Doktoraty (WAr)
Permanent URI for this collection
Browse
Recent Submissions
Item Funkcje przedmiotów z kości i poroża w typie kolców, igieł, stilusów w świetle badań traseologicznych oraz eksperymentalnych. Analiza materiałów archeologicznych z grodów centralnych wczesnośredniowiecznej Wielkopolski(2024) Stelmasiak-Majorek, Monika Katarzyna; Danielewski, Marcin. PromotorPoniższa dysertacja jest pogłębionym studium eksperymentalno-funkcjonalnym, dotyczącym faktycznych funkcji wczesnośredniowiecznych przedmiotów wykonanych z kości i poroża takich jak: szydła, przekłuwacze, kolce, dłuta, rylce, igły oraz stilusy. Zakres chronologiczny pracy obejmuje okres pomiędzy pierwszą połową X a połową XIII wieku. Cezura ta pokrywa się z czasem powstania i największej aktywności zlokalizowanych w Wielkopolsce grodów centralnych (na Ostrowie Tumskim w Poznaniu, w Gnieźnie, na Ostrowie Lednickim, w Gieczu oraz w Grzybowie), z których pochodzą wybrane do pracy materiały źródłowe. Metodami wykorzystanymi w pracy są analiza traseologiczna oraz archeologia eksperymentalna, stanowiąca bazę porównawczą dla badanych artefaktów. Główne cele badawcze dotyczą kwestii takich jak: możliwość sprecyzowania konkretnych funkcji przedmiotów z wyodrębnionym kolcem (biorąc pod uwagę fakt, że mogły one służyć do wielu czynności), ocena wpływu zabiegów konserwatorskich na prowadzenie obserwacji traseologicznej (wsparta badaniem eksperymentalnym), weryfikacja pojawiających się w literaturze sugestii na temat interpretacji rylców oraz igieł jako stilusów do pisania na powoskowanych tabliczkach, a także porównawcza interpretacja codziennych zajęć mieszkańców ujętych w poniższej rozprawie grodów i podgrodzi. Dysertacja wprowadza również propozycje zmian nazewnictwa stosowanego dotychczas w definiowaniu tych przedmiotów, które dostosowano do możliwości klasyfikacji na podstawie obserwacji traseologicznych. The following dissertation is an in-depth experimental and functional study considering the problem of interpretation of actual functions of early medieval items made from bone and antler such as awls, perforators, spikes, chisels, burins, needles and styli. The chronological scope of the following work is set between the first half of the 10th century and the mid-13th century. This period coincides with the time of establishment and greatest activity of central strongholds located in Greater Poland (on Ostrów Tumski in Poznań, in Gniezno, on Ostrów Lednicki, in Giecz and in Grzybowo), from which the source materials were selected for analysis. The main objectives concern issues such as: the possibility of defining precise functions of pointed tools (taking into account the fact that they might have been so-called multitools), assessment of the impact of conservation procedures on the possibility of conducting traceological observations (supported by additional experimental research), verification of the suggestions regarding the interpretation of burins and needles as styli for writing on waxed tablets, as well as a comparative interpretation of the daily activities of the inhabitants of the strongholds and their suburbia’s included in the following dissertation. The thesis also introduces a proposal of shift in definitions used so far to define these items, which have been adapted to the possibility of classification based on use-wear analysis.Item Wczesnośredniowieczne osadnictwo na obszarze kasztelanii ostrowskiej(2023) Sankiewicz, Paweł; Danielewski, Marcin. PromotorW rozprawie podjęto temat przemian osadniczych jakie miały miejsce we wczesnym średniowieczu na terenie, który w źródłach średniowiecznych określany jest jako "kasztelania ostrowska". Jednym z ważnych elementów pracy jest wyznaczenie zasięgu tej jednostki administracyjnej. Propozycję przebiegu granic kasztelanii ostrowskiej przygotowano w oparciu o analizę źródeł pisanych, archeologicznych, warunków środowiska naturalnego i innego typu granic administracyjnych (np. diecezji, parafii). Centralnym punktem regionu był gród znajdujący się na Ostrowie Lednickim, a cały badany obszar zawierał się w zachodniej części ziemi gnieźnieńskiej. Na podstawie znalezisk archeologicznych oraz wyników badań wykopaliskowych przedstawiono dynamikę przemian osadniczych w regionie. W tym celu analizie poddano wczesnośredniowieczne grody, osady otwarte, cmentarzyska oraz skarby monet i ozdób. Podjęto również tematykę osadnictwa służebnego, innoplemiennego i obcoetnicznego. Na tej podstawie przedstawiono charakterystykę osadnictwa w czterech okresach: czasie pojawienia się pierwszych społeczności o charakterze słowiańskim, stopniowym rozwoju regionu w okresie przedpaństwowym, okres dynamicznych zmian w czasach monarchii pierwszych Piastów, kiedy Ostrów Lednicki stał się jedną z rezydencji władców. Następnie zaprezentowano ślady upadku znaczenia grodu w połowie XI wieku i procesy osadnicze jakie miały miejsce w kasztelanii w XII i XIII wieku. The dissertation examines the transformation of settlements during the early Middle Ages in the region known as the "castellany of Ostrov" in medieval sources. A key focus of this research is to define the boundaries of this administrative unit. The proposed delineation of the castellany of Ostrov is based on an analysis of written and archaeological sources, environmental conditions, and other administrative borders such as dioceses and parishes. The central point of the region was the fortress located in Ostrów Lednicki, situated in the western part of the Gniezno Land. The study presents the dynamics of settlement changes in the region through an examination of archaeological findings and excavation results. This includes the analysis of early medieval strongholds, unfortified settlements, cemeteries, and coin hoards. The presence of servant populations, other tribal groups, and foreign ethnic settlements is also addressed. Based on these findings, the thesis offers a characterization of settlement in four distinct periods: the emergence of the first Slavic communities; the gradual development of the region during the pre-state period; the period of significant, dynamic changes under the rule of the first Piast dynasty, with Ostrów Lednicki becoming one of the ruling residences, followed by signs of the stronghold's diminishing importance in the mid-11th century; finally, the settlement processes that occurred in the castellany during the 12th and 13th centuries.Item Mykeńskie miasta pałacowe. Studium kontekstualne i porównawcze(2023) Zeman, Piotr; Czebreszuk, Janusz. Promotor; Lis, Bartłomiej. PromotorW rozprawie zaproponowano zdefiniowanie jednej ze zurbanizowanych form osadnictwa mykeńskiego jako miasta pałacowego, a więc osady złożonej z pałacu, siedziby władzy centralnej zajmującej rdzeń osady oraz dolnego miasta, na które składają się wszystkie budynki znajdujące się poza rdzeniem pałacowym. Osadę można dalej podzielić na strefy, określone dzielnice osady, które można zdefiniować funkcjonalnie i strukturalnie. Podstawowy podział wewnętrzny między elitarną strefą pałacową i otaczającą ją osadą jest zawsze widoczny archeologicznie. W rozprawie zebrano wszystkie opublikowane dane archeologiczne i historyczne dotyczące trzech mykeńskich miast pałacowych – Myken i Tirynsu w Argolidzie oraz Pylos w Mesenii. Porównawcza analiza organizacji każdej osady następuje po obszernym omówieniu wszystkich danych dotyczących fortyfikacji, krajobrazu grobowego i wszystkich znanych budynków. We wszystkich trzech omawianych miastach pałacowych wyróżniono odrębne strefy osadnicze. W Mykenach były to ufortyfikowana Cytadela, Wewnętrzna Strefa Kultowo-Grzebalna oraz Dolne Miasto. W Tirynsie osadę można podzielić na Górną Cytadelę o statusie pałacowym, Dolną Cytadelę pełniącą głównie funkcje gospodarcze oraz Dolne Miasto. W Pylos nieufortyfikowana elitarna Strefa Pałacowe została oddzielona od Wewnętrznej Strefy Kultowo-Grzebalnej oraz Dolnego Miasta. The dissertation proposes to define one of the urban forms of Mycenaean settlements as palatial towns. Those are settlements consisting of a palace, a central authority occupying the elite core of the settlement, and the lower town, composed of all the buildings outside of the palatial core. The settlement can be further divided into zones, specific districts of the settlement that can be functionally and structurally defined. The basic internal division between the palatial elite zone and the settlement surrounding it, is always archaeologically visible. The dissertation collects all the published archaeological and historical data on three Mycenaean palatial towns – Mycenae and Tiryns in the Argolid, and Pylos in Messenia. The settlement analysis with the use of comparative urbanism approach follows the extensive discussion of all the data on the fortifications, funerary landscape and buildings of the three aforementioned sites. Distinct settlement zones were recognized in all three palatial towns under discussion. At Mycenae those were the fortified Citadel, the Inner Cult and Burial Zone, and the Lower Town. At Tiryns the settlement can be divided into the Upper Citadel of palatial status, the Lower Citadel performing mainly economic functions, and the Lower Town. At Pylos the unfortified elite palatial core zone was divided from the Inner Cult and Burial Zone and the Lower Town.Item Symbol-status-użytkowość? Rola ostróg w świecie środkowoeuropejskiego Barbaricum w okresie wpływów rzymskich(2023) Smółka-Antkowiak, Emilia; Michałowski, Andrzej. PromotorRozprawa doktorska podejmuje problematykę interpretacji ostróg odkrywanych na stanowiskach archeologicznych z terenu tzw. środkowoeuropejskiego Barbaricum datowanych na pierwsze pięć wieków naszej ery. Celem pracy jest pełniejsze zrozumienie fenomenu obecności tejże kategorii zabytków, występujących przede wszystkim w kontekście funeralnym, gdzie stanowią element wyposażenia grobowego wojowników, jak również zmarłych nie wyposażonych w uzbrojenie oraz kobiet i dzieci. Autorka stara się wskazać na prawidłowości dotyczące kontekstu występowania ostróg w grobie, jak i przestrzeni cmentarzyska oraz możliwości interpretacyjne z nich wynikające. I tom, stanowiący właściwą treść rozprawy, został podzielony na trzy rozdziały. I rozdział dotyczy zagadnień związanych z pojawieniem się, rozprzestrzenieniem i użytkowaniem poszczególnych form ostróg. II rozdział pracy dotyczy kontekstu ich występowania w grobach kultury przeworskiej, oksywskiej oraz wielbarskiej, a podejmowane rozważania prowadzono stosując podział na okresy chronologiczne oraz przy uwzględnieniu wyników analiz antropologicznych oraz całości materiału zabytkowego z omawianych zespołów. W III rozdziale tomu zawarto analizę przestrzenną ośmiu wybranych cmentarzysk, gdzie starano się wychwycić wszelkie prawidłowości czy układy przestrzenne, w których wystąpiły groby z ostrogami. W II tomie umieszczono zestawienia tabelaryczne, wykresy oraz plany cmentarzysk stanowiące postawę prowadzonych w II i III rozdziale analiz. III tom stanowi katalog znalezisk ostróg z obszaru kultury przeworskiej, oksywskiej i wielbarskiej. The doctoral thesis addresses the issue of interpreting spurs discovered at archaeological sites in the so-called Central European Barbaricum, dating back to the first five centuries AD. The study aims to gain a deeper understanding of this category of artefacts, primarily found in funerary contexts, where they are part of the burial equipment for warriors and the deceased without weapons, women, and children. The author seeks to identify patterns regarding the context of spurs found in graves, as well as within the cemetery space, and to present the resulting interpretive possibilities. Volume I, which constitutes the actual content of the dissertation, is divided into three chapters. Chapter I deals with issues relating to the emergence, spread and use of particular forms of spurs. Chapter II focuses on the context of their presence in the graves of the Przeworsk, Oksywie and Wielbark cultures. The study was carried out based on a division into chronological periods and taking into account the results of anthropological analyses and the overall material from the discussed assemblages. Chapter III of this volume includes a spatial analysis of eight selected cemeteries in order to identify potential regularities or spatial arrangements of graves with spurs. Volume II contains tables, charts and plans of the cemeteries, which are the basis for the analyses carried out in Chapters II and III. Volume III is a catalogue of spur finds from the area of the Przeworsk, Oksywie and Wielbark cultures.Item Niemieccy badacze epoki brązu na środkowym Nadodrzu na przełomie XIX i XX wieku(2023) Staniewicz, Tomasz; Rączkowski, Włodzimierz. PromotorCelem niniejszej dysertacji jest analiza praktyk badawczych niemieckich archeologów zajmujących się epoką brązu związanych z obszarem środkowego Nadodrza na przełomie XIX i XX wieku. Teoretyczną podstawę pracy stanowią założenia egzystencjalizmu według Jean-Paula Sartre’a, a analiza egzystencjalna Viktora Frankla i Alfrieda Längle narzędzie badawcze. W egzystencjalizmie kwestia kontekstu kulturowego jest różnie ujmowana. Wydaje się jednak, że odgrywa on rolę w procesie kształtowania postaw ludzkich. Z tego powodu elementy kontekstu zostały omówione z uwzględnieniem kwestii szerzących się idei (np. volkizm, nazizm), a także sytuacji społeczno-politycznej (np. miejsce kobiet w społeczeństwie) czy organizacji archeologii niemieckiej. W dysertacji zastosowano kilkustopniowy poziom porządkowania danych. Do realizacji celu pracy ostatecznie wybrano dwudziestu jeden archeologów i dla każdego z osobna nakreślono biogram wraz ze spisem publikacji. Dla kilkudziesięciu publikacji spełniających wybrane kryteria sporządzono analizę treści opartą na kategoriach egzystencjalizmu. Na podstawie inspiracji analizą egzystencjalną powstał model moderowanego wywiadu biograficznego (MWB). Posłużył on przedstawieniu i przeanalizowaniu praktyk badawczych wybranych archeologów niemieckich – ich życiorysów, wybranych publikacji oraz informacji kontekstualnych. Zastosowanie MWB pokazało duże podobieństwo publikacji oraz sposób uprawiania archeologii, ukazało emocje danej osoby i obecność ideologii w ich życiu. Całość pracy uzupełniają liczne aneksy, które stanowią bazę, jak i uzupełnienie informacji zawartych w pracy. Existentialism by Jean-Paul Sartre is the theoretical foundation of the thesis, and existential analysis by Viktor Frankl and Alfried Längle was chosen as research tool. The matter of cultural context is approached in a variety of ways in existentialism. It would seem, however, that it plays an important role in the process of the shaping of human attitudes and decision-making processes. For this very reason, certain parts of the context are discussed having in mind ideologies (e.g. volkism, nazism), as well as the socio-political situation, and organization of the German archaeology of that time. Within the dissertation I have applied multi-levels of data ordering. 21 archaeologists were selected to realize the thesis purpose, and for each of them a biographical note was prepared, along with their publication list. The analysis based on the categories of existentialism was compiled for several of those publications. Based on the inspiration of the existential analysis, a model of ‘moderated biographical interview’ (MBI) was proposed. It was used to analyze research practices of some German archaeologists: their biographies, chosen publications and additional contextual information. The MBI allowed different understanding their publications and ways they conducted archaeological research; it showed the emotions of a given person and the presence of ideology in their life.Item Osadnictwo społeczności neolitycznych i wczesnobrązowych na obszarze Polski północno-zachodniej w świetle analiz dużych zbiorów danych przestrzennych(2023) Ławniczak, Marcin; Szmyt, Marzena. PromotorGłównym celem dysertacji jest propozycja przeprowadzenia analiz przestrzennych na dużych zbiorach danych. W tym celu zdigitalizowano blisko 15 tys. stanowisk archeologicznych, od KPL, przez KAK, KCSz po szeroko pojęte INB. Zidentyfikowanych w ramach wieloletniego programu AZP. Praca składa się z trzech tomów, z których pierwszy zawiera tekst, drugi ryciny w formie map, tabel i wykresów, a trzeci katalog stanowisk. Tom pierwszy podzielony został dodatkowo na trzy części merytoryczne. Część I dotyczy podstaw, założeń oraz metodyki pracy, ma charakter organizacyjny i porządkujący. Część II pracy ma charakter analityczny. Jej celem jest przedstawienie i opisanie samego procesu analiz przestrzennych. Wykonane analizy to: wysokości, nachylenia stoku, ekspozycji, form morfologicznych oraz odległości od wody. Część III zawiera rekapitulację uzyskanych wyników. Składa się ona z jednego, obszernego rozdziału, który zawiera w sobie analizy podsumowujące. Pierwsza z nich ma charakter obiektywny – statystyczny i została przygotowana w oprogramowaniu Maxent. Druga z nich jest bardziej subiektywna – opisowa, a ze względu na swą formę została określona jako analiza porównawcza. Każdej z obu analiz uzupełniona jest podsumowaniem i próbą interpretacji uzyskanych wyników. Dysertację kończą wnioski oraz wykaz wykorzystanej literatury przedmiotu.Item Młodociani w źródłach mykeńskich. Studium archeologiczno-filologiczne(2023) Kaczmarek, Beata; Czebreszuk, Janusz. PromotorCelem pracy doktorskiej było określenie znaczenia i roli dzieci w świecie mykeńskim, poprzez analizę pisma linearnego B oraz obiektów archeologicznych. Przedstawione badania bazują na porównaniu inskrypcji znalezionych w Knossos, Mykenach, Tebach i Pylos z pozostałościami archeologicznymi związanymi z dziećmi. W badaniach zaaplikowano interdyscyplinarne (łącząc archeologię, filologię i antropologię) i lokalne podejście dla każdego z badanych regionów (Argolida, Beotia, Pylos z Bliższą i Dalszą Prowincją, oraz północno-centralna Kreta). W celu porównania i analizy danych archeologicznych i lingwistycznych zostały utworzone dwa katalogi. Pierwszy katalog zawiera 136 + fragmenty z 9947 tabliczek znalezionych w Knossos, 5 z 86 z Myken, 22 z 294 z Teb, oraz 144 + fragmenty z 1101 z Pylos datowanymi na ok. 1420-1180 przed Chr. Drugi katalog zawiera 37 obiektów z północno-centralnej Krety, 72 z Argolidy, 24 z Beotii i 25 z Messenii. Przeprowadzone badania pokazały, że słowa opisujące relacje rodzinne było wyjątkowo rzadko użytkowane. Badania przeprowadzone na obiektach wskazują na zabieg miniaturyzacji ceramiki w wyposażeniu grobów dziecięcych, której takie same kształty są znajdowane w grobach osób dorosłych. Kolejnym badanym obiektem są figurki kourotrophos, które przedstawiają kobietę trzymającą dziecko. Ich funkcja pozostaje nierozpoznana, jednakże ze względu na różne konteksty ich znalezienia, dzieci mogły być ich autorami. Co więcej, tego rodzaje figurki są znajdowane przede wszystkim w grobach młodzieży. Pozostałe elementy wyposażenia grobów pokazują, że dorastanie było formą okresu przejściowego.Item Fotografie lotnicze z okresu I wojny światowej w badaniach z zakresu archeologii współczesnych konfliktów zbrojnych(2023) Czarnecki, Jacek; Rączkowski, Włodzimierz. PromotorHistoryczne zwiadowcze zdjęcia lotnicze z lat 1914-1918 są wykorzystywane głównie przez archeologów badających historyczne pola bitwy frontu zachodniego Wielkiej Wojny. W Polsce, z powodu niewielkiego zasobu zdjęć lotniczych z terenu frontu wschodniego, dotychczas były one rzadko wykorzystywane przez archeologów. Niniejsza praca opiera się na analizie dokumentów historycznych oraz rzadkich zwiadowczych zdjęć lotniczych z frontu wschodniego wykonanych przez niemieckich lotników w 1915 roku w czasie walk nad Rawką i Bzurą oraz w rejonie Przasnysza. W pracy zastosowano dwie perspektywy oglądu zdjęć zwiadowczych. Po pierwsze, analizując sprzęt, technologię powstawania i obróbki zdjęć, ale też działania niemieckich lotników oraz fotogrametrystów w latach 1914-1915, przybliżono proces wykonania i interpretacji tych fotografii oraz wskazano jak te działania przekładały się na dokumenty kartograficzne. Po drugie, w oparciu o wiedzę z czasów Wielkiej Wojny oraz wykorzystując współczesne technologie przeanalizowano i podjęto próbę interpretacji historycznych zdjęć lotniczych z perspektywy współczesnego badacza. Podjęto też próbę uporządkowania wiedzy i terminologii dotyczącej fortyfikacji polowych. W efekcie tych analiz powstał zalążek klucza interpretacyjnego, który może być pomocny w analizach lotniczych zdjęć zwiadowczych oraz materialnych pozostałości frontu wschodniego Wielkiej Wojny.Item Wczesnośredniowieczna ceramika gnieźnieńska od VIII do 1 połowy XI w.(2022) Kaczmarek, Łukasz; Różański, Artur. PromotorPraca omawia zespoły ceramiczne z najstarszych horyzontów osadniczych odnotowanych na Górze Lecha w Gnieźnie, pochodzące z grodu książęcego oraz z I i II podgrodzia. W pracy zaprezentowano założenia metodyczne oraz kryteria opisu dotyczących tej kategorii, istotne dla procesów interpretacji chronologicznej oraz kulturowo-społecznej. Wyniki przeprowadzonej analizy zaprezentowano w ujęciu chronologicznym oraz społeczno-kulturowym. Wyróżniono trzy horyzonty czasowe charakterystyczne dla rozwoju ceramiki: horyzont wczesnosłowiański (VIII-1.połowa IX w.), plemienny (2.połowa IX-1 połowa X w.) oraz wczesnopiastowski (2. połowa X-1 połowa XI wieku). Na podstawie wyników analizy porównawczej, uwzględniając czynniki i mechanizmy depozycyjne oraz znaczenie samego kompleksu osadniczego, przedstawiono charakterystykę zespołów ceramicznych na tle wytwórczości lokalnej, regionalnej obejmującej Wielkopolskę jak i całego kręgu Słowiańszczyzny zachodniej. Omówiono również elementy pochodzące z północnego i południowego kręgu kulturowego identyfikujące kierunki napływu cech charakterystycznych dla gnieźnieńskiej wytwórczości garncarskiej w okresie od VIII do 1 pół. XI w.Item Nadadriatycka odnoga szlaku bursztynowego w epoce brązu(2021) Cwaliński, Mateusz; Czebreszuk, Janusz. PromotorNiniejsza dysertacja składa się z szeregu rozdziałów poruszających różne aspekty obecności bursztynu w basenie Adriatyku w epoce brązu, tj. 2 tyś. p.n.e. W pierwszej kolejności odtworzono dynamikę napływu bursztynu do strefy nadadriatyckiej oraz określono społeczności (kultur archeologiczne) partycypujące w tym procesie. Następnie ustalono rodzaje żywic kopalnych (typy bursztynu), które były dostępne i wykorzystywane przez te społeczności. W trzecim rozdziale dokonano analizy typologicznej zabytków bursztynowych z obszaru badań. Kolejnym etapem była rekonstrukcja cyrkulacji bursztynu w obrębie strefy nadadriatyckiej w oparciu o wcześniej dokonaną typologizację oraz pozostałe dane związane z badanymi znaleziskami. W rozdziale czwartym zdefiniowano materialny i symboliczny status bursztynu dla kultur strefy nadadriatyckiej epoki brązu, w tym jego funkcjonalność (tj. sposoby użytkowania), wartość wymienną (w ramach kontaktów handlowych), aspekty poza-użytkowe (m.in. miejsce we wierzeniach) oraz atrybucję społeczną (tj. konotacje bursztynu z wiekiem, płcią, tożsamością oraz pozycją społeczną jego użytkowników). Wreszcie w rozdziale piątym scharakteryzowano rolę strefy nadadriatyckiej oraz poszczególnych społeczności zamieszkujących ją w systemie dalekosiężnej wymiany surowców i dóbr, obejmującej Europę i Bliski Wschód w dobie epoki brązu. Ponadto, ustalono tożsamość prawdopodobnych dostawców bursztynu oraz partnerów handlowych w jego translokacji na północ i na południe od obszaru badań.Item Praktyki pogrzebowe na Kos w późnej epoce brązu w kontekście południowo-wschodniej Egei i świata mykeńskiego(2021) Dudlik, Katarzyna; Czebreszuk, Janusz. PromotorKos, podobnie jak inne wyspy Dodekanezu, było włączone w rozległą sieć kontaktów i wpływów kulturowych przez całą epokę brązu. Wśród tych najważniejszych wspomnieć należy związki ze społecznością mykeńskiej Grecji, której wpływy są widoczne niemal we wszystkich najważniejszych sferach życia mieszkańców Kos: rytuale, stylu architektonicznym i wytworach użytku codziennego. Najbardziej znaczące są jednak analogie w obrządku pogrzebowym – gdzie refleksja nad zachowaniami społecznymi jest kluczowa dla scharakteryzowania tożsamości mieszkańców wyspy. Niniejsza praca ma na celu analizę obrządku pogrzebowego społeczności zamieszkującej Kos w później epoce brązu (LBA II – LH IIIC Middle) oraz jego kontekstualizację w ramach sytuacji kulturowo politycznej regionu. Ich podstawą jest materiał archeologiczny z głównych cmentarzysk wyspy – Eleony i Langady, w uzupełnieniu o dane z pojedynczych stanowisk funeralnych. Z wykorzystaniem narzędzi teorii entanglement oraz koncepcji obrządku pogrzebowego jako usytuowanych w kontekście wyborów społecznych, scharakteryzowane zostały cechy mykeńskiego rytuału funeralnego mieszkańców Kos oraz procesy przejmowania i odpowiedzi na kulturę helladzką przez lokalną społeczność, głęboko zakorzenioną we własnej tradycji. Praca, wykorzystując dane archeologiczne z regionu Dodekanezu, przyczynia się także do zdefiniowania sposobów partycypowania społeczeństwa Kos w nowej sytuacji polityczno-kulturowej okresu późnej epoki brązu, zdominowanej przez kulturę mykeńską.Item Old Tombs, New Tenants. Third Intermediate Period and Late Period Reuse of Theban Tombs(2021) Kaczanowicz, Marta; Koliński, Rafał. Promotor; Ćwiek, Andrzej. PromotorThe purpose of this study was to investigate the strategies of the reuse of tombs from the Egyptian necropolis of Thebes in the Third Intermediate Period and Late Period (1076-332 BCE). My aim was to analyse the available data on the reuse of Theban tombs, offer some observations regarding the patterns and developments, examine previous scientific hypotheses, and try to better understand the phenomenon of the popularity of the reuse of tombs by the population of Thebes in the first millennium BCE. Chapters 1-3 contain a summary of the historical events of the Third Intermediate Period and Late Period, a general description of methods used in this work and presentation of data in the Catalogue, as well as criteria of dating burials discovered in reused monuments. Chapter 4 examines the topography of the Theban necropolis with respect to the reuse of tombs, as well as possible links between the reused structures and other monuments. In Chapter 5, I focus on the technicalities of the reuse: burials were divided into five types, according to the feature in which they were deposited. Chapter 6 turns to the notions of reuse and sacred space, and examines the perception of the tomb reuse by the Thebans living in the first millennium BCE. In Chapter 7, I address the question of the identity of the new occupants of reused tombs. In Excursus, several remarks regarding the very specific kind of tomb reuse, the so-called ‘caches’, are offered. In Chapter 8, I attempt to put the phenomenon of tomb reuse in the context of more general changes that took place in Egypt in the first millennium BCE.Item Opowieść o wodzie, piasku i ludziach: rola wody w życiu społecznym miast-oaz Królestwa Szan Szan(2021) Hanus, Kasper; Rączkowski, Włodzimierz. PromotorCelem rozprawy jest przedstawienie relacji pomiędzy władzą polityczną a gospodarką wodną w antycznym Królestwie Szan Szan, które istniało na terenie współczesnego Regionu Autonomicznego Sinciang-Ujgur Chińskiej Republiki Ludowej. Odwołując się do teorii „społeczeństw hydraulicznych”, zaproponowanej przez Karla Wittfogela, praca przedstawia model systemu władzy, którego jednym z filarów było zapewnienie bezpieczeństwa wodnego społeczeństwu rozwijającemu się w jednym z najsuchszych regionów na świecie. Model ten jest weryfikowany w oparciu o analizę danych archeologicznych i historycznych. Szczególną rolę odgrywają dane archeologiczne pozyskane poprzez analizę zobrazowań satelitarnych o bardzo dużej rozdzielczości. Zweryfikowany i uszczegółowiony model przedstawia społeczeństwo, którego poszczególne elementy systemu politycznego były nastawione na zapewnienie maksymalnej stabilności politycznej, gdyż jakikolwiek okres niepokojów społecznych mógłby doprowadzić do utraty możliwości utrzymania skomplikowanego sztucznego systemu gospodarowania wodą – bez którego zapewnienie bezpieczeństwa wodnego (wliczając w to zapewnienie dostępu do wody poszczególnym gospodarstwom domowym oraz zależnemu od irygacji rolnictwu) byłoby niemożliwe.Item Osadnictwo z epoki żelaza i okresu hellenistycznego w Çatalhöyük w kontekście regionalnym Środkowej Anatolii(2020) Hordecki, Jędrzej; Marciniak, Arkadiusz. PromotorÇatalhöyük jest doskonale znanym stanowiskiem neolitycznym. W trakcie intensywnie zakrojonych badań prowadzonych przez ponad 25 lat odnalezionych zostało tam wiele pozostałości po osadnictwie późniejszym niż neolityczne. Problematyka późnego osadnictwa nigdy nie doczekała się pogłębionej analizy i kompleksowego opracowania. Przedmiotem mojej dysertacji jest osadnictwo z epoki żelaza i okresu hellenistycznego w Çatalhöyük w kontekście regionalnym środkowej Anatolii. Pierwszym celem pracy jest przeprowadzenie szczegółowej analizy nawarstwień po-chalkolitycznych, które zostały odkryte na stanowisku. Drugim celem jest kompleksowa analiza rozpoznanych przemian osadniczych w kontekście regionalnym. Najważniejszym elementem pracyjest rozdział poświęcony interpretacji nawarstwień post-chalkolitycznych odnalezionych na stanowisku. Przedstawiam w nim rozwój osadnictwa w kolejnych okresach I tys. p.n.e. W rozdziale tym zebrane zostały wszystkie zaprezentowane wcześniej informacje dotyczące obiektów osadniczych i ich stratygrafii. Rozpoznane zmiany w czasie zostały odniesione do przemian jakie zachodziły w tym okresie na obszarze środkowej Anatolii. Moja dysertacja stanowi ważny wkład do dyskusji na osadnictwem w epoce żelaza i okresie hellenistycznym w Anatolii. Prezentowane wyniki dotyczą bowiem nie dużych miast i doskonale przebadanych stanowisk, ale stanowiska o charakterze wiejskim. Jak pokazują jednak wyniki mojej pracy, osady w Çatalhöyük mogą być w bezpośredni sposób łączone z wydarzeniami historycznymi. Ponadto w pewnym zakresie pozwalają na uszczegółowienie i reinterpretację dotychczasowego stanu wiedzy. Stanowią również ważny przyczynek do dalszych prac nad zagadnieniem osadnictwa w okresach epoki żelaza i hellenistycznym w środkowej Anatolii, które są rozpoznawane na mniejszych stanowiskach.Item Pleszewski mikroregion osadniczy społeczności łużyckich pól popielnicowych w późnej epoce brązu i we wczesnej epoce żelaza(2020) Szczurek, Grzegorz; Kaczmarek, Maciej. PromotorPrzedstawiona rozprawa stanowi pierwsze szczegółowe studia nad społecznościami łużyckich pół popielnicowych w południowo-wschodniej Wielkopolsce. Za właściwą dla zainicjowania systematycznych prac nad osadnictwem w późnej epoce brązu i początkach epoki żelaza w dorzeczu Prosny uznano koncepcję badań mikroregionalnych. Okolice Pleszewa zajmują na mapie archeologicznej tej części Wielkopolski miejsce szczególne. Okres rozwoju społeczności łużyckich pól popielnicowych jest tam reprezentowany przez wartościowy korpus źródeł, który został poddany gruntownej procedurze analitycznej. Z obszaru, położonego przede wszystkim w środkowym dorzeczu lewego dopływu Prosny – rzeki Ner, znane są z wieloletnich badań wykopaliskowych dwie nekropolie – w Pleszewie i Brzeziu, pow. pleszewski, na których ujawniono łącznie 667 zespołów grobowych; ponadto skarby i liczne punkty osadnicze zarejestrowane podczas badań przeprowadzonych w ramach "Archeologicznego Zdjęcia Polski". Szczególnie korzystne uwarunkowania źródłowe predestynowały pleszewskie skupisko osadnicze do objęcia studiami mikroregionalnymi, dającymi możliwość odpowiedniego powiązania głównie źródeł sepulkralnych z całym kontekstem środowiskowo-kulturowym.Item Rozwój osadnictwa w północnym Iraku od okresu Hassuna do Niniwa 5 (6500-2600 p.n.e.)(2019) Mardas, Joanna; Koliński, Rafał. PromotorCelem niniejszej pracy doktorskiej było zbadanie w jaki sposób działalność człowieka kształtuje osadnictwo na przykładzie prehistorycznego [od okresu Hassuna do Niniwa 5 (6500 – 2600 BC)] osadnictwa na terenie północnego Iraku oraz częściowo również na terenie północno-wschodniej Syrii. W niniejszej pracy wykorzystano wyniki polskiego projektu Settlement History of Iraqi Kurdistan (UGZAR) kierowanego przez prof. dr. hab. Rafała Kolińskiego (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza), a także dostępne dotychczasowe wyniki projektów z grupy The Assyrian Landscapes Research Group oraz rezultaty wcześniejszych badań wykopaliskowych i powierzchniowych prowadzonych na sąsiadujących terenach. Rozwój osadnictwa analizowany był z perspektywy zakładającej sprawczość człowieka jako elementu kształtującego osadnictwo. Zgodnie z podejściem Żaka (1977) i Rączkowskiego (1997) sprawczość człowieka przejawia się w ekonomii, relacjach społecznych oraz ideologii czy też „filozofii życia”. W pracy podjęto również próbę spojrzenia na dane pochodzące z badań powierzchniowych z uwzględnieniem problemu współczesności osad. Stanowiska pochodzące z jednego okresu są często traktowane tak jakby były sobie współczesne, co prowadzi do statycznego ujęcia osadnictwa. Celem spojrzenia na osadnictwo jako dynamiczny proces wykorzystano założenia modelu Dewar’a (1991) oraz równania Kinthig’a (1994).Item Pamięć o krajobrazie jako kategoria analizy archeologicznej(2019) Żuk, Lidia; Rączkowski, Włodzimierz. PromotorCelem dysertacji jest określenie relacji między pamięcią i krajobrazem. Jest ona próbą interpretacji krajobrazu jako palimpsestu z perspektywy pamięci społecznej rozumianej jako wyraz świadomej refleksji nad przeszłością. Odwołując się do teorii pamięci J. Assmanna i przestrzennych ram pamięci M. Halbwachsa autorka proponuje koncepcję topografii pamięci rozumianej jako społecznie ukształtowanego zasobu wiedzy o krajobrazie, w której zawiera się w sieć miejsc pochodzących z różnych horyzontów czasowych. W toku interakcji społecznej zyskują one określone znaczenia: nacechowane pozytywnie znaki czasu, ambiwalentne miejsca nieoswojone oraz pozbawione znaczeń miejsca zapomniane. Kategorie analityczne zostają następnie zaaplikowane w interpretacji śladów przeszłych społeczności wokół wsi Rudston w północnej Anglii w ramach chronologicznych zamykających się między neolitem a późną epoką żelaza. Interpretacja różnych zjawisk prowadzi do wniosku, że przeszłe miejsca miały ambiwalentny charakter, jednocześnie nacechowane pozytywnie i negatywnie. Były znakami obcości/ znakami swojskości, które mogły odgrywać istotną rolę w powstawaniu krajobrazu o ile zostały zinterpretowane przez przeszłe społeczności i zyskując nowe znaczenia.Item Architektura gotycka na Ostrowie Tumskim w Poznaniu. Studium architektoniczno-archeologiczne(2019) Antowska-Gorączniak, Olga; Kóčka-Krenz, Hanna. PromotorCelem pracy jest ukazanie architektury gotyckiej na Ostrowie Tumskim w Poznaniu oraz przekształceń i zagospodarowania terenu wokół budynków w oparciu o badania archeologiczne prowadzone w latach 1938-2017. Praca składa się z dwóch części – opisowej, która jest analizą i interpretacją materiału źródłowego oraz części drugiej – katalogu, który jest bazą źródłową. W części tekstowej omówiono zachowane budynki i rozpoznane relikty z podziałem na obiekty sakralne i towarzyszące im cmentarze, budynki mieszkalne, architekturę obronną, pozostałe budynki kościelne (np. szkołę) oraz tzw. małą architekturę (np. drogi, mosty, ogrodzenia). Uzupełniającym zagadnieniem jest detal architektoniczny, a w szczególności ceramika budowlana i możliwości, jakie daje analiza stylistyczna oraz materiały porównawcze, które pozwalają dla części źródeł wskazać warsztaty budowlane. Przyjęty zakres chronologiczny dla rozważań zawiera się między poł. XIII w., kiedy nastąpiła translokacja Poznania na lewy brzeg rzeki Warty, a 2 dekadą XVI w. (śmierć biskupa Jana Lubrańskiego). Postawiono pytanie jak architektura i jej najbliższy kontekst zmieniały się po przekazaniu terenu biskupstwu poznańskiemu. Odniesieniem do badań jest starsza zabudowa grodowa i równoległa zabudowa miasta lokacyjnego. Na podstawie przeprowadzonej analizy ustalono kryterium wyboru miejsca pod zabudowę (tradycja, bezpieczeństwo, prestiż), określono przemiany dotyczące stosowanych technik budowlanych i użytych materiałów, warunki zabudowy mieszkalnej, stylistykę i estetykę architektury i jej elementów, co w określonych przypadkach przełożyło się na wskazanie warsztatu budowlanego.