Doktoraty (WAiK)
Permanent URI for this collection
Browse
Recent Submissions
Item Powrót do domu? Granica symboliczna w procesie integracji Ormian z diaspory w Armenii(2024) Pawłowska, Karolina; Penkala-Gawęcka, Danuta. PromotorWyjątkowość repatriacji Ormian wynika z faktu, że terytorium dzisiejsze Armenii nie pokrywa się tym, które członkowie diaspory ormiańskiej postrzegają za swoją ojczyznę. Przez ostatni wiek relacje pomiędzy diasporą a Republiką Armenii bywały trudne, a procesy narodowotwórcze w diasporze i w Armenii zachodziły niezależnie od siebie. Dlatego też repatrianci znajdują w Armenii kraj obcy kulturowo, a wiele z kodów kulturowych lokalnych Ormian jest dla nich niezrozumiałych, a nawet nieakceptowalnych. Różnice w używanym języku, wyglądzie, preferencjach kulturalnych czy rozumieniu patriotyzmu są przez repatriantów interpretowane jako różnice w kapitale kulturowym. Mamy więc do czynienia nie neutralnym postrzeganiem różnicy, lecz różnicowaniem, a procesom integracji repatriantów towarzyszy intensywne budowanie granic symbolicznych pomiędzy tymi dwoma kategoriami Ormian. Repatrianci postrzegają Armenię jako „popsuty”, zsowietyzowany wariant ormiańskości, a swój pobyt w Armenii jako „remedium” na sowietyzm. Choć nie zawsze identyfikują się z dzisiejszą Armenią, pragną jej ulepszania i budowania. Jednocześnie, repatriacji towarzyszy zazwyczaj mobilność społeczna, a Ormianie z diaspory cieszą się w Armenii wysokim poziomem życia oraz wysokim kapitałem ekonomicznym, kulturowym, społecznym i symbolicznym. Mają też dostęp do praktyk transnarodowych często niedostępnych lokalnym Ormianom. Wykazując znikomy poziom integracji, stanowią oni w Armenii „diasporę” z diaspory. The uniqueness of the repatriation of Armenians to the territory of present-day Armenia comes from the fact that this country does not coincide with what members of diaspora perceive as their homeland. Over the last century, relations between the diaspora and the Republic of Armenia have been difficult, and independent nation-building processes have been taking place both in the diaspora and in Armenia. Therefore, many repatriates find the cultural codes of local Armenians incomprehensible or even unacceptable. Differences in the language used, appearance, culinary preferences and understanding of patriotism, among others, are interpreted as differences in cultural capital. Thus, we are dealing not with mere perception of difference, but with differentiation, and the repatriate integration processes are accompanied by intensive building of symbolic boundaries between these two categories of Armenians. Repatriates see local Armenian culture as a “broken” sovietized variant of Armenianess, and their residence in Armenia as a “remedy” to sovietism. Although they do not fully identify themselves with today’s Armenia, they are committed to improving and building the ethnic homeland. At the same time, repatriation is usually accompanied by social mobility, and diaspora Armenians enjoy a high standard of living in Armenia high economic, social, cultural, and symbolic capital. Moreover, they have access to transnational practices often unavailable to local Armenians. Showing a negligible level of integration, they constitute a “diaspora” of the diaspora in Armenia.Item Tożsamość Ocalałych. Antropologiczne studium doświadczenia traumatycznego na przykładzie Rwandy(2024) Wosińska, Małgorzata; Kaniowska, Katarzyna. PromotorTematem dysertacji jest współczesna tożsamość ocalałych z ludobójstwa rwandyjskiego oraz analiza czynników, które ją konstytuowały po 1994 roku – w tym czynnika najważniejszego – doświadczenia traumy na poziomie fizycznym, emocjonalnym, mentalnym. Pojęcie tożsamości stanowi zarówno casus, jak i przyczynek dla dyskusji nad zachodniocentrycznymi wyobrażeniami na temat tego, czym jest/może być tożsamość ocalałych z ludobójstw. W rozprawie stawiam tezę, iż współczesna tożsamość ocalałych z ludobójstwa w Rwandzie, analizowana w ujęciu antropologicznym (a dokładnie: w ramach założeń subdyscypliny antropologii ludobójstwa) w głównej mierze wiąże się nie tyle z potrzebą tworzenia narracji na temat deklarowanej tożsamości etnicznej, czy nawet przynależnością polityczną, co z potrzebą zaistnienia procesu emancypacyjnego (o znaczeniu dekolonialnym) wobec dyskursów postkolonialnych (w tym: dyskursów holokaustowych/ postholokaustowych) jak i dyskursów autoneokolonialnych (w praktyce społecznej oznaczających m.in. próby implementacji figury ocalałego z Shoah do rwandyjskiego dyskursu politycznego, i innego publicznego). Dysertacja podzielona została na 5 rozdziałów. Wprowadzenie do każdego z rozdziałów stanowi wybrany fragment notatek terenowych lub też innego rodzaju materiał empiryczny. Taki sposób prezentacji źródeł wywołanych jest dla mnie istotny, gdyż dyscyplinuje do pozostania w kontakcie z kluczową dla prowadzonych przeze mnie badań – teorią ugruntowaną, a jednocześnie umożliwia ukazanie autoetnograficznego wymiaru prowadzonej obserwacji etnograficznej. W rozdziale I odwołując się do prac Rafała Lemkina, przyglądam się historycznemu jak i współczesnemu znaczeniu pojęcia „genocyd”. W drugiej części rozdziału prowadzę refleksję nad powodami wyłonienia się subdyscypliny antropologii ludobójstwa, wprowadzając – symptomatyczny dla przyszłego rozwoju kierunku – przypadek rwandyjski. Rozdział II dotyczy specyfiki ludobójstwa rwandyjskiego. Dostrzegając etnograficzno-historyczny problem płynnej tożsamości etnicznej pomiędzy grupami Tutsi i Hutu, dowodzę, że równie istotnym kryterium definiującym grupę ofiar w 1994 roku był wyróżnik polityczny. Zgodnie z przyjętym paradygmatem za ocalałych uznaję więc zarówno przedstawicieli grupy Tutsi, jak i Hutu Moderate. W rozdziale III, w oparciu o źródła wywołane, dokonuję antropologicznej rekontekstualizacji pojęcia traumy. Udowadniam, że trauma rwandyjska rozumiana z perspektywy wernakularnej ma nie tylko charakter ponadetniczny, ale i potencjał prewencyjny w leczeniu stresu pourazowego. Rozdział IV ma charakter teoretyczny. Podsumowując wnioski płynące z analiz przeprowadzonych na wcześniejszych etapach pracy, stawiam tezę, że do rwandyjskich doświadczeń traumatycznych zaliczyć możemy nie tylko sam fakt przeżycia ludobójstwa w 1994 roku, ale także niemożność autonomicznego, swobodnego i jawnego wyrażenia swojej tożsamości w XXI wieku (zwłaszcza przez grupę Hutu Moderate). Ostatni, V rozdział jest próbą odnalezienia w krajobrazie współczesnej Rwandy (społecznym, politycznym, przyrodniczym) przestrzeni, która na poziomie symbolicznym i fizycznym umożliwiałaby jednostkom i grupom wyzwolenie z reżimu upolitycznionej pamięci traumatycznej. Co ważne, chodzi tu nie tylko o upolitycznienie oficjalnej pamięci rwandyjskiej, ale także o dyskursy postholokaustowe (a zwłaszcza muzealnicze). W Zakończeniu postuluję odnajdywanie i stosowanie paradygamatów kontrtraumatofilicznych w diagnozie współczesnej tożsamości ocalałych z ludobójstwa rwandyjskiego. Proponuję wprowadzenie pojęcia uniwersalnego (przydatnego również dla studiów holokaustowych), którym jest „tożsamość ocalenia”. Tożsamość, którą – bardzo wstępnie i intuicyjnie – rozumiem jako koncepcję wspierającą silny, autonomiczny podmiot i umożliwiającą wyjście z traumatofilicznych postzależności. The subject of the dissertation is the contemporary identity of the survivors of the Rwandan genocide and the analysis of the factors that constituted it after 1994 - including the most important factor - the experience of trauma at the physical, emotional and mental levels. The concept of identity is both a casus and a contribution to the discussion on Western-centric ideas about what the identity of genocide survivors is and could be. In the dissertation, I put forward the thesis that the contemporary identity of the survivors of genocide in Rwanda, analysed from an anthropological perspective (and more precisely: within the assumptions of the sub-discipline of the anthropology of genocide), is mainly associated not so much with the need to create a narrative about the declared ethnic identity, or even with a political affiliation, but with the need for an emancipatory process (of a decolonial significance) towards postcolonial discourses (including: holocaust/post-holocaust discourses) as well as auto-neocolonial discourses which means an attempt to implement the figure of a Shoah survivor into the Rwandan political and public discourse. The dissertation has been divided into 5 chapters. The introduction to each of the chapters is a selected fragment of field notes or other empirical material. This way of presenting sources is significant– as a discipline to stay in touch with a grounded theory, as well as emphasizing the autoethnographic dimension. In Chapter I, in reference to the works of Rafał Lemkin, I look at the historical and contemporary meaning of the term "genocide". In the second part of the chapter, I reflect on the reasons for the emergence of the sub-discipline of anthropology of genocide by introducing the Rwandan case. Chapter II deals with the specifics of the Rwandan genocide. Recognizing the ethnographic-historical issue of the fluid ethnic-identity between the Tutsi and Hutu groups, I argue that an equally important criterion for defining the groups of victims in 1994 were the political distinctions. According to the adopted paradigm, I consider both the representatives of the Tutsi group and the Hutu Moderate group as survivors. In Chapter III, based on evoked sources, I make an anthropological recontextualization of the concept of trauma. I show that the Rwandan trauma understood from the vernacular perspective has not only a trans-ethnic character, but also psycho-traumatological potential. Chapter IV is theoretical. Summing up the conclusions drawn from the analyses carried out in the earlier stages of the work, I put forward the thesis that the traumatic experiences of Rwanda include not only the fact of surviving the genocide but also the inability to express one's identity autonomously, freely and openly in the 21st century (especially by Hutu Moderate groups). The fifth and last chapter is an attempt to find within the landscape of contemporary Rwanda (social, political, natural) a space that symbolically and physically would enable individuals and groups to liberate themselves from the regime of politicized traumatic memory. Importantly, it is not only about the politicization of official Rwandan memory, but it is also about post-Holocaust discourses (especially museum ones). In the conclusion, I postulate the discovery and use of counter-traumatophilic paradigms in the diagnosis of the contemporary identity of the survivors of the Rwandan genocide. I propose to introduce a universal concept (also useful for Holocaust studies), which is the "identity of life". Identity, which I - initially and intuitively - understand as a concept supporting a strong, autonomous subject and enabling the exit from traumatophilic post-dependencies.Item Nowy Instytucjonalizm – postulat czy praktyka? Krytyczna analiza kulturowa działalności wybranych instytucji kultury i sztuki w Polsce po 1989 roku(2023) Walczyk, Jakub Aleksander; Michałowska, Marianna. PromotorGłównym celem dysertacji doktorskiej było sprawdzenie na ile polskie publiczne instytucje sztuki otwierają się na nowe, niesprofesjonalizowane publiczności. Inspiracją dla prowadzenia badań był zaproponowany przez Jonasa Ekeberga model Nowego Instytucjonalizmy, który stanowi istotną przeciwwagę dla dominującego w europejskim i amerykańskim kontekście oświeceniowego modelu instytucji kultury i sztuki. The main aim of the PhD thesis is to verify to what extent Polish public art institutions open themselves to new, non-professionalized audiences. The research is inspired by the model of New Institutionalism proposed by Jonas Ekeberg, which constitutes an important opposition to the Enlightenment model of culture and art institutions dominating in the European and American context.Item Mutacje sacrum. Cerkiew św. Jerzego we wsi Złatolist w Bułgarii jako przestrzeń przenikania się sfer sacrum i profanum(2023) Michalska, Aleksandra F.; Jewdokimow, Dorota. PromotorCelem mojej dysertacji jest wskazanie działania określonych mechanizmów kultury na przykładzie wybranego przeze mnie fragmentu rzeczywistości kulturowej Bułgarii. Pozostaje nim cerkiew św. Jerzego we wsi Złatolist, którą ze względu na jej szczególną specyfikę analizuję, uwzględniając szereg poziomów jej recepcji. Szczegółowy opis konkretnej przestrzeni sakralnej w odniesieniu do szerokiego kontekstu historyczno-kulturowego z wykorzystaniem narzędzi wypracowanych na gruncie badań historycznokulturowych, antropologii obrazu, hermeneutyki i fenomenologii pozwala mi na dogłębną analizę fenomenu działania mechanizmu przenikania się sfer sacrum i profanum. Analizie poddaję przestrzeń cerkwi św. Jerzego we wsi Złatolist w Bułgarii w jej trzech głównych wymiarach: (1) ikonografii cerkwi – malarstwie ściennym naw bocznych, części emporowej świątyni oraz ikonostasie nawy głównej; (2) przestrzeni sakralnej w kontekście współczesnych przemian religijności; (3) kulcie prorokini Prepodobnej (baby) Stojny jako „wirtuozki religijnej”. W swojej pracy naukowej analizuję lokalną kulturę religijną opartą na wierze chrześcijańskiej, konfesji prawosławnej na obszarze południowo-zachodniej Bułgarii. Teren ten traktuję jako przykład funkcjonowania modelu religijności, charakterystycznego dla tego regionu Bałkanów. Zakładam, iż wnioski wywiedzione z analizy małego fragmentu rzeczywistości kulturowej, wyniki badań prowadzonych w skali mikro, w następstwie będą poddawały się uogólnieniu na obszar większej całości, w skali makro. The aim of my dissertation is to examine the influence of specific cultural mechanisms using a case study of a selected fragment of Bulgarian cultural reality. I have chosen St. George's Orthodox Church in the village of Zlatolist as my focal point, due to its unique characteristics. I analyze this church by considering various levels of its reception. To provide a comprehensive description of this sacred space within a broader historical and cultural context, I employ tools developed in the fields of historical and cultural studies, visual anthropology, hermeneutics, and phenomenology. These methodologies enable me to conduct a detailed analysis of the interplay between the sacred and the profane. My analysis focuses on three main dimensions of St. George's Orthodox Church in Zlatolist, Bulgaria: (1) the church's iconography, encompassing the wall paintings of the side aisles, the emporium section of the temple, and the iconostasis of the nave; (2) the sacred space in relation to contemporary transformations of religiosity; and (3) the cult of the blind prophetess Prepodobna (baba) Stoyna as a 'religious virtuoso'. Through my research, I analyze the local religious culture based on the Christian faith and the Orthodox confession in the southwestern region of Bulgaria. I consider this area as an example of a specific model of religiosity that characterizes the Balkan region. I assume that the conclusions drawn from analyzing this small fragment of cultural reality, obtained through micro-scale research, can be generalized to the larger whole on a macro-scale.Item Współczesne elity tubylcze i ich rola w procesie transformacji wspólnot lokalnych w regionie Los Altos de Chiapas, meksyk na przykładzie tzotzilow z gminy (San Pedro) Chenalhó(2023) Kozłowski, Marcin Jacek; Posern-Zieliński, Aleksander. PromotorCelem rozprawy doktorskiej jest przedstawienie tubylczych liderów (tzotzili), tudzież ich grup – elit – biorących udział w kształtowaniu społeczności lokalnej (Chenalhó). Praca ma charakter analizy antropologicznej wykorzystującej dane etnograficzne zebrane podczas intensywnych badaniach terenowych przeprowadzonych w latach 2012-2015 oraz późniejszych studiów źródeł i wywiadów z lat 2015-2022. Podejście teoretyczne prezentowane w pracy doktorskiej opiera siȩ na ujęciu dramaturgicznym obecnym w myśli K. Burke’a, E. Goffmana i V. W. Turnera, wzbogaconym także o idee zawarte w późnej filozofii L. Wittgensteina. Wybór ten ma wpływ nie tylko na rozważania teoretyczne, lecz również na sposób analizowania materiału empirycznego i kompozycję samej pracy. Główna teza podkreśla istotną rolę liderów w procesie transformacji społeczności lokalnej. Mimo długotrwałej ingerencji państwa meksykańskiego w życie społeczne wspólnot indiańskich z których wywodzą siȩ liderzy (indygenizm), współczesne czasy przynoszą nowe formy organizacji społecznej. Życie społeczne wspólnot lokalnych kształtuje siȩ dziś inaczej pod wpływem kościołów protestanckich, nowych partii politycznych, organizacji pozarządowych, czy alternatywnych ruchów społecznych jak neozapatyzm czy autonomizm. Wszystko to przekłada się, pośrednio i bezpośrednio, na kompozycję oraz zmiany w ramach organizacji władzy lokalnej, gdzie porządek tradycyjny współgra z nowymi elementami, z czego wyłania siȩ dotychczas nieznana, hybrydowa całość. Proces transformacji prowadzi ścieżkami dramatów społecznych przechodzących przez takie fazy jak naruszenie ładu, kryzys, włączenie procedur naprawczych, schizma lub reintegracja na wyższym poziomie. The doctoral dissertation aims to present indigenous leaders (Tzotziles) and their groups – elites - involved in the shaping of their community (Chenalhó). The work represents an anthropological analysis based on ethnographic data collected during intensive field research in 2012-2015 and subsequent primary source studies and interviews carried out in 2015-2018. The theoretical approach presented in the thesis is based on the dramaturgical concept elaborated by K. Burke, E. Goffman, and V. W. Turner, and enriched with some ideas of L. Wittgenstein's later philosophical work. This choice affects not only the theoretical explanations, but also the way the empirical material is analyzed, and the work is composed in general. The general thesis affirms the crucial role of the leaders in the transformation of the local society. Despite the long-term influence of the Mexican state in shaping the fate of local communities, processes through which these indigenous leaders have emerged (indigenism), modernity has fostered alternative forms of social organization. Social life has been evolving in different way under the impacts of the Protestant churches, new political parties, non-governmental organizations, or alternative social movements such as neo-Zapatismo, or autonomismo. All this has effected, directly and indirectly, the composition and transformations within local government organizing, where the traditional order combines with the new elements forming a hybrid entity never known before. This process of transformation runs through the varied social dramas, which pass through distinct phases such as: breach, crisis, redress, schism or integration. El objetivo de la tesis doctoral es presentar a los líderes indígenas (tzotziles) y sus grupos, o sea- las élites- involucradas en la formación de su comunidad local (Chenalhó). El trabajo está constituido por un análisis antropológico basado en los datos etnográficos recopilados durante una intensa investigación de campo en 2012-2015 además de estudios de fuentes y entrevistas posteriores llevados a cabo en el periodo 2015-2022. El enfoque teórico presentado en esta tesis se basa en la concepción dramatúrgica presente en el pensamiento de K. Burke, E. Goffman y V. W. Turner además de estar inspirado en algunas ideas procedentes de la filosofía tardía de L. Wittgenstein. Esta elección repercute no solo en las elucidaciones teóricas sino también en la forma de analizar el material empírico y manera de componer la obra. En la tesis principal se afirma el preponderante papel de los líderes en el proceso de transformación de la sociedad local. A pesar de la intervención constante del Estado mexicano en la vida social de las comunidades indígenas de las cuales provienen los líderes (indigenismo), los tiempos modernos generan formas alternativas de la organización. La vida social en las comunidades locales se desenvuelve de manera diferente bajo la influencia de iglesias protestantes, nuevos partidos políticos, organizaciones no gubernamentales o nuevos movimientos alternativos como el neozapatismo, o el autonomismo. Todo esto se traduce, directa e indirectamente, en la composición y transformación dentro de la organización del gobierno local en el que el orden tradicional se combina con los nuevos elementos formando una entidad híbrida, antaño desconocida. El proceso de transformación conduce por los caminos de los dramas sociales, pasando por tales etapas como brecha, crisis, acción reparadora, cisma o reintegración.Item Ludzie i nie-ludzie: ontologia andyjska w ujęciu antropologicznym na przykładzie keczuańskiej społeczności Q'eros z Peru(2023) Przytomska-La Civita, Anna; Posern-Zieliński, Aleksander. PromotorPrzedmiotem rozprawy jest antropologiczna interpretacja ontologii społeczności Q’eros z Kordyliery Vilcanota (Andy peruwiańskie) w kontekście koncepcji ciała i osoby oraz schematów relacji autorstwa Philippe’a Descoli. Materiały do pracy zostały zebrane podczas długoterminowych badań terenowych trwających 22 miesiące. Praca złożona jest z 5 rozdziałów. W rozdziale pierwszym, który stanowi wprowadzenie do ontologii Q’eros, przedstawiam oryginalne ujęcie andyjskiej koncepcji ciała i osoby. Wykorzystując teorię indywiduum i dywiduum, analizie poddaję proces stawania się osobą oraz ukazuję w jaki sposób ciało w ontologii Q’eros jest jednocześnie indywidualne i kolektywne. W rozdziale 2 przedstawiam omówienie ontologii nie-ludzkich istot osobowych: apus i pachamamas. Zwracam tutaj szczególną uwagą nie tylko na narracje o tych istotach, ale także na wydarzenia, w których ujawniają one swoją obecność i wpływ na ludzkie życie. Kolejna część pracy poświęcona jest specjalistom rytualnym (szamanom) u Q’eros. Omawiam inicjację szamańską, szamańskie atrybuty mocy, relacje szamanów i nie-ludzi w kontekście rytuałów, sesji leczniczych czy podróży paqos do świata podziemnego. Rozdział 4 to szczegółowa analiza praktyk rytualnych wpisujących się w ontologiczny schemat wymiany. Ten typ relacji pomiędzy ludźmi i osobami nie-ludzkimi manifestuje się za pośrednictwem różnych typów praktyk rytualnych w ramach następujących obszarów: rolnictwo, pasterstwo, łowiectwo, mobilność (podróżowanie), praktyki żywieniowe, pieśni rytualne, praktyki szamańskie i lecznicze. W tej części śledzę jak te praktyki wymiany zapewniają cyrkulację substancji i zasobów pomiędzy różnymi grupami istot osobowych. Rozdział 5 to z kolei analiza drapieżności, która obok wymiany jest drugim modelem ludzko-nie-ludzkich relacji. W tej części przyglądam się różnym wariantom tej relacji, biorąc pod uwagę kontekst i źródło ich ustanowienia. W rozdziale podsumowującym niniejszą rozprawę refleksje końcowe skupiają się wokół takich zagadnień jak: koncepcja osoby w ontologii andyjskiej, ontologiczne schematy wymiany i drapieżności oraz ogólny zarys ontologii andyjskiej, którą charakteryzują dwie logiki organizujące – analogia i fraktalność. The subject of this dissertation is an anthropological interpretation of the ontology of the Q'eros community from the Vilcanota Cordillera (Peruvian Andes) in the context of the concept of body and person and relationship models of Philippe Descola. Ethnographic materials were collected during long-term field studies lasting 22 months. The work consists of 5 chapters. In the first chapter, which is an introduction to the Q’eros ontology, I present an original approach to the Andean concept of body and person. Using the theory of the individual and dividual person, I analyze the process of becoming a person and I show why the body in the Q’eros ontology should be understood as individual and collective at the same time. In Chapter 2 I discuss the ontology of non-human persons: apus and pachamamas. I pay special attention not only to the narratives about these beings, but also to the events in which they reveal their presence and influence on human life. The next part of the dissertation is devoted to ritual specialists (shamans) among Q'eros. I discuss shamanic initiation, shamanic attributes of power, the relationship of shamans and non-humans in the context of rituals, healing sessions or their journeys to the underworld. Chapter 4 is a detailed analysis of ritual practices that represent the ontological scheme of exchange. This type of relationship between humans and non-human persons manifests through different types of ritual practices within the following areas: agriculture, pastoralism, hunting, mobility (travel), food practices, ritual songs, shamanic and healing practices. In this part, I follow how these exchange practices ensure the circulation of substances and resources between different groups of personal beings. Chapter 5 is an analysis of predation, which, next to exchange, is the second model of relationships between humans and non-humans. In this chapter, I analyze the different variants of this relationship, taking into account the context and the source of their establishment. In the final chapter, the concluding reflections focus on such topics as: the concept of a person in Andean ontology, ontological schemes of exchange and predation, and the general outline of Andean ontology, which is characterized by two organizing logics – analogy and fractality.Item Zastosowanie teorii kolektywów myślowych i stylów myślowych Ludwika Flecka do badania zmian kulturowych(2023) Dersley, Stephen; Rotengruber, Przemysław. PromotorPraca ma na celu ukazanie, że teoria kolektywów myślowych i stylów myślowych Ludwika Flecka może posłużyć do wyjaśnienia aspektów zmiany kulturowej, które umykają alternatywnym teoriom i modelom. Rozprawa krytykuje teorie jednoznacznie determinujące zmiany kulturowe (np. ekonomiczny determinizm Marksa, nacisk Kuhna na czynniki percepcyjno-epistemiczne jako wyzwalacze rewolucji naukowych, oraz koncepcję Foucaulta na temat praktyk niedyskursywnych vs dyskursywnych). Praca odtwarza teorię Flecka, skupiając się na interaktywnej kognicji i komunikacji między społecznościami naukowymi, oraz opracowuje metodologię jej zastosowania do szerszych transformacji kulturowych. Badanie proponuje modyfikacje teorii Flecka, takie jak włączenie koncepcji produkcji kulturowej Bourdieu oraz różnicujących praktyk artykulacji Laclau i Mouffe, aby rozwiązać jej ograniczenia. Rozprawa stosuje teorię Flecka do następujących transformacji kulturowych: wyłonienia się filozofii jako praktyki kulturowej w antycznych Atenach; przywłaszczenia i adaptacji filozofii ateńskiej w późnej Republice Rzymskiej; Heglowskiego ujęcia paidei jako wczesnej formy Bildung; wyłonienia się fakultetu filozofii na uniwersytecie niemieckim; jak również wielowymiarowych konfliktów w ramach europejskiego oświecenia. The thesis aims to show how Ludwik Fleck’s theory of thought collectives and thought styles can be applied to shed light on aspects of cultural change that elude alternative theories and models. The thesis critiques singular determinant theories of cultural change (e.g. Marx's economic determinism, Kuhn's emphasis on perceptual-epistemic factors as triggers of scientific revolutions, and Foucault's conception of non-discursive vs. discursive practices. The thesis reconstructs Fleck’s theory, focusing on interactive cognition and communication between scientific communities, and develops a methodology for its application to broader cultural transformations. The thesis proposes modifications to Fleck’s theory, such as incorporating Bourdieu’s concept of cultural production and Laclau and Mouffe’s differential articulatory practices to address its limitations.The thesis applies Fleck’s theory to the following cultural transformations: the emergence of philosophy as a cultural practice in ancient Athens; the appropriation and adaptation of Athenian philosophy in the late Roman Republic; Hegel’s treatment of paideia as an earlier form of Bildung; the rise of the philosophy faculty in the German University; and the multidimensional conflicts of the European Enlightenment.Item Teatr papierowy(2023) Mich, Zbigniew; Kurek, Krzysztof. PromotorNiniejsza rozprawa składa się z kilku studiów skupionych wokół jednego tematu: teatru papierowego z kontynentalnej Europy. Czym jest teatr papierowy? To pamiątka po wizycie w teatrze, zabawka i gra teatralna; to wykonana z kartonu i drewna miniaturowa scena, na której gra się płaskimi figurami z papieru. Dekoracje, postacie i historie ożywają w teatrze papierowym z pomocą tektury, farb, papieru, nożyczek i… odrobiny fantazji. W pracy dano przegląd dawnych i nowych teatrów papierowych, ze wskazaniem na różnorodność ich odmian, konstrukcji, sposobów używania. Posłużono się przy tym: rycinami, obrazami, fotografiami, planami technicznymi, arkuszami graficznymi oraz obiektami zachowanymi w zbiorach muzealnych i dostępnymi obecnie na rynku, studiami analitycznymi, doniesieniami prasowymi, instrukcjami o sposobach budowania teatrów papierowyh, opublikowanymi rozmowami z artystami, tekstami literackimi. W pracy po raz pierwszy w polszczyźnie: - opisano „mechaniczny teatr sztuki” Karla Friedricha Schinkla i Wilhelma Ernsta Gropiusa, oraz peep boxes z XVIII i XIX wieku; - uporządkowano użycie pojęcia „diorama”; - omówiono wykorzystanie w dwóch szopkach z Muzeum Etnograficznego w Krakowie arkuszy graficznych przeznaczonych dla scen z papieru, oraz niewielkie zbiory takich arkuszy przechowywanych w Bibliotece ASP oraz Bibliotece Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie; - przeprowadzono analizę funkcji teatrów papierowych w filmach; - wykazano nieprzerwaną obecność w kulturze tej „pamiątki po wizycie w teatrze, zabawki, gry teatralnej“ od początków XIX wieku do początków XXI wieku. Rozprawa jest najobszerniejszym w języku polskim omówieniem teatru papierowego. Diese Dissertation besteht aus mehreren Studien, die sich auf ein einziges Thema konzentrieren: das Papiertheater in Kontinentaleuropa. Was ist ein Papiertheater? Es ist ein Souvenir von einen Theaterbesuch, ein Spielzeug und ein Theaterspiel; die Miniaturbühne wird aus Karton und Holz gemacht. In einem Papiertheater werden die Dekorationen, Protagonisten und Geschichten mit Hilfe von Pappe und Papier, Farben, Scheren und … ein wenig Fantasie zum Leben erweckt. Die Dissertation enthält einen Überblick über vergangene und gegenwärtige Papiertheater mit Fokus auf die Bandbreite ihrer Variationen, Konstruktionen und Nutzungsweisen. Zu diesem Zweck wurde eine Vielzahl von Quellen verwendet, darunter Drucke, Gemälde, Fotografien, technische Entwürfe und grafische Blätter, sowie Objekte, die in Museumssammlungen aufbewahrt werden oder derzeit auf dem Markt erhältlich sind, analytische Studien, Presseberichte, Informationsmaterialien, Anleitungen zum Bau von Papiertheatern, veröffentlichte Interviews mit Künstlern und literarische Texte. In der Dissertation wurde erstmals in polnischer Sprache: - das „mechanische Theater der Kunst“ von Karl Friedrich Schinkel und Wilhelm Ernst Gropius sowie die Guckkästen des 18. und 19. Jahrhunderts beschrieben; - die Kategorisierung den Anwendungen des Begriffs „Diorama“ auferlegt; - die Verwendung von Bilderbogen, die für Papierbühnen bestimmt waren, und die in zwei Weihnachtskrippen aus der Sammlung des Ethnographischen Museums in Krakau verwendet sind, sowie die kleinen Sammlungen solcher Blätter, die in der Bibliothek der Akademie der bildenden Künste (ASP) und in der Bibliothek von der Polnische Akademie der Gelehrsamkeit (PAU) in Krakau aufbewahrt sind, besprochen; - eine umfassende Analyse der Funktionen von Papiertheatern in Filmproduktionen durchgeführt; - die ungebrochene Präsenz dieses „Souvenirs vom Theaterbesuch, Spielzeug und Theaterspiel“ in der Kultur vom frühen 19. bis zum frühen 21. Jahrhundert ist belegt. Die Doktorarbeit ist die umfangreichste Auseinandersetzung mit dem Papiertheater, die in polnischer Sprache erschienen ist.Item Sztuka wobec społeczeństwa u progu nowoczesności. Wokół problemów interpretacyjnych malarstwa Adriaena Brouwera(2023) Cebula, Łukasz; Moraczewski, Krzysztof. PromotorW centrum rozważań niniejszej rozprawy znajduje się spór o interpretację malarstwa Adriaena Brouwera. Podstawowym celem badawczym jest tu próba odpowiedzi na to, w jaki sposób ów spór jest skonstruowany i w jaki sposób problematyka ta łączy się z rozumieniem powiązań sztuki i społeczeństwa u progu nowoczesności. Przykład malarstwa Brouwera został tu potraktowany jako studium przypadku, ze względu na istotne miejsce, jakie zajmuje ono w historii reprezentacji kultur nieelitarnych oraz ze względu na charakterystykę sporu o jego interpretację. Spór ten okazuje się bowiem być sporem nowoczesnym i zdaje się być on umocowanym w strukturach socjokulturowych nowoczesności. Treść poszczególnych rozdziałów podyktowana jest względami metodologicznym i posiada strukturę dedukcyjną. Rozdział pierwszy posłużył do omówienia ogólnej problematyki nowoczesności oraz do interpretacji siedemnastowiecznych Niderlandów jako „laboratorium nowoczesności”. W rozdziale kolejnym zanalizowana została kultura artystyczna Niderlandów 17. wieku, zaś w ostatnim podrozdziale problematyka malarstwa rodzajowego „dołów społecznych”. Rozdział trzeci ma charakter ściśle rekonstrukcyjny. Rekonstruowany jest w nim dyskurs historii sztuki obejmujący w porządku historycznym interpretacje dotyczące znaczeń malarstwa Brouwera. Rozdział ostatni jest już próbą odpowiedzi na pytanie dotyczące struktury wspomnianego sporu. Rozpoznana jest w nim specyficzna sytuacja interpretacyjna dotycząca omawianego malarstwa. Okazuje się bowiem, że w swych zrębach zrekonstruowane interpretacje są względem siebie opozycyjne. Dla jednych interpretatorów malarstwo rodzajowe Brouwera ma wymiar solidarnościowy i emancypacyjny. Dla drugich zaś ma ono wymiar satyryczny i jego podstawową funkcją miało być ośmieszenie i poniżenie ludzi z „dołów społecznych” przy jednoczesnym wywyższeniu klasy mieszczańskiej, stanowiącej podstawową grupę odbiorczą tego malarstwa. W rozdziale tym dokonuję więc krytycznej analizy zrekonstruowanych interpretacji, a w ostatnim podrozdziale proponuje pewne rozwiązanie tego sporu, odwołując się do kontekstu nowoczesności. Nowoczesność odnoszona jest zarówno do kontekstu macierzystego omawianego malarstwa jak i do kontekstu interpretatorów. W ostatnich partiach tekstu proponuję wyjaśnienie sporu właśnie poprzez odniesienie konkretnych interpetatorów do przynależnych im kontektów. Głównym wnioskiem jest rozpoznanie zasadniczej sytuacji interpretatora odnoszącego się do reprezentacji kultur nieelitarnych. Każdy z wariantów interpretacyjnych zdaje się wynikać ze struktur ideologicznych nowoczesności, a sam spór zaś z podstawowego dylematu nowoczesności,jakim jest z jednej strony obietnica i projekt emancypacji społecznej, a z drugiej koncepcja ekonomicznie zracjonalizowanej modernizacji. The dispute over the interpretation of Adriaen Brouwer's paintings is at the center of this dissertation's consideration. The primary research aim here is to try to answer how this dispute is constructed and how this issue is connected to the understanding of the relationship between art and society at the dawn of modernity. The example of Brouwer's painting is treated here as a case study because of the important place it occupies in the history of the representation of non-elite cultures and because of the characteristics of the dispute over its interpretation. Indeed, this dispute turns out to be a modern dispute, and it seems to be fixed in the sociocultural structures of modernity. The content of the individual chapters is dictated by methodological considerations and has a deductive structure. The first chapter served to discuss the general issue of modernity and to interpret the seventeenth-century Netherlands as a 'laboratory of modernity'. The next chapter analyses the artistic culture of the Netherlands in the 17th century, while the final subchapter deals with the problem of genre painting of the lower classes. The third chapter is strictly reconstructive. It reconstructs the discourse of art history including, in historical order, interpretations concerning the meanings of Brouwer's paintings. The last chapter is already an attempt to answer the question concerning the structure of the aforementioned dispute. It recognizes the specific interpretative situation concerning the art in question. For it turns out that at their core, the interpretations reviewed are in opposition to each other. For some interpreters, Brouwer's genre painting has a solidarity and emancipation dimension. For others, on the other hand, it has a satirical dimension and its primary function was to ridicule and humiliate people from the lower classes, while simultaneously exalting the bourgeois class, the primary audience for this painting. In this chapter, therefore, I critically analyze the reconstructed interpretations and, in the last section, propose some solution to this dispute by referring to the context of modernity. Modernity is referred both to the original context of the painting in question and to the context of the interpreters. In the final sections of the text, I propose to clarify the dispute precisely by relating specific interpreters to their respective contexts. The main conclusion is to recognize the essential situation of every interpreter referring to representations of non-elite cultures. Each of the interpretative options seems to derive from the ideological structures of modernity, and the dispute itself from the fundamental dilemma of modernity, which is the promise and project of social emancipation on the one hand, and the concept of economically rationalized modernization on the other.Item Artywizm miejski jako praktyka antykryzysowa. Nowa wyobraźnia polityczna i translokalne obiegi rozwiązań(2023) Pankau, Joanna; Skórzyńska, Agata. PromotorRozprawa doktorska koncentruje się na zagadnieniu miejskiego artywizmu oraz sposobach w jaki praktyki artywistyczne odpowiadają na wielowymiarowe kryzysy miejskie: niewydolność polityki mieszkaniowej, pogłębiające się nierówności techno-polityczne oraz kryzys ekologiczny. Artywizm zostaje tu rozpatrzony przede wszystkim ze względu na swój polityczny charakter oraz twórczy potencjał krytyczno-antycypacyjny. Skupiono się na bardzo konkretnym „wycinku” artywistycznej działalności antykryzysowej, tj. określonych form praktyk – mapowania, prototypowania, tworzenia para-instytucji.W ramach proponowanych rozważań namysł nad artywizmem jest łączony z teorią „transaktywistycznego zaangażowania”. To perspektywa uwypuklająca translokalny charakter artywizmu, który coraz silniej koncentruje się na ponadlokalnej koalicyjności, wzajemnym wsparciu, dystrybuowaniu narzędzi oraz wiedzy przy jednoczesnym zachowaniu wrażliwości na różnorodność lokalnych kontekstów. Istotnym dla prowadzonej analizy jest wskazanie zbieżności antykryzysowego artywizmu z krytycznymi wariantami studiów miejskich (przede wszystkim perspektywą neolefebvrowską) oraz ich przeobrażeniami w ramach ruchu ontologicznego w studiach miejskich. Perspektywy krytycznych studiów miejskich oraz wyobrażeniowy wymiar krytycznej teorii urbanistycznej pozostają kluczowe dla wskazania „miejskiego charakteru” artywizmu: odświeżenia hasła „prawa do miasta”, namysłu nad „polityką zaangażowania” oraz wdrażania postaw i praktyk antykryzysowych. The doctoral dissertation focuses on the issue of urban artivism and the ways in which artivist practices respond to multidimensional urban crises: inefficiency of housing policy, deepening techno-political inequalities and the ecological crisis. Artivism is considered here primarily through its political character and creative critical-anticipatory potential. Our interst is focus on very specific examples of artistic anticrisis activity, i.e. specific forms of practice - mapping, prototyping, creating para-institutions. Within the framework of the proposed considerations, reflection on artivism is combined with the theory of "transactivist engagement". This proposal also highlights the translocal nature of artivism, which focuses more and more on supra-local coalition, mutual support, distribution of tools and knowledge, while remaining sensitive to the diversity of local contexts. It is important for the analysis to indicate the relationship between anticrisis artivism and critical variants of urban studies (primarily the neo-Lefebvre perspective) and their transformations within the ontological movement in urban studies. These perspectives of critical urban studies and the imaginative dimension of critical urban theory remain crucial to identifying the "urban nature" of artivism: refreshing the manifest of "right to the city", reflecting on the "engagement politics" and implementing anticrisis attitudes and practices.Item Ludzie i pszczoły. Ochrona niematerialnego dziedzictwa kulturowego i relacje międzygatunkowe w ujęciu antropologicznych badań nad bartnictwem w Polsce(2023) Echaust, Karolina; Brzezińska, Anna Weronika. PromotorDziedzictwo jest kategorią wieloaspektową, charakteryzującą się zmiennością w obszarze społeczno-kulturowych relacji. Celem rozprawy doktorskiej jest ukazanie mechanizmów kształtowania się i ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego w kontekście relacji międzygatunkowych. Materiał empiryczny, na podstawie którego została napisana niniejsza praca, zebrałam prowadząc antropologiczne badania terenowe wśród społeczności bartników, w wybranych miejscach w Polsce. Praca jest osadzona w nurcie humanistycznych badań nad środowiskiem (ang. environemtal humanities) (Emmet, Nye 2017), łącząc etnografię wielogatunkowej (ang. multispecies ethnography) (Tsing 2005; Latour 2020) i ekologią polityczną (Latour 2009, 2010) z dziedzictwem kulturowym (ang. heritology). Ukazując społeczną i kulturową praxis (Bauman 2012: 283) praktyk, zwyczajów, tradycyjnej wiedzy i umiejętności bartników, zaproponowałam kompleksowe spojrzenie na bartnictwo, jako na proces zmian społeczno-kulturowych, efektem których jest nowa wartość dziedzictwa – „gdzie to co społeczne, powraca jako powiązane” (Latour 2010: 152). Poruszając się w sferze dziedzictwa, patrzę na współczesne praktyki bartnicze jak na proces i relacje zachodzące „między dziedzictwami”, które heritolog Rodney Harrison definiuje jako „top-down heritage” (odgórne) i „bottom-up heritage” (oddolne) (Harrison 2010:16-19). W mojej pracy spoglądam zatem na dziedzictwo w dwóch wymiarach: 1) instytucjonalnym i 2) praktyk bartników, badając mechanizmy i relacje zachodzące pomiędzy tymi wymiarami. Rozprawa doktorska składa się z wprowadzenia, pięciu rozdziałów, zakończenia oraz bibliografii i aneksu. Heritage is a multifaceted category characterized by variability in socio-cultural relations. The aim of the doctoral dissertation is to show the formation and protection of intangible cultural heritage in the context of interspecies relations. The empirical material based on which the research was carried out was collected from anthropological field research among beekeepers in selected places in Poland. The work is embedded in the field of environmental humanities (Emmet, Nye 2017), linking multispecies ethnography (Tsing 2005; Latour 2020) and ecology of cooperation (Latour 2009, 2010) with cultural heritage (heritology). Showing the cultural praxis (Bauman 2012: 283) of practices, customs, exclusive knowledge, and skills of honey hunters, entering the view of honey hunting as a process of socio-cultural changes, which is the new value of heritage - "where what is social returns as related” (Latour 2010: 152). moving in the field of heritage, I look at contemporary honey hunting practices as a process and relations occurring "between heritage", which the heritologist Rodney Harrison defines as "heritage from above" (from above) and "heritage from below" (from below) (Harrison 2010:16-19). In my work, I look at heritage in two dimensions: 1) institutional and 2) honey hunters' practices, examining the mechanisms and relationships between these dimensions.Item Dziedzictwo kulturowe w procesie przemian na przykładzie Zagłębia Dąbrowskiego(2023) Skonieczna-Gawlik, Dobrawa; Brzezińska, Anna Weronika. PromotorW pracy przedstawiam dziedzictwo kulturowe Zagłębia Dąbrowskiego w ujęciu historycznym z uwzględnieniem zachodzących przeistoczeń. Uwypuklam szczególnie te aspekty kulturowe, które zostały dostosowane do istniejących warunków oraz potrzeb, na nowo zaadaptowane – obecne są w zagłębiowskiej tradycyjnej kulturze ludowej do dziś. Dążę do ukazania aktualnego obrazu dziedzictwa kulturowego Zagłębia Dąbrowskiego oraz przedstawienia procesu jego przemiany, skupiając się przed wszystkim na tych elementach tradycyjnej kultury, która świadczy o przekazywaniu, zachowywaniu, przejmowaniu i przystosowywaniu tradycji, również w sytuacjach nieoczywistych, nagłych, takich jak pandemia Sars-Cov-2. Zakres terytorialny pracy dotyczy obszaru Zagłębia Dąbrowskiego leżącego na terenie województwa śląskiego, obejmującego ze względu na podział administracyjny powiaty: będziński, myszkowski, olkuski, zawierciański oraz dwa miasta na prawach powiatu: Sosnowiec oraz Dąbrowę Górniczą. Praca zakresem czasowym odnosi się do dwóch dekad XIX w., XX w. oraz początku XXI w. Rozprawa składa się z czterech rozdziałów, wprowadzenia, wniosków końcowych, bibliografii, netografii oraz aneksów zawierających wykaz rozmówców, wybrane kwestionariusze badawcze, spis fotografii, map, tabel oraz zastosowanych w pracy skrótów. In the present work the cultural heritage of Zagłębie Dąbrowskie in historical terms is presented, taking into account the transformations which has taken place. In particular those cultural aspects are emphasized that have been adapted to the existing conditions and needs, re-adapted - they are present in Zagłębie's traditional folk culture up to day. The current image of the cultural heritage of Zagłębie Dąbrowskie and the process of its transformation are shown, focusing primarily on those elements of traditional culture that give evidence of the transmission, preservation, taking over and adaptation of tradition, also in non-obvious, unexpected situations, such as the Sars-CoV-2 pandemic. The territorial scope of the present work concerns the area of Zagłębie Dąbrowskie, a highly industrialised and densely populated region in the Silesian Voivodeship, covering, due to the administrative division, the poviats of Będzin, Myszków, Olkusz, Zawiercie and two cities with poviat rights: Sosnowiec and Dąbrowa Górnicza. The time range of the work discusses two decades of the 19th century, the whole 20th and the beginning of the 21st century. The work is divided into four chapters, an introduction, final conclusions, bibliography, netography and attachments covering a list of informants, selected research questionnaires, a list of photographs, maps, tables and abbreviations used in the present thesis.Item Jakie to uczucie być pracownikiem migrującym? Etnografia afektywnego zarządzania i doświadczeń cudzoziemców uczących angielskiego w Chinach(2023) Kujawa, Izabela; Schmidt, Jacek. PromotorNiniejsza rozprawa koncentruje się na migracji międzynarodowej do Chińskiej Republiki Ludowej, a konkretnie na doświadczeniach osób wykonujących tam (delegalizowaną, ang. illegalized) pracę jako nauczyciele języka angielskiego. W oparciu o łącznie siedemnasto miesięczne etnograficzne badania terenowe prowadzone w Shenzhen w latach 2014-2019 badam sytuację tych migrantów, ukształtowaną przez nich samych, jak również przez szerszy kontekst współczesnych Chin (z ich aspiracjami politycznymi i gospodarczymi oraz umiędzynarodowieniem jako celem) oraz globalnego i lokalnego przemysłu nauczania języka angielskiego (ang. ELT industry) (z jego neoliberalną logiką). W rozprawie śledzę proces, w którym stają się migrantami (rozdział 3) i pracownikami (rozdział 4) oraz budują i podtrzymują wspólnotę (rozdział 5). Szczególną uwagę zwracam na obszar emocji. Badam afektywne wymiary politycznych, społecznych i kulturowych sił kształtujących różne elementy życia migrantów: ich motywację do wyjazdu i pozostania w Chinach, ich strategie radzenia sobie z regulacjami i ich wdrażaniem, ich działania w środowisku pracy i relacje z innymi ludźmi. Traktuję emocje jako kluczową część indywidualnych doświadczeń życiowych migrantów, jako istotny element kolektywnych struktur, do których należą i w ramach których funkcjonują i wreszcie jako ważne narzędzie systemu rządzenia, któremu są podporządkowani. W całej rozprawie odkrywam ten ostatni element przez pryzmat „afektywnego rządzenia”, które rozumiem jako technologie dyscyplinujące i rządomyślności, które sięgają po emocje w celu ustanowienia pożądanych zachowań, racjonalności i podmiotowości. W analizowanym przypadku taki sposób rządzenia prowadzi do formowania uległych pracowników migrujących oraz tworzenia i podtrzymywania struktur, które są dla nich szkodliwe. Jednocześnie pokazuję, że emocje mogą również stać się kamieniem węgielnym wspólnoty, która sama w sobie może być uznana za formę oporu i która prowadzi do dalszych form sprzeciwu. This dissertation focuses on international migration to the People’s Republic of China, specifically the experiences of people performing (illegalized) work as English teachers there. Based on seventeen months of ethnographic fieldwork conducted in Shenzhen from 2014 to 2019, I explore the situation of these migrants as shaped by themselves as well as by the broader context of post-reform China (with the country’s political and economic aspirations and goal of internationalization) and the global and local English language teaching (ELT) industry (with its neoliberal logic). In the dissertation, I trace their steps: as they become migrants (Chapter 3) and workers (Chapter 4), and as they build and maintain a community (Chapter 5). I pay particular attention to the field of emotions. I explore the affective dimensions of the political, social, and cultural forces at work in the lives of migrant workers: in their motivations for migrating and staying in China, in their strategies for coping with regulations and their implementation on the ground, in their actions in the work environment, and in their relationships with others. I approach emotions as a core part of migrants' individual lived experiences, as an essential element of the collective structures to which they belong and within which they operate, and finally as an important tool of the system of governance to which they are subordinated. Throughout the dissertation, I uncover the latter through the lens of "affective governance," which I understand as disciplinary and governmental technologies that rely on emotions to establish desirable behaviors, rationalities, and subjectivities. In the case analyzed, such a mode of governance leads to the formation of docile migrant workers and the production and maintenance of structures that are detrimental to their position and well -being. At the same time, I show that emotions can also become a cornerstone of a community, constituting a form of counter-conduct in itself and lead to other forms of resistance.Item Między badaniem antropologicznym a aktywizmem społecznym: optymalizacja funkcjonowania lokalnych wspólnot z udziałem migrantów. Na przykładzie Poznania(2023) Sydow, Karolina; Schmidt, Jacek. PromotorNa cykl składa się siedem tekstów: publikowane artykuły, opracowania o charakterze raportów, rozdział w publikacji zbiorowej oraz manuskrypt. We wszystkich tekstach opieram się na własnych doświadczeniach jako badaczki (badania indywidualne i zespołowe) oraz praktyczki – współzałożycielki i członkini organizacji pozarządowej stale współpracującej z samorządem, zdobytych w ramach anthropology at home, gdzie terenem jest Poznań i jego okolice. Prowadzone przeze mnie rozważania dotyczą optymalizacji funkcjonowania wspólnoty lokalnej; optymalizacji uwzględniającej fakt, że w jej skład wchodzą także cudzoziemscy mieszkańcy. Przedmiotową tematykę zgłębiałam z jednej strony poprzez badania potrzeb migrantów, z drugiej zaś badania percepcji migracji i migrantów przez przedstawicieli samorządu. Dodatkowo aktywność badawczą uzupełniałam działalnością praktyczną wśród migrantów i przedstawicieli samorządu, która bazowała bezpośrednio na wnioskach płynących z badań. Wszystkie aspekty mojej antropologicznej aktywności znajdują odzwierciedlenie w prezentowanych tekstach tworzących zwartą tematycznie i powiązaną ze sobą całość. Poszczególne elementy cyklu dopełniają się tematycznie i w rezultacie składają się na całościowy obraz zjawiska wskazanego jako temat rozprawy. The series consists of seven texts: published articles, studies in the type of reports, a chapter in a collective publication and a manuscript. In all the texts I base on my own experience as a researcher (individual and team research) and a practitioner - co-founder and member of an NGO constantly cooperating with the local government. All my experiences were gained within the framework of anthropology at home, where the field is Poznań and its surroundings. The deliberations I have been conducting are about optimizing the functioning of the local community; an optimization that takes into account the fact that it also includes foreign residents. I explored the topic through research into the needs of migrants on the one hand, and research into the perception of migration and migrants by local government representatives on the other. In addition, I supplemented my research activity with field engagements among migrants and local government representatives, which were based directly on the findings of the research. All aspects of my anthropological activity are reflected in the presented texts that form a thematically compact and interrelated unit. The individual pieces of the series complement each other thematically and, as a result, make up a comprehensive picture of the phenomenon indicated as the subject of the dissertation.Item Urbanocen – kulturowe rozszerzenie propozycji antropocenu(2023) Chwałczyk, Franciszek; Rewers, Ewa. PromotorWe wstępie nakreślony zostaje kontekst tej teoretycznej pracy oraz postawione są cele (główne i szczegółowe): to przede wszystkim uwzględnienie przestrzennego wymiaru antropocenu, wskazanie miejskiego źródła antropocenu – a więc ukazanie go jako urbanocen – oraz wypracowanie adekwatnej ontoepistemologii urbanocenu. W rozdziale pierwszym przedstawiony zostaje antropocen, niektóre alternatywne jego nazwy i ujęcia (inne „-ceny” – spis zebranych 131 propozycji dostępny jest w Aneksie) oraz stosowane w pracy metody i podejścia (zaangażowany pluralizm, świecka teologia negatywna, wyobraźnia ontologiczna). Skonstruowane zostają tam również podstawowe elementy ontoepistemologii urbanocenu: sieci, sfery, kale, porażenia i przedłużenia (pokazane na historycznych przykładach miejskich). Na rozdział drugi składa się przede wszystkim dyskusja z kapitałocenem, planetarną urbanizacją i miejskimi „-cenami” (metropocen, astycen, urbanocen w ujęciu Santa Fe Institute). Za główny przykład służy tu historyczny miejski metabolizm energii i żywności oraz model relacji dawnych miast z otaczającym je środowiskiem. Drugi rozdział kończy się omówieniem i przyjęciem koncepcji infrastruktur jako głównego filaru ontoepistemologii urbanocenu oraz użyciem jej do zinterpretowania czasu jako infrastruktury miejskiej (na podstawie przywoływanych badań). W rozdziale trzecim rozwijane są kategorie porządku i nieporządku a kultura zostaje ujęta jako porządkowanie (z podstawą m.in. w przetwarzaniu predykcyjnym) oraz wskazana jako organizator środowisk (silnie związany z wnętrzami i zewnętrzami przestrzeni miejskiej) i proces stojący u podstaw urbanocenu. Zostaje też podjęty dialog z entropocenem i negantropocenem a jako drugi filar ontoepistemologii urbanocenu proponowane są praktyki. Rozdział czwarty traktuje o poznawczym wymiarze urbanocenu. Z jednej strony wskazuje się tam miasta jako wytwórnie wiedzy i środowiska poznania (dzięki jego rozpraszaniu) używając przykładów historycznych: centrów kalkulacji jak XVII-wieczny Amsterdam czy różnych miejskich instytucji. Z drugiej strony proponuje się tam rozszerzenia jako trzeci filar ontoepistemologii urbanocenu oraz wskazuje się poznawcze uwikłanie agentów w miejskie środowiska i infrastruktury (jak np. ta samochodowa) – uwikłanie wynikające z elastyczności tychże infrastruktur. Zakończenie zdaje sprawę z realizacji celów oraz zawiera wypracowaną koncepcję urbanocenu ujętą w skrótowej i syntetycznej formie. The introduction outlines the context of this theoretical work and sets the goals (main and specific): first of all, taking into account the spatial dimension of the Anthropocene, second identifying the urban base for the Anthropocene - and therefore presenting it as the Urbanocene - and third developing an adequate ontoepistemology of the Urbanocene. The first chapter presents the Anthropocene, some alternative names and approaches to it (other "-cenes" - he list of 131 proposals is available in the Annex), methods and approaches used in the work (engaged pluralism, secular negative theology, ontological imagination). The basic elements of the ontoepistemology of the Urbanocene are also constructed here: networks, spheres, scales, extensions and numbifications (shown on historical urban examples). The second chapter consists primarily of a discussion with the Capitalocene, planetary urbanization and urban "-cenes" (Metropocene, Astycene, Santa Fe Institute's Urbanocene). The main examples here are the historical urban energy and food metabolism and the model of the relationship of cities with their surrounding environment. The second chapter ends with a discussion and adoption of the concept of infrastructures as the main pillar of the ontoepistemology of the Urbanocene and using it to interpret time as an urban infrastructure (based on the cited research). In the third chapter, the categories of order and disorder are developed and culture is presented as ordering (with its basis, among others, in predictive processing theory) and indicated as the organizer of environments (strongly related to the interior and exterior of urban space) and the process at the base of the Urbanocene. A dialogue with the Enthropocene and Neganthropocene is also undertaken, and concept of practices is proposed as the second pillar of the ontoepistemology of the Urbanocene. Chapter four deals with the cognitive dimension of the Urbanocene. On the one hand, it shows cities as producers of knowledge and environments of cognitions (thanks to its distribution), using historical examples of centers of calculation such as 17th-century Amsterdam or various urban institutions. On the other hand, it proposes conceptr of extensions as the third pillar of the ontoepistemology of the Urbanocene and indicates the cognitive entanglement of agents in the urban environments and infrastructures (such as the car infrastructure) - an entanglement that results from the plasticity of these infrastructures. The conclusion reports on the achievement of the goals and contains the developed concept of the Urbanocene presented in a short and synthetic form.Item Ambient. Kultury słuchania i sposoby posługiwania się dźwiękiem(2023) Kędziora, Piotr; Moraczewski, Krzysztof. PromotorPraca doktorska Ambient. Kultury słuchania i sposoby posługiwania się dźwiękiem podejmuje zagadnienie muzyki ambient jako gatunku muzycznego oraz kategorii opisowej współczesnej kultury muzycznej. Stanowi syntezę perspektyw poznawczych, możliwych do wykorzystania przy analizie ambientu oraz historyczny przegląd praktyk artystycznych związanych z ambientem, oraz szeroko pojętą muzyką tła. W centralnym miejscu wywodu znajduje się szeroko omawiany i teoretycznie rekonstruowany typ słuchania ambientowego, jednocześnie najistotniejszy komponent definicji ambientu, jak i ważny z wielu względów aspekt interpretacji współczesnych kultury słuchania.Item Teatr i krytyka instytucjonalna w Polsce. Od krytyki instytucjonalnej do praktyki instytuującej(2022) Pałka, Magdalena; Wachowski, Jacek. PromotorRozprawa poświęcona jest krytycznej refleksji nad polskim teatrem jako instytucją. Analizuję w niej, w jaki sposób polskie środowisko teatralne problematyzuje kwestię instytucji teatru (poprzez przedstawienia, projekty kuratorskie, rozważania teoretyczne, aktywizm) oraz jaki odzew znajdują w nim rozważania dotyczące instytucji sztuki sformułowane w obrębie krytyki instytucjonalnej. W pierwszym rozdziale pracy zbieram najważniejsze wypowiedzi odnoszące się do krytyki instytucji sztuki z tych obszarów, w których od lat 60. pojawiały się najczęściej: sztuk wizualnych i krytycznych studiów muzealnych. Rozdział drugi poświęcony został krytyce instytucjonalnej w Polsce w sztukach wizualnych i performansie, począwszy od lat 70. XX wieku. Jak pokazuję w rozprawie, artystki i artyści poddali krytyce zarówno system kształtowany przez PZPR, jak i dominującą, opozycyjną narrację narodowo-katolicką. W dalszej części zajmuję się krytyką instytucjonalną w Polsce po przemianie ustrojowej. W rozdziale trzecim przechodzę do krytyki instytucjonalnej w polskim teatrze. Poszukuję śladów myślenia krytyczno-instytucjonalnego w teatrze PRL-u, następnie opisuję najważniejsze wydarzenia kształtujące politykę kulturalną Polski po 1989 roku i ich wpływ na funkcjonowanie systemu teatralnego. W kolejnej części szczegółowo przedstawiam tematykę poruszaną w ramach krytyki instytucjonalnej w latach 2014-2021. Wskazuję na związek krytyki instytucjonalnej teatru z krajobrazem społeczno-politycznym po 2015 roku i krytyką feministyczną.Item Autodefinicja profesji muzealnika w perspektywie partycypacji społecznej. Antropologiczne studium przypadku wybranych muzeów wielkopolskich(2022) Janaszak, Michalina; Brzezińska, Anna Weronika. PromotorW prezentowanej pracy zajmuję się kwestią tożsamości muzealników w kontekście partycypacji społecznej. Interesuje mnie rola, jaką pełnią profesjonaliści we współczesnych muzeach, których funkcjonowanie podlega obecnie – szczególnie na przestrzeni ostatnich dekad – znaczącym przemianom. Rozprawa, opierająca się na wywiadach etnograficznych przeprowadzonych z muzealnikami, stanowi antropologiczne studium czterech przypadków wybranych wielkopolskich muzeów. Są to: Muzeum Okręgowe Ziemi Kaliskiej w Kaliszu, Muzeum Okręgowe w Pile, Muzeum-Zamek Górków w Szamotułach i Muzeum Zamek Opalińskich w Sierakowie. Praca składa się z wprowadzenia, pięciu rozdziałów, podsumowania oraz bibliografii i aneksu. Celem rozprawy jest ukazanie sposobu postrzegania zawodu muzealnika z wewnętrznej perspektywy oraz przedstawienie problemów tożsamościowych owej specyficznej grupy w kontekście partycypacji społecznej i przemian zachodzących w muzealnictwie.Item Nieśmiertelność. Technokulturowe strategie współczesności(2022) Nowaczyk-Basińska, Katarzyna; Guderian-Czaplińska, Ewa. Promotor; Jelewska, Agnieszka. PromotorCelem mojej pracy jest opisanie oraz zanalizowanie związków i zależności między nowymi sposobami rozumienia pojęcia ludzkiej nieśmiertelności a zaawansowanymi technologiami i wynikających z nich przemian społeczno-kulturowo ostatnich dwóch dekad. W XXI wieku pojęcie nieśmiertelności przestaje bowiem funkcjonować jako bezpieczna przestrzeń eksperymentów myślowych, ale za sprawą najnowszych technologii staje się praktycznym wyzwaniem i zadaniem obecnego stulecia. Nieśmiertelność nie jest już domeną jedynie filozofii, religii czy sztuki, ale zaczyna funkcjonować w nieznanych dotąd obszarach – od sztucznej inteligencji, algorytmów, programowania przez badania laboratoryjne aż po rynek i marketing. Zremediowana i zrekontekstualizowana nie tylko uzyskuje bezprecedensową w historii formę produktowo-usługową, ale zmienia także fundamentalne założenia ontologiczne dotyczące śmierci. W pracy stawiam sobie następujące zadania: (1) wyodrębnienie, opisanie i krytyczną analizę technokulturowych strategii wytwarzania nieśmiertelności w XXI wieku; (2) próbę zredefiniowania terminu „nieśmiertelności” w kontekście rozwijających się technologii; (3) opisanie najważniejszych przemian kulturowo-społecznych będących wynikiem nowych form unieśmiertelnia oraz (4) zaproponowanie nowego obszaru badań, który określam jako studia nad nieśmiertelnością (immortality studies).Item Folkloryzm jako forma ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego? Studium przypadku wybranych weselnych widowisk obrzędowych z Wielkopolski z perspektywy antropologii folkloru(2021) Dziubata, Karolina; Brzezińska, Anna Weronika. PromotorRozprawa doktorska skupia się na relacji między folkloryzmem a ochroną niematerialnego dziedzictwa kulturowego na przykładzie weselnych widowisk obrzędowych w Wielkopolsce. To sztuki widowiskowe oparte na tradycyjnej obrzędowości weselnej charakterystycznej dla danego obszaru, wykonywane przez regionalne zespoły folklorystyczne. Spektakle przedstawiają elementy folkloru tradycyjnego (m.in. tańce, muzykę, pieśni, gwarę, stroje) w których odzwierciedlają się dawne warunki życia lokalnej społeczności. Celem rozprawy jest poznanie funkcji weselnych widowisk obrzędowych w lokalnym krajobrazie kulturowym w kontekście koncepcji folkloryzmu i systemu ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego na przykładzie działalności wybranych widowisk i wykonujących je zespołów folklorystycznych. Praca umocowana jest w paradygmacie antropologii folkloru i folklorystyki antropologicznej (Sulima 1985, Kowalski 1990) i stanowi próbę antropologicznej odpowiedzi na pytanie, czy weselne widowiska obrzędowe, postrzegane jako zjawisko należące do kategorii folkloryzmu, stanowią formę ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Zgodnie z koncepcją Józefa Burszty rozumiem folkloryzm jako zjawisko polegające na stosowaniu wybranych treści i form folkloru w sytuacjach zaaranżowanych (1969: 88; 1987: 142-143) i w takich kategoriach postrzegam weselne widowiska obrzędowe – jako symboliczną reprezentację tradycyjnej obrzędowości rodzinnej.Interesują mnie motywacje i konsekwencje podejmowania tego typu działań przez członków zespołów folklorystycznych, sposoby rozumienia folkloru, odtwarzanie i zarządzanie elementami niematerialnego dziedzictwa kulturowego oraz ich wykorzystanie do celów społecznych, ekonomicznych i politycznych. Studia przypadku omawiane w niniejszej pracy stanowią trzy weselne widowiska obrzędowe: Wesele szamotulskie, Wesele przyprostyńskie i Wesele biskupiańskie. Wybór ten został uzasadniony ilością dostępnych na ich temat materiałów, ciągłością i częstotliwością wystawiania spektakli, a także ich związkiem z wpisaniem Tradycji weselnych z Szamotuł i okolic, Tradycji dudziarskich w Wielkopolsce oraz Tradycji kulturowych Biskupizny na Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego. W rozprawie argumentuję, że widowiska te stały się istotnym elementem lokalnych i regionalnych krajobrazów kulturowych, trwale wpisując się w życie ich mieszkańców. Rozprawa składa się z siedmiu rozdziałów, wstępu, zakończenia, bibliografii oraz aneksu zawierającego wykaz przeprowadzonych wywiadów i wykorzystanych ankiet. Pracę podsumowuje Zakończenie, w którym zamieściłam manifest zmodyfikowanej metodologii badania folkloru i folkloryzmu. W ślad za Reginą Bendix (1997) proponuję dekonstrukcję języka autentyczności i odmawiam używania go do celów opisowych. Celem mojej pracy nie jest ekspercka ocena autentyczności weselnych widowisk obrzędowych, lecz ustalenie ich miejsca, znaczenia i funkcji we współczesnym lokalnym krajobrazie kulturowym.