Empatia poza antropocentryzmem i eurocentryzmem w teorii historii

Abstract

Niniejsza rozprawa bada problem empatii w teorii historii, proponując reinterpretację tego pojęcia w kontekście współczesnych kryzysów politycznych, społecznych i środowiskowych. Autorka wskazuje, że dominujące zachodnie ujęcia, skoncentrowane na relacjach międzyludzkich i zakorzenione w myśleniu eurocentrycznym, zaniedbują rolę afektu, wyobraźni, relacji międzygatunkowych oraz odpowiedzialności wobec przyszłych pokoleń. Celem rozprawy jest repozycjonowanie empatii w teorii historii poprzez poszerzenie jej zakresu pojęciowego i ukazanie potencjału dla bardziej odpowiedzialnej i zrównoważonej praktyki historiograficznej. Empatia przedstawiona jest jako epistemiczna i etyczna zdolność umożliwiająca zaangażowanie w relacje z ludzkimi i nieludzkimi Innymi oraz z przyszłymi pokoleniami. Kluczowe pytania dotyczą empatii wobec bytów radykalnie odmiennych, kultywowania empatii transgatunkowej i przyszłościowej oraz podważania linearnego czasu, myślenia binarnego i kolonialnych hierarchii wiedzy. Najbardziej innowacyjnym wkładem pracy jest triadyczny model empatii: transkulturowej (dialog między wiedzą zachodnią i wiedzami indygenicznymi), transgatunkowej (przekraczającej granice ludzi i nieludzi) oraz transgeneracyjnej (odpowiedzialność wobec przyszłych pokoleń). Propozycje te osadzone są w analizach prac LaCapry, Krenaka, Barataya, Despret oraz powieści Robinsona The Ministry for the Future. Rozprawa ma charakter interdyscyplinarny, łącząc filozofię i teorię historii, studia nad zwierzętami, humanistykę środowiskową i wiedze indygeniczne. Autorka konkluduje, że empatia może stanowić fundament przyszłościowej refleksji historycznej i funkcjonować jako imperatyw etyczny oraz narzędzie badawcze wykraczające poza antropocentryczne i eurocentryczne ramy, wspierając bardziej odpowiedzialną, inkluzywną i ponad-ludzką humanistykę.

This dissertation examines the problem of empathy in the theory of history, offering a reinterpretation of the concept in the context of political, social, and environmental crises. It argues that dominant Western approaches, focused on interhuman relations and embedded in Eurocentric thinking, neglect affect, imagination, interspecies relations, and responsibility toward future generations. The aim is to reposition empathy within historical theory by expanding its conceptual scope and exploring its potential for a more responsible and sustainable practice of history. Empathy is presented as an epistemic and ethical capacity enabling engagement with human and nonhuman Others and with those not yet born. Key questions concern empathizing with radically different beings, cultivating transspecies and future-oriented empathy, and disrupting linear time, binaries, and colonial hierarchies of knowledge. The dissertation’s most innovative contribution is a triadic model: transcultural (dialogue between Western and Indigenous knowledges), transspecies (crossing human–nonhuman boundaries), and transgenerational (responsibility toward future generations). These ideas are grounded in analyses of works by LaCapra, Krenak, Baratay, Despret, and Robinson’s The Ministry for the Future. Interdisciplinary in character, the project combines philosophy and theory of history, animal studies, environmental humanities, and Indigenous knowledges. It concludes that empathy can serve as a foundation for future-oriented historical reflection and function as both an ethical imperative and a scholarly tool that moves beyond anthropocentric and Eurocentric frameworks toward a more responsible, inclusive, and more-than-human humanities.