Koncepcja normatywności prawa w ujęciu inferencjalistycznym

Abstract

W jaki sposób prawo wpływa na działania swoich adresatów? Dlaczego postępowanie zgodne z prawem ma charakter obowiązkowy? Skąd wynika obowiązkowy charakter przestrzegania norm prawnych? Zacytowane pytania, odnoszące się w istocie do starych problemów filozoficzno- i teoretycznoprawnych, obejmują zagadnienia stanowiące przedmiot współczesnej debaty na temat normatywności prawa. W debacie tej nie ma jednak konsensusu co do tego, jak rozumieć normatywność prawa, ani jak ją wyjaśniać. Aby wypełnić tę teoretyczną lukę, proponuję alternatywną dla dotychczasowych ujęć koncepcję normatywności prawa, opartą o założenia teorii inferencjalistycznej Roberta Brandoma. Pomimo, że inferencjalizm został sformułowany jako stanowisko z dziedziny filozofii języka, teoria ta pozwala na sformułowanie oryginalnego stanowiska na temat normatywności prawa. Celem pracy doktorskiej jest więc wskazanie problemów, których rozwiązanie stanowi warunek wystarczający sformułowania koncepcji normatywności prawa, a następnie przedstawienie na te pytania odpowiedzi, z uwzględnieniem inferencjalistycznej aparatury pojęciowej. Praca została podzielona na cztery rozdziały. W pierwszym rozdziale wskazuję na podstawowe problemy, jakie w literaturze teoretycznoprawnej łączy się wyjaśnianiem normatywności prawa, a także przedstawiam podstawowe typy koncepcji normatywności prawa. Na koniec, odnoszę się także do rozumienia problemu normatywności prawa w polskiej teorii prawa. W drugim rozdziale przedstawiam podstawowe założenia inferencjalizmu R. Brandoma. Zaprezentowane tam uwagi dotyczące koncepcji inferencjalistycznej mają na celu przybliżenie rozumienia dwóch kluczowych – z punktu widzenia założeń niniejszej pracy – pojęć, jakimi jest praktyka dyskursywna i jej normatywność. W trzecim rozdziale wskazuję powody, dla których uważam, że koncepcja inferencjalistyczna nadaje się jako narzędzie do analizy normatywności prawa. W tym celu przyjmuję jednak założenia, że praktykę prawną można uznać za podtyp ogólnej praktyki językowej, z uwzględnieniem jednak jej szczególnego, instytucjonalnego charakteru. W ostatnim, czwartym rozdziale pracy formułuję metateoretyczne założenie, że można sformułować koncepcję normatywności prawa, jeśli przedstawi się odpowiedź na trzy problemy: (1) problem dawania racji do działania, (2) problem ontologiczny, (3) oraz problem użycia słownictwa normatywnego w prawie. Następnie, przedstawiam odpowiedzi na te problemy z perspektywy inferencjalistycznej. W odpowiedzi na pierwszy problem przedstawiam inferencjalistyczny model wyjaśnienia dawania racji do działania i uznaję, że wyjaśnienie dawania racji w prawie odnosi się do interakcji zachodzących między co najmniej dwoma podmiotami z uwagi na mające miejsce w toku praktyki prawnej fakty uznawania działań za uzasadnione oraz fakty "dziedziczenia" przeszłych racji uznanych w toku tej praktyki za uzasadnione. Drugi problem został rozwiązany poprzez wskazanie dwóch typów faktów, z których jedne sprawiają, że twierdzenia o obowiązkach prawnych stają prawdziwe, oraz drugi, zgodnie z którym mają one status racji do działania. Za pierwszy typ faktów na gruncie inferencjalistycznej koncepcji normatywności prawa zostały uznane fakty uznawania działania za uzasadnione w toku praktyki prawnej, natomiast za typ drugi – fakty o dziedziczeniu racji. Przyjęłam, że między wyróżnionymi typami faktów zachodzi relacja pragmatycznego ugruntowania. Problem trzeci został rozwiązany poprzez wskazanie, że słownictwo normatywne używane do konkretyzacji sytuacji prawnych ujawnia treść normy prawnej, do której się odnosi. Sformułowana koncepcja normatywności prawa kładzie silny nacisk na praktyczny i społeczny wymiar normatywności prawa, ponieważ wyjaśnia treść norm prawnych oraz ich statusu jako racji do działania przez pryzmat działań, jakie w toku praktyki prawnej podejmują podmioty w nią zaangażowane.

How does the law influence the actions of its addressees? Why is compliance with the law compulsory? And where does law’s obligatory character come from? The above questions, which refer to in fact old problems of the theory and philosophy of law, cover the issues that are at the core of the contemporary debate about the normativity of law. In this debate, however, there is no consensus on how to understand the normativity of law itself or how to explain it. In order to address this theoretical gap, I present an alternative conception of the normativity of law, drawing upon the inferentialist theory of R. Brandom. While inferentialism was originally formulated within the domain of philosophy of language, this theoretical framework enables presenting an original position on the normativity of law. The aim of the present doctoral dissertation is twofold: firstly, to identify the problems whose solution is a sufficient condition for the formulation of the conception of normativity of law, and secondly, to present answers to these questions, taking into account the inferentialist conceptual apparatus. The dissertation is divided into four chapters. The first chapter is concerned with highlighting the fundamental challenges that are traditionally associated with explaining normativity of law. It also encompasses the presentation of the fundamental types of conceptions of normativity of law. Finally, I also refer to the understanding of the problem of normativity of law in Polish legal theory. In the second chapter I present the basic assumptions of R. Brandom’s inferentialism. This recapitulaion is aimed at clarifying the understanding of the two key concepts form the perspective of the topic of the dissertation: the concepts of discursive practice and its normativity. In the third chapter, I indicate the reasons why I believe that the inferentialist theory is suitable as a tool for analysing the normativity of law. In order to do so, however, I make the assumption that legal practice can be considered as a particular subtype of general linguistic practice, taking into account, however, its particular institutional character. In the final, fourth chapter of the thesis, I formulate the metatheoretical assumption that for the purposes of formulating a conception of normativity of law, it is sufficient to answer the three following problems: (1) the problem of reason-giving, (2) the ontological problem, (3) and the problem of the use of normative vocabulary in law. Next, I present answers to these problems from an inferentialist perspective. In response to the first problem, I present an inferentialist model of normative explanations of reason-giving in law. According to this model, the explanation of reason-giving in law refers to interactions occurring between two or more actors due to the facts taking place in the course of legal practice: the facts of recognising an action as justified and the facts of "inheriting" past reasons recognised as justified in the course of practice. The second problem was solved by identifying two types of facts, one of which makes the statements about legal obligations true and the other - facts according to which they have the status of reasons for action. The former facts were considered to be facts about justification of actions, while the latter were considered to be facts of succession of reasons. I assumed that between these types of facts occurs a relation of pragmatic grounding. The third problem was addressed by showing that the normative vocabulary used to concretize legal situations reveals the content of the legal norm to which it refers. The conception of the normativity of law that has been formulated places a strong emphasis on the practical and social dimensions of the normativity of law, as it explains the content of legal norms and their status as reasons for action through the prism of the actions taken by actors involved in the legal practice.