Metajęzykowe wykładniki ironii w języku polskim i rosyjskim (na podstawie tekstów literackich)
Loading...
Date
2024
Authors
Advisor
Editor
Journal Title
Journal ISSN
Volume Title
Publisher
Title alternative
Metalinguistic ironic expressions in Polish and Russian (based on literary texts study)
Abstract
W ramach niniejszej rozprawy w centrum uwagi znajduje się „metajęzykowe oblicze” ironii werbalnej. Kierunek i charakter badań wynika więc z potrzeby analizy zjawisk występujących na przecięciu zagadnień o fundamentalnym znaczeniu dla komunikacji międzyludzkiej – ironii oraz metajęzyka. Praca wychodzi z założenia, że związek pomiędzy tymi kategoriami jest głęboki i wieloaspektowy. Ironiczna wypowiedź sama w sobie tworzy dodatkowy poziom interpretacji, a więc w pewnym sensie przeradza się w metawypowiedź (por. Haiman 1998); bezpośrednim nośnikiem przesłania ironicznego często jest cudza wypowiedź cytowana przez aktualnego nadawcę (Wilson, Sperber 1992; Бахтин 1994); jednostki metajęzykowe służą jako wygodne i oszczędne „opakowanie” autorskich sądów na
temat słów bohatera i autorskich ocen dotyczących zachowań komunikacyjnych (Głowiński 1973). W pracy analizowane są tzw. metajęzykowe wykładniki ironii w języku polskim i rosyjskim; główny przedmiot opisu stanowi wkład jednostek metajęzykowych w utworzenie i sygnalizowanie efektu ironicznego w ramach tekstu literackiego, przede wszystkim o strukturze narracyjnej. Najważniejszym celem pracy jest ustalenie sposobów sygnalizowania obecności ironii werbalnej we fragmentach polskich i rosyjskich tekstów literackich zawierających metajęzykowe wykładniki ironii. Badania zostały przeprowadzone na podstawie dwóch podkorpusów, każdy z których zawiera 200 metajęzykowych wykładników ironii. Główne wyzwanie natury teoretycznej wynikało z problematyczności podstawowych terminów użytych w tytule pracy doktorskiej, mianowicie ironia, metajęzykowy oraz tekst literacki. Wyszczególnienie relewantnych aspektów zjawisk, które stoją za tymi terminami, wymagało opisu i analizy różnych podejść istniejących w literaturze przedmiotu, stąd pierwszy rozdział pracy zawiera przegląd źródeł teoretycznych poświęconych ironii werbalnej, metajęzykowi / metatekstowi oraz specyfice tekstu literackiego jako zdarzenia komunikacyjnego. Ze względu na brak konsensusu co do efektywności metod stosowanych w badaniach nad ironią („nie istnieje jedynie słuszne podejście do badań nad ironią”, a „różne metody zyskują przy zestawieniu ich ze sobą” (Colston, Athanasiadou 2017: 11)) w rozprawie został wykorzystany cały arsenał narzędzi metodologicznych zaproponowanych w ramach teoretycznych koncepcji ironii werbalnej, ale również dyscyplin lingwistycznych, w obrębie których użycie języka „nie wprost” może występować w postaci przedmiotu badań. Wnioski zawarte w drugim rozdziale oparte są na wynikach analizy semantycznej oraz pragmalingwistycznej, której przeprowadzenie niekiedy wymagało również sięgnięcia po metody dyskursywne. Metoda korpusowa z kolei pozwoliła na wyjście poza obręb sztucznych przykładów układanych przez badaczy z uwzględnieniem warunków laboratoryjnych (por. Partington 2006: 189) i umożliwiła analizę rezultatów realnego użycia języka, przy czym nie pojedynczych, lecz w liczbie wystarczającej, by stwierdzić obecność w badanym materiale pewnych tendencji i zależności. Usystematyzowanie analizowanego w tej pracy materiału opierało się na trzech podstawowych kryteriach – typ jednostki metajęzykowej (kryterium formalno-merytoryczne), typ niezgodności sygnalizującej obecność ironii (kryterium merytoryczne), typ kontekstu (kryterium formalno-merytoryczne). Przeprowadzone pod tym kątem badania, jak sądzę, pozwoliły na uzupełnienie wiedzy naukowej dotyczącej funkcjonowania ironii werbalnej w tekście literackim.
The presented study focuses on the metalinguistic aspect of verbal irony. The direction and nature of the research therefore follow from the need to examine phenomena that occur when the linguistic reflexivity and the verbal irony – two very substantial for the use of
natural language issues – interact. This thesis proceeds from the premise that the link between these two entities is deep and multi-faceted. An ironic / sarcastic utterance itself creates an additional level of interpretation, therefore it itself turns into, in a sense, a metamessage (see Haiman 1998). The natural medium of an ironic message may often take the form of somebody else’s utterance quoted by an actual speaker (Wilson, Sperber 1992; Бахтин 1994). Metalinguistic units could be used as the practical and effort effective “containers” of the author’s attitude towards the speech of a character and the author’s judgement regarding their communicative behavior. Within this work, I analyze so called ironically used metalinguistic expressions in Polish and Russian; the main object of analysis is the metalinguistic units impact on creating and signaling of an ironic effect within literary, mainly narrative, texts. The most important goal of this study is to identify how the presence of irony is signaled in extracts from the Polish and Russian literary texts that incorporate ironic metalinguistic expressions. The research is carried out based on two corpora of 200 Polish and 200 Russian ironically used metalinguistic units. The main theoretical challenge emerges from the fact that the basic terms used in the thesis title are all problematic; this applies to the term irony as well as terms metalinguistic and literary text. Identification of relevant aspects of their designata requires from researcher to describe and analyze various theoretical approaches proposed in academic literature so far.
Accordingly, the first chapter provides a comprehensive literature review on verbal irony, linguistic reflexivity and specific character of a literary text as a communicative event. Given there is no universal agreement on effectiveness of the methods of studying irony
(“no single correct way to approach the study of irony exists” and, at the same time, “different approaches benefit when juxtaposed with other methods” (Colston, Athanasiadou 2017: 11)) I use in this study a wide range of methodological tools proposed within different frameworks that deal with verbal irony as well as within various linguistic traditions that may focus on figurative use of language as their main object of inquiry. The conclusions presented in the second chapter are based on the results of the semantic and pragmatic analyses that were supported by the use of discursive methods when needed. In addition, corpus-assisted study of irony allows to venture beyond the area of simple examples invented by researchers themselves and adjusted to the artificial environment inside the laboratory (see Partington 2006: 189) and makes it possible to analyze authentic instances of irony. Furthermore, the data field within the study does not consist of few isolated examples, it provides a sufficient number of data to establish certain patterns and dependencies. Systemization of data collection that this study is based on leans on three main criteria: the type of metalinguistic unit (criterion of form and meaning), the type of incompatibility that signals the presence of irony (criterion of meaning), and the type of the context (criterion of form and meaning). In this respect, the study appears to gain additional scientific knowledge on the functioning of verbal irony in literary texts.
Description
Wydział Neofilologii