchgeführt; - die ungebrochene Präsenz dieses „Souvenirs vom Theaterbesuch, Spielzeug und Theaterspiel“ in der Kultur vom frühen 19. bis zum frühen 21. Jahrhundert ist belegt. Die Doktorarbeit ist die umfangreichste Auseinandersetzung mit dem Papiertheater, die in polnischer Sprache erschienen ist.Item Sztuka wobec społeczeństwa u progu nowoczesności. Wokół problemów interpretacyjnych malarstwa Adriaena Brouwera(2023) Cebula, Łukasz; Moraczewski, Krzysztof. PromotorW centrum rozważań niniejszej rozprawy znajduje się spór o interpretację malarstwa Adriaena Brouwera. Podstawowym celem badawczym jest tu próba odpowiedzi na to, w jaki sposób ów spór jest skonstruowany i w jaki sposób problematyka ta łączy się z rozumieniem powiązań sztuki i społeczeństwa u progu nowoczesności. Przykład malarstwa Brouwera został tu potraktowany jako studium przypadku, ze względu na istotne miejsce, jakie zajmuje ono w historii reprezentacji kultur nieelitarnych oraz ze względu na charakterystykę sporu o jego interpretację. Spór ten okazuje się bowiem być sporem nowoczesnym i zdaje się być on umocowanym w strukturach socjokulturowych nowoczesności. Treść poszczególnych rozdziałów podyktowana jest względami metodologicznym i posiada strukturę dedukcyjną. Rozdział pierwszy posłużył do omówienia ogólnej problematyki nowoczesności oraz do interpretacji siedemnastowiecznych Niderlandów jako „laboratorium nowoczesności”. W rozdziale kolejnym zanalizowana została kultura artystyczna Niderlandów 17. wieku, zaś w ostatnim podrozdziale problematyka malarstwa rodzajowego „dołów społecznych”. Rozdział trzeci ma charakter ściśle rekonstrukcyjny. Rekonstruowany jest w nim dyskurs historii sztuki obejmujący w porządku historycznym interpretacje dotyczące znaczeń malarstwa Brouwera. Rozdział ostatni jest już próbą odpowiedzi na pytanie dotyczące struktury wspomnianego sporu. Rozpoznana jest w nim specyficzna sytuacja interpretacyjna dotycząca omawianego malarstwa. Okazuje się bowiem, że w swych zrębach zrekonstruowane interpretacje są względem siebie opozycyjne. Dla jednych interpretatorów malarstwo rodzajowe Brouwera ma wymiar solidarnościowy i emancypacyjny. Dla drugich zaś ma ono wymiar satyryczny i jego podstawową funkcją miało być ośmieszenie i poniżenie ludzi z „dołów społecznych” przy jednoczesnym wywyższeniu klasy mieszczańskiej, stanowiącej podstawową grupę odbiorczą tego malarstwa. W rozdziale tym dokonuję więc krytycznej analizy zrekonstruowanych interpretacji, a w ostatnim podrozdziale proponuje pewne rozwiązanie tego sporu, odwołując się do kontekstu nowoczesności. Nowoczesność odnoszona jest zarówno do kontekstu macierzystego omawianego malarstwa jak i do kontekstu interpretatorów. W ostatnich partiach tekstu proponuję wyjaśnienie sporu właśnie poprzez odniesienie konkretnych interpetatorów do przynależnych im kontektów. Głównym wnioskiem jest rozpoznanie zasadniczej sytuacji interpretatora odnoszącego się do reprezentacji kultur nieelitarnych. Każdy z wariantów interpretacyjnych zdaje się wynikać ze struktur ideologicznych nowoczesności, a sam spór zaś z podstawowego dylematu nowoczesności,jakim jest z jednej strony obietnica i projekt emancypacji społecznej, a z drugiej koncepcja ekonomicznie zracjonalizowanej modernizacji. The dispute over the interpretation of Adriaen Brouwer's paintings is at the center of this dissertation's consideration. The primary research aim here is to try to answer how this dispute is constructed and how this issue is connected to the understanding of the relationship between art and society at the dawn of modernity. The example of Brouwer's painting is treated here as a case study because of the important place it occupies in the history of the representation of non-elite cultures and because of the characteristics of the dispute over its interpretation. Indeed, this dispute turns out to be a modern dispute, and it seems to be fixed in the sociocultural structures of modernity. The content of the individual chapters is dictated by methodological considerations and has a deductive structure. The first chapter served to discuss the general issue of modernity and to interpret the seventeenth-century Netherlands as a 'laboratory of modernity'. The next chapter analyses the artistic culture of the Netherlands in the 17th century, while the final subchapter deals with the problem of genre painting of the lower classes. The third chapter is strictly reconstructive. It reconstructs the discourse of art history including, in historical order, interpretations concerning the meanings of Brouwer's paintings. The last chapter is already an attempt to answer the question concerning the structure of the aforementioned dispute. It recognizes the specific interpretative situation concerning the art in question. For it turns out that at their core, the interpretations reviewed are in opposition to each other. For some interpreters, Brouwer's genre painting has a solidarity and emancipation dimension. For others, on the other hand, it has a satirical dimension and its primary function was to ridicule and humiliate people from the lower classes, while simultaneously exalting the bourgeois class, the primary audience for this painting. In this chapter, therefore, I critically analyze the reconstructed interpretations and, in the last section, propose some solution to this dispute by referring to the context of modernity. Modernity is referred both to the original context of the painting in question and to the context of the interpreters. In the final sections of the text, I propose to clarify the dispute precisely by relating specific interpreters to their respective contexts. The main conclusion is to recognize the essential situation of every interpreter referring to representations of non-elite cultures. Each of the interpretative options seems to derive from the ideological structures of modernity, and the dispute itself from the fundamental dilemma of modernity, which is the promise and project of social emancipation on the one hand, and the concept of economically rationalized modernization on the other.Item Artywizm miejski jako praktyka antykryzysowa. Nowa wyobraźnia polityczna i translokalne obiegi rozwiązań(2023) Pankau, Joanna; Skórzyńska, Agata. PromotorRozprawa doktorska koncentruje się na zagadnieniu miejskiego artywizmu oraz sposobach w jaki praktyki artywistyczne odpowiadają na wielowymiarowe kryzysy miejskie: niewydolność polityki mieszkaniowej, pogłębiające się nierówności techno-polityczne oraz kryzys ekologiczny. Artywizm zostaje tu rozpatrzony przede wszystkim ze względu na swój polityczny charakter oraz twórczy potencjał krytyczno-antycypacyjny. Skupiono się na bardzo konkretnym „wycinku” artywistycznej działalności antykryzysowej, tj. określonych form praktyk – mapowania, prototypowania, tworzenia para-instytucji.W ramach proponowanych rozważań namysł nad artywizmem jest łączony z teorią „transaktywistycznego zaangażowania”. To perspektywa uwypuklająca translokalny charakter artywizmu, który coraz silniej koncentruje się na ponadlokalnej koalicyjności, wzajemnym wsparciu, dystrybuowaniu narzędzi oraz wiedzy przy jednoczesnym zachowaniu wrażliwości na różnorodność lokalnych kontekstów. Istotnym dla prowadzonej analizy jest wskazanie zbieżności antykryzysowego artywizmu z krytycznymi wariantami studiów miejskich (przede wszystkim perspektywą neolefebvrowską) oraz ich przeobrażeniami w ramach ruchu ontologicznego w studiach miejskich. Perspektywy krytycznych studiów miejskich oraz wyobrażeniowy wymiar krytycznej teorii urbanistycznej pozostają kluczowe dla wskazania „miejskiego charakteru” artywizmu: odświeżenia hasła „prawa do miasta”, namysłu nad „polityką zaangażowania” oraz wdrażania postaw i praktyk antykryzysowych. The doctoral dissertation focuses on the issue of urban artivism and the ways in which artivist practices respond to multidimensional urban crises: inefficiency of housing policy, deepening techno-political inequalities and the ecological crisis. Artivism is considered here primarily through its political character and creative critical-anticipatory potential. Our interst is focus on very specific examples of artistic anticrisis activity, i.e. specific forms of practice - mapping, prototyping, creating para-institutions. Within the framework of the proposed considerations, reflection on artivism is combined with the theory of "transactivist engagement". This proposal also highlights the translocal nature of artivism, which focuses more and more on supra-local coalition, mutual support, distribution of tools and knowledge, while remaining sensitive to the diversity of local contexts. It is important for the analysis to indicate the relationship between anticrisis artivism and critical variants of urban studies (primarily the neo-Lefebvre perspective) and their transformations within the ontological movement in urban studies. These perspectives of critical urban studies and the imaginative dimension of critical urban theory remain crucial to identifying the "urban nature" of artivism: refreshing the manifest of "right to the city", reflecting on the "engagement politics" and implementing anticrisis attitudes and practices.Item Ludzie i pszczoły. Ochrona niematerialnego dziedzictwa kulturowego i relacje międzygatunkowe w ujęciu antropologicznych badań nad bartnictwem w Polsce(2023) Echaust, Karolina; Brzezińska, Anna Weronika. PromotorDziedzictwo jest kategorią wieloaspektową, charakteryzującą się zmiennością w obszarze społeczno-kulturowych relacji. Celem rozprawy doktorskiej jest ukazanie mechanizmów kształtowania się i ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego w kontekście relacji międzygatunkowych. Materiał empiryczny, na podstawie którego została napisana niniejsza praca, zebrałam prowadząc antropologiczne badania terenowe wśród społeczności bartników, w wybranych miejscach w Polsce. Praca jest osadzona w nurcie humanistycznych badań nad środowiskiem (ang. environemtal humanities) (Emmet, Nye 2017), łącząc etnografię wielogatunkowej (ang. multispecies ethnography) (Tsing 2005; Latour 2020) i ekologią polityczną (Latour 2009, 2010) z dziedzictwem kulturowym (ang. heritology). Ukazując społeczną i kulturową praxis (Bauman 2012: 283) praktyk, zwyczajów, tradycyjnej wiedzy i umiejętności bartników, zaproponowałam kompleksowe spojrzenie na bartnictwo, jako na proces zmian społeczno-kulturowych, efektem których jest nowa wartość dziedzictwa – „gdzie to co społeczne, powraca jako powiązane” (Latour 2010: 152). Poruszając się w sferze dziedzictwa, patrzę na współczesne praktyki bartnicze jak na proces i relacje zachodzące „między dziedzictwami”, które heritolog Rodney Harrison definiuje jako „top-down heritage” (odgórne) i „bottom-up heritage” (oddolne) (Harrison 2010:16-19). W mojej pracy spoglądam zatem na dziedzictwo w dwóch wymiarach: 1) instytucjonalnym i 2) praktyk bartników, badając mechanizmy i relacje zachodzące pomiędzy tymi wymiarami. Rozprawa doktorska składa się z wprowadzenia, pięciu rozdziałów, zakończenia oraz bibliografii i aneksu. Heritage is a multifaceted category characterized by variability in socio-cultural relations. The aim of the doctoral dissertation is to show the formation and protection of intangible cultural heritage in the context of interspecies relations. The empirical material based on which the research was carried out was collected from anthropological field research among beekeepers in selected places in Poland. The work is embedded in the field of environmental humanities (Emmet, Nye 2017), linking multispecies ethnography (Tsing 2005; Latour 2020) and ecology of cooperation (Latour 2009, 2010) with cultural heritage (heritology). Showing the cultural praxis (Bauman 2012: 283) of practices, customs, exclusive knowledge, and skills of honey hunters, entering the view of honey hunting as a process of socio-cultural changes, which is the new value of heritage - "where what is social returns as related” (Latour 2010: 152). moving in the field of heritage, I look at contemporary honey hunting practices as a process and relations occurring "between heritage", which the heritologist Rodney Harrison defines as "heritage from above" (from above) and "heritage from below" (from below) (Harrison 2010:16-19). In my work, I look at heritage in two dimensions: 1) institutional and 2) honey hunters' practices, examining the mechanisms and relationships between these dimensions.