Analiza interesów w polityce bezpieczeństwa energetycznego w UE
Loading...
Date
2010
Authors
Advisor
Editor
Journal Title
Journal ISSN
Volume Title
Publisher
Wyższa Szkoła Bezpieczeństwa w Poznaniu
Title alternative
Analysis of interests in energy security policy in the EU
Abstract
Energy safety constitutes an important issue in UE documents and strategies. Its main interests are liberalizing the energy market, interdependence (through the expansion of connections) and energy solidarity. The liberalizing of the energy market aims to introduce free market mechanisms and competition. The main mechanisms are TPA principle and unbundling. The interdependence is to consist in the expansion of gas and electroenergetic connections among UE members. However, there is much controversy connected with the idea of energy solidarity. It results from different stand among old and new UE members. Energy safety, in general, should be connected with the predictability of energy market which can be achieved by means of a transparent market and cooperation, Such energy security is to be achieved by (1) decreasing energy dependency, (2) decreasing domestic demand for energy and resources, (3) diversification of energy resources, (4) counteracting homogenous energy infrastructure, (5) expansion of connections between countries and regions. The main hypothesis of this thesis is the statement the multidimensional interests and different interest groups influence the shape of energy security policy in UE. The main fields of the analysis of the interests in UE energy policy adopted in this thesis include: global interests, geopolitical interests, the interests of individual member countries and interest of energy markets. However, the interest groups include all of those who influence the shape of UE energy policy. The objective of this thesis is to present the main directions of UE energy security policy development. The analysis in historical, institutional and normative scope has been made. The main trends in the development of the energy security policy have been defined. It concerns normative and technological solutions in UE member counties. A flagging UE energy potential in a global perspective has been pointed out, yet the issue of the dynamics of those processes is still open to dispute.
Description
Kategoria bezpieczeństwa energetycznego przysparza wiele problemów definicyjnych, co związane jest często z różnymi koncepcjami ochrony własnych interesów państw lub też podmiotów prywatnych (np. przedsiębiorstw energetycz-nych). Do głównych czynników kształtujących poziom bezpieczeństwa energetycznego należą: (1) poziom produkcji energii, (2) poziom wydobycia surowców energetycznych, (3) poziom mocy zainstalowanej elektrowni, (4) moc przesyłowa i dystrybucyjna infrastruktury energetycznej i surowcowej, (5) zróżnicowanie dostaw energii i surowców (źródeł i kierunków), (6) poziom zasobów surowców energetycznych, (7) system magazynowy, (8) system transportu surowców, (9) system regulacji sektora energetycznego, (10) stabilność systemu gospodarczego, politycznego, (11) niestabilność sytuacji międzynarodowej. W dokumentach i strategiach UE bezpieczeństwo energetyczne często ujmowane jest w odmienny sposób. Główne jego elementy to liberalizacja rynku ener-getycznego, współzależność (poprzez rozbudowę połączeń) i solidarność energe-tyczna. Liberalizacja rynku energetycznego ma wprowadzić mechanizmy wolno-rynkowe i konkurencyjność. Głównymi mechanizmami są zasada TPA i unbundling. Współzależność ma polegać na rozbudowie połączeń gazowych i elektroenergetycznych pomiędzy członkami UE. Natomiast wiele kontrowersji związanych jest z pojęciem solidarności energetycznej. Wynika to z różnych stanowisk starych i nowych członków UE. Bezpieczeństwo energetyczne, w ogólnym zarysie, należy wiązać z przewidywalnością rynku energetycznego, co można osiągnąć za pomocą transparent-ności rynku i współpracy. Tak ujęte bezpieczeństwo energetyczne osiągnięte ma być poprzez: (1) zmniejszenie uzależnienia energetycznego, (2) zmniejszenie popytu wewnętrznego na energię i surowce, (3) dywersyfikację źródeł energii i surowców, (4) przeciwdziałanie homogenicznej infrastrukturze energetycznej, (5) rozbudowę połączeń między państwami i regionami. Założeniem naszej pracy było wskazanie głównych kierunków rozwoju polityki bezpieczeństwa energetycznego w UE. W pracy udało nam się określić główne trendy w rozwoju polityki bezpieczeństwa energetycznego. Dotyczy to rozwiązań normatywnych oraz technologicznych w państwach członkowskich UE. Wskazaliśmy na słabnący potencjał energetyczny UE w ujęciu globalnym, lecz dyskusyjna pozostaje – według nas – kwestia dynamiki tych procesów. Ponadto zwróciliśmy uwagę na różne interesy w polityce bezpieczeństwa energetycznego w UE. Założyliśmy, że na kształt polityki bezpieczeństwa energetycznego w UE wpływ mają wielowymiarowe interesy i różnego rodzaju grupy interesów. W niniejszej pracy chcieliśmy uniknąć ujęcia instytucjonalnego w analizie polityki bezpieczeństwa energetycznego w UE, tak aby nie opierać się jedynie na opisie finalnych funkcji poszczególnych instytucji UE i państw członkowskich. Jakkolwiek zdajemy sobie sprawę, że rozwiązania instytucjonalne stanowią ramy bez których nie można prowadzić rzetelnej analizy w przedmiocie bezpieczeństwa energetycznego. W przypadku kształtowania się polityki energetycznej w WE/UE możemy mó-wić o trzech głównych etapach – I (lata 50 – 70-te XX wieku), II (lata 70 – 90-te XX wieku), III (lata 90-te XX wieku). Etapy kształtowania polityki energetycznej mają istotne znaczenie dla rozumienia i definiowania bezpieczeństwa energetycznego w UE. Przełomowe znaczenie dla uświadomienia sobie realnej możliwości braku dostaw miały szoki naftowe, mimo to nie dały one spodziewanej dynamiki w kształtowaniu spójnej polityki bezpieczeństwa energetycznego w UE. Kryzysy wpłynęły m.in. na: (1) poszukiwanie przez EWG rozwiązań instytucjonalnych w zakresie radzenia sobie w przypadkach zagrożenia bezpieczeństwa energetycznego, (2) dywersyfikację źródeł dostaw surowców (m.in. Morze Północne), (3) dywersyfikację nośników energii (m.in. RES, energia jądrowa), (4) prace nad zmniejszeniem intensywności energetycznej, (5) zwrócenie uwagi na szerszy kontekst rozwoju zrównoważonego. Polityka bezpieczeństwa energetycznego wraz z kolejnymi etapami rozwoju nie była już kojarzona tylko z bezpieczeństwem dostaw energii. Samo bezpieczeństwo dostaw jest obecnie definiowane, jako: zapewnienie dla dobra społeczeństwa i sprawnego funkcjonowania gospodarki, fizycznie nieprzerwanej dostępności produktów energetycznych na rynku, po cenach dostępnych dla wszystkich konsumentów (prywatnych i przemysłowych) z równoczesnym uwzględnieniem troski o stan środowiska i zrównoważonego rozwoju. Kolejnym rozszerzeniem pojęcia bezpieczeństwa dostaw były takie elementy, jak: konkurencyjny rynek i nowe technologie, co wpisuje się w podjęty przez UE kierunek budowy jednolitego rynku energii. Z kolei budowa jednolitego rynku energii oparta ma być na wprowadzeniu konkurencyjności, a ta opierać ma się na określonych rozwiązaniach instytucjonalnych. Kolejnym ważnym elementem polityki bezpieczeństwa energetycznego stało się zarządzanie zapotrzebowaniem, które polegać ma m.in. na: sterowaniu poziomem zużycia energii, ograniczeniem spożycia energii i jedynie zmniejszeniem ryzyka uzależnienia, bowiem realnie rzecz biorąc UE nie jest w stanie maksymalizować samowystarczalności, co wykazała m.in. analiza wskaźnika uzależnienia. Ze sterowaniem poziomem zużycia energii powiązana jest problematyka efektywności, która oznacza racjonalizację zużycia energii. Sama efektywność nie jest tożsama z oszczędnością, a opiera się na racjonalizacji zarówno na poziomie produkcji i dostarczania energii, jak i poziomie ulepszania technologii produkującej energię oraz ją zużywającą. Inne ważne elementy rozszerzające rozumienie polityki bezpieczeństwa energetycznego to ochrona środowiska i rozwój zrównoważony. Zasoby głównych surowców energetycznych w UE, w porównaniu z zapotrzebowaniem, są małe. Światowy udział UE w poszczególnych nośnikach energii przedstawia się następująco: ropa naftowa 0,5%, gaz ziemny 1,6%, węgiel ka-mienny 3,6%. Uwzględniając wskaźnik statyczny wystarczalności złóż, sytuacja UE – 27 prezentuje się następująco: zasoby ropy wyczerpią się w ciągu 10 lat, gazu w ciągu 15 lat a węgla kamiennego w ciągu 50 lat. Sytuacja energetyczna UE, ze względu na ten wskaźnik, nie przedstawia się optymistycznie. Prognozy UE przewidywały, że w ciągu 30 – 40 lat uzależnienie od importu energii będzie kształtować się na poziomie 70%, importu ropy na poziomie 90%, a importu gazu na poziomie 80 %. UE stała się drugim co do wielkości rynkiem energetycznym na świecie o znacznym potencjale ludnościowym, co również wpływa na tendencję wzrostu zapotrzebowania na energię. Natomiast dynamiczny rozwój państw azjatyckich i energochłonność ich gospodarek uzmysłowiły państwom członkowskim UE, że są one tylko jednymi z wielu podmiotów starających się o dostawy z państw eksporterów energii. Świadomość wyczerpujących się zasobów i brak możliwości rozwiązania wszystkich problemów energetycznych przez pojedyncze państwa członkowskie stanowi wystarczającą podstawę dla poszukiwań wspólnych rozwiązań w ramach UE. Wyrazem tego są rozwiązania normatywne w zakresie szeroko rozumianej polityki energetycznej. Zmiana podejścia w rozumieniu interesu w polityce energetycznej UE wynika z chęci odgrywania znaczącej roli na poziomie globalnym. Ponadto złożoność problematyki bezpieczeństwa energetycznego (bezpieczeństwo dostaw, zarządzanie zapotrzebowaniem, dywersyfikacja nośników energii, efektywność energetyczna, ochrona środowiska, jednolity rynek energii, itd.) wymusza współpracę poszczególnych państw członkowskich. Bez niej efektywność wprowadzanych rozwiązań byłaby mała. Natomiast konflikty w płaszczyźnie polityki bezpieczeństwa energetycznego wynikają, m.in. z: (1) rożnego rozumienia pojęcia bezpieczeństwa (w tym bezpieczeństwa energetycznego), (2) braku możliwości wypracowania wspólnego interesu UE w kwestii bezpieczeństwa energetycznego, (3) braku wspólnej polityki zagranicznej, (4) różnych struktur energetycznych państw członkowskich, (5) różnych rozwiązań technologicznych, (6) braku jednomyślności państw członkowskich w kwestiach zasadniczych dla bezpieczeństwa energetycznego UE, (7) braku jednomyślności w rozwiązaniach technicznych. Interesy narodowe w polityce bezpieczeństwa energetycznego odgrywają znaczącą rolę, pomimo funkcjonowania UE. Wynika to z (1) braku możliwości rozwiązania wszystkich problemów związanych z bezpieczeństwem energetycznym poszczególnych państw członkowskich, (2) odmiennych struktur energetycznych państw członkowskich, (3) różnych interesów podmiotów na rynkach wewnętrznych państw członkowskich, (4) bilateralności stosunków z państwami eksportującymi surowce energetyczne, (4) braku wspólnej polityki bezpieczeństwa energetycznego. Mimo istniejących struktur unijnych i wspólnych polityk, itd. należy zwrócić uwagę na realizację interesów narodowych państw członkowskich. Wynika to z chęci zagwarantowania sobie odpowiedniej pozycji, czy to przez zabezpieczenie potencjału, czy też utrwalenie miejsca w międzynarodowym podziale pracy a w aspekcie problematyki energetycznej, także w międzynarodowym podziale produkcji energii. Nasza analiza wykazała, że typowe koncepcje interesu i grup interesu wydają się niewystarczające do opisu znacznej dynamiki procesów, jakie zostały przedstawione w zakresie problematyki energetycznej. Należy podkreślić, że mimo instytucjonalizacji i wdrażania przejrzystości życia publicznego istotny charakter mają grupy interesów, których wyznacznikiem jest ich kapitał finansowy, społeczny czy know – how. To co stanowi istotę tych grup interesów to ich nieformalność, pobudki partykularne i wszelki wpływ, jaki mogą one wywierać na daną sytuację. A wpływ tych grup jest możliwy dzięki ukonstytuowaniu sobie pola interakcji lub pola walki o własne interesy. Według nas znaczniejszą rolę należy przypisać powiązaniom sieciowym różnych podmiotów (indywidualnych lub zbiorowych). Podmioty te posługują się określonymi interesami i są w stanie je zabezpieczyć lub są w stanie uniemożliwić ich realizację innym za pomocą sieci powiązań. Należy zwrócić jednocześnie uwagę na zjawisko oligarchizacji systemowej. Wynika to ze znacznego wpływu sektora energetycznego na inne sfery życia społecznego (w tym na politykę). Należy zaznaczyć, że wpływ ten jest obopólny a wzrost wzajemnej zależności wpływa na rozwój i utrzymanie oligarchizacji systemowej. Oligarchizacji sprzyja znaczny udział państw w przedsiębiorstwach energetycznych. Praca, którą prezentujemy czytelnikom, wskazała na główne kierunki rozwoju polityki energetycznej i polityki bezpieczeństwa energetycznego w UE. Poszukiwanie nowych rozwiązań, które wzmacniają poziom bezpieczeństwa UE i poszczególnych państw członkowskich wpływa na dynamikę działań w tym obszarze. Praca poprzez specyficzne ujęcie tematu wpłynąć może na odmienny sposób postrzegania problematyki bezpieczeństwa energetycznego. Ponadto mamy nadzieję, że dokonana przez nas analiza stanowić będzie dla czytelników dobry przewodniki po problematyce bezpieczeństwa energetycznego. W pracy nie podjęliśmy wszystkich zagadnień związanych z problematyką polityki bezpieczeństwa energetycznego w UE. Na przykład nie podjęliśmy szczegółowej analizy wpływu czynników technologicznych na politykę bezpieczeństwa energetycznego. Dynamiczny rozwój technologii energetycznych wpływa na ograniczoną możliwość przedstawiania prognoz długoterminowych, co do rozwoju potencjału energetycznego UE jak i poszczególnych państw. W dokumentach unijnych zawarto optymistyczną wizję UE jako obszaru, który dominować ma dzięki wysokiemu poziomowi technologii energetycznych. Dlatego chcemy podkreślić, że należy pogłębić badania w zakresie sprzężenia zwrotnego pomiędzy polityką a rozwojem technologicznym. Zarówno skutki rozwoju technologii energetycznych mają znaczący wpływ na kierunki prowadzonej polityki (w różnych sektorach), jak i same działania podmiotów politycznych wpływają na kierunki badań w zakresie technologii energetycznych. Na poziomie UE wyraża się to m.in. w promowaniu energetyki odnawialnej lub energetyki jądrowej. Natomiast na poziomie poszczególnych państw członkowskich wyraża się to w posztukowaniu określonych narzędzi prawnych i finansowych, które mogą wpływać pozytywnie na rozwój poszczególnych sektorów energetycznych. W aspekcie globalnym można wysunąć hipotezę, że nowe technologie energetyczne stanowić będą ważny czynnik wzmagający dynamikę kolejnego tzw. cyklu Kondratieffa. W pracy podjęliśmy zagadnienie relacji pomiędzy konsumentami i producentami – m.in. w zakresie cen energii. Jakkolwiek chcieliśmy podkreślić, że należy szerzej podjąć zagadnienie polityki podatkowej, która dotyczy produktów energetycznych. Dochody z opodatkowania produktów energetycznych stanowią bowiem ważną część budżetów państw. Natomiast określona polityka podatkowa wpływać może na strukturę energetyczną. Ponadto przyjęte przez nas ujęcie interesów i grup interesów nie przedstawia wyczerpująco wszystkich możliwych relacji pomiędzy podmiotami, które wpływają na kształt polityki bezpieczeństwa energetycznego w UE oraz poszczególnych państw członkowskich. Wskazuje to na konieczność prowadzenia dalszych i pogłębionych badań w tym zakresie. Szczegółowej analizie należy poddać powiązania kapitałowe poszczególnych podmiotów gospodarczych, których działania pośrednio mogą wpływać na kierunki polityki energetycznej. Dotyczy to np. powiązań kapitałowych niemieckich i rosyjskich spółek energetycznych oraz innych podmiotów gospodarczych. Duże znaczenie miałaby analiza umów handlowych pomiędzy tymi podmiotami, ale ta jest ograniczona m.in. przez tajemnicę handlową oraz działania nieformalne. Problem umów handlowych między uczestnikami rynków energetycznych stanowi wyzwanie dla pogłębionej analizy funkcjonowania różnych sektorów energetycznych.
Sponsor
Keywords
polityka energetyczna, energy policy, bezpieczeństwo energetyczne, energy security, energetyczna pozycja Unii Europejskiej, UE's energy position, wymiary bezpieczeństwa energetycznego Unii Europejskiej, dimensions of the EU's Energy Security, grupy interesu, interest groups, potencjał energetyczny Unii Europejskiej, EU's energy potential
Citation
K. Kałążna, R. Rosicki, Wymiary Bezpieczeństwa Energetycznego Unii Europejskiej, WSB, Poznań 2010, p. 165 - 214.
ISBN
978-83-61304-22-7