Orzeł i krzyż. Etnografia historyczności

Abstract

Praca stanowi antropologiczne studium widowiska historycznego „Orzeł i krzyż”, realizowanego w Murowanej Goślinie z udziałem zespołu ponad 300 wolontariuszy. Spektakl, wystawiany kilkukrotnie w każdym letnim sezonie, ma ambicje tworzenia syntetycznego podsumowania dziejów Polski. Celem dysertacji jest wskazanie, w jaki sposób udział w przygotowaniach widowiska porządkuje zależności między przeszłością, teraźniejszością i przyszłością, a więc odpowiedź na pytanie o konstytuującą się w tych warunkach historyczność. Etnograficzna metoda badań, w tym udział w widowisku w roli aktora, jest uzupełniona o działania z zakresu badań artystycznych. Doświadczenia terenowe stanowią podstawowe źródło dalszych analiz, prowadzonych z wykorzystaniem trzech perspektyw teoretycznych. Każda z nich – performatywna, krytyczna rewizja koncepcji communitas oraz perspektywa antropologicznych badań sztuki partycypacyjnej – pozwala dostrzec kolejne aspekty praktyk, relacji i wyobrażeń dotyczących przeszłości, funkcjonujących w społecznym otoczeniu widowiska. Argumentacja prowadzi do wniosku, że nieco inaczej niż w przypadku podobnych praktyk rekonstruktorskich, w których przeszłość zyskuje obecność w teraźniejszości poprzez afekt, doświadczenie materialnych detali otoczenia lub immersyjność tworzonych reprezentacji – dla goślińskiej historyczności kluczowe są międzyludzkie relacje.

This work is an anthropological study of the historical spectacle “The Eagle and the Cross,” staged in Murowana Goślina with the participation of a team of over 300 volunteers. The spectacle, staged several times each summer season, aims to create a synthetic summary of Polish history. The aim of the dissertation is to show how participation in the preparation of the spectacle organizes the relationships between the past, present, and future, thus answering the question of historicity as it is constituted in these conditions. The ethnographic research method, including participation in the performance as an actor, is supplemented by artistic research. Field experiences are the primary source for further analysis, conducted using three theoretical perspectives. Each of them, based upon performance studies, critical revision of the concept of communitas, and the perspective of anthropological research on participatory art—reveals further aspects of practices, relationships, and ideas about the past that function in the social environment of the spectacle. The conclusion is that, differently than in the case of similar reconstruction practices, in which the past gains presence in the present through affect, the experience of material details of the environment, or the immersiveness of the representations created, interpersonal relationships are key to “The Eagle and the Cross” historicity