Słownictwo bitewne w powieściach historycznych Józefa Ignacego Kraszewskiego o XVII wieku

Abstract

Rozprawa omawia zagadnienia związane ze słownictwem bitewnym w powieściach historycznych Józefa Ignacego Kraszewskiego o XVII wieku. Leksyka wojskowa odgrywa w tych utworach ogromną rolę i pojawia się w warstwie narracyjnej oraz dialogowej. Praca składa się ze słownika i części opisowej. Słownik zawiera 2000 haseł w układzie alfabetycznym. Część opisowa rozpoczyna się definicją powieści historycznej jako gatunku. Omówiono też model tej powieści w XIX wieku, gdyż Kraszewski inaczej przedstawiał historię w dziele niż na przykład Henryk Sienkiewicz. Przestawiono też charakterystyczne cechy języka oraz stylu Kraszewskiego i poddano analizie powieści historyczne o XVII wieku. Zwrócono uwagę na zróżnicowanie funkcjonalne słownictwa wojennego, które odgrywa w badanych powieściach rozmaite role: informacyjną, terminologiczną, ekspresywną itp. Wyróżniono również dziesięć kręgów leksykalnych. Omówiono też zapożyczenia w słownictwie bitewnym i dokonano zestawienia badanej leksyki z materiałem zawartym w słownikach gromadzących dawną polszczyzną, wybranymi tekstami źródłowymi i terminologią bitewną w Trylogii Sienkiewicza. Podstawę porównania stanowiła rozprawa habilitacyjna Leonardy Mariak. Zebrany materiał daje jedynie pewne wyobrażenie o słownictwie żołnierskim, lecz dostarcza cennych informacji i może być podstawą do pełnego opracowania polskiej terminologii wojskowej w XVII wieku.

This thesis discusses issues concerning the battle vocabulary used in the historical novels by J. I. Kraszewski, which are set in the 17th century. The battle lexis plays a vital role in these works. The thesis consists of a dictionary and a descriptive section. The dictionary includes 2000 entries in alphabetical order. The descriptive part begins with a short definition of the historical novel. It also provides a description of a 19th Century novel model because Kraszewski presented history differently to, for example, H. Sienkiewicz. It presents the characteristic features of the language and style of Kraszewski. The thesis focuses on the functional disparity of battle vocabulary, which plays different roles in these novels – e.g. informative, terminological or expressive etc. The vocabulary taken from the novels is also grouped into eleven thematic areas. It discusses borrowings in battle vocabulary. The analysed vocabulary is compared with material included in dictionaries that contain the old polish lexis and with historical diaries; it is contrasted with the vocabulary used in The Trilogy by Sienkiewicz. The habilitation thesis of L. Mariak formed a basis for comparison. The selected material creates only a basic portrait of the battle vocabulary but it still provides valuable information and could be a starting point for a complete description of Polish military terminology in the 17th Century.