Starożytne hutnictwo żelaza w dorzeczu środkowej Warty

Abstract

Rozważając nad zagadnieniem starożytnego hutnictwa żelaza przywodzi się na myśl głównie tereny Gór Świętokrzyskich, Mazowsza i Śląska, gdzie technologia ta rozwijała się najprężniej. Na pozostałych obszarach, gdzie rozwijał się tzw. ekstensywny nurt produkcyjny, trudniej przeprowadzić pełniejsze rozważania, chociażby ze względu na mniejszą liczbę dobrze rozpoznanych stanowisk. Celem pracy jest najdokładniejsze opracowanie sytuacji związanej z zagadnieniem starożytnego hutnictwa żelaza w Wielkopolsce. Po pierwsze poprzez określenie jej walorów środowiskowych, a także zarys sytuacji osadniczej – sytuację jaka panowała w okresie przedrzymskim, a później okresie wpływów rzymskich. Dobrze skomunikowana sieć osadnicza pomagała w lokalizacji stanowisk hutniczych. Kolejne czynniki, które na to wpływały to dostępność rud żelaza, lasów pod wytwarzanie węgla drzewnego oraz gliny do budowy pieca dymarskiego. W Wielkopolsce dysponujemy odpowiednim zapleczem zarówno w przypadku zasobów, jak i sieci osadniczej, czego dowodami są wyróżnione mikroregiony hutnicze. Widoczna jest w nich najczęściej jedna osada hutnicza, nastawiona głównie na produkcję żelaza oraz kilka do kilkunastu mniejszych stanowisk hutniczych. Wsparte były o ślady produkcji, z których znane są tylko pojedyncze fragmenty żużla. Większość z opracowanych materiałów pochodzi z badań AZP, jednak pełen opis możliwy był dzięki systematycznie prowadzonym badaniom, które dostarczyły istotnych informacji na ten temat. Dzięki nim możliwe było poznanie sytuacji, jaka panowała w dorzeczu środkowej Warty.

When considering the issue of ancient iron smelting, one thinks mainly of the areas of the Świętokrzyskie Mountains, Mazovia and Silesia, where this technology developed most dynamically. In other areas, where the so-called extensive production trend has developed, it is more difficult to carry out more complete considerations, if only because of the smaller number of well-recognized positions. The aim of the paper is to study the situation related to the issue of ancient iron smelting in Wielkopolska in the most accurate way. Firstly, by determining its environmental values, as well as an outline of the settlement situation – the situation that prevailed in the pre-Roman period, and later in the Roman period. A well-connected settlement network helped in the location of metallurgical sites. Other factors that influenced this were the availability of iron ore, forests for the production of charcoal and clay for the construction of a smoke furnace. In Wielkopolska, we have adequate facilities both in terms of resources and settlement network, as evidenced by the distinguished metallurgical micro-regions. They usually show one metallurgical settlement, focused mainly on iron production, and several to a dozen smaller metallurgical sites. They were supported by traces of production, of which only individual fragments of speedway are known. Most of the materials developed come from AZP research, but a full description was possible thanks to systematically conducted research, which provided important information on this subject. Thanks to them, it was possible to learn about the situation in the basin of the middle Warta river.