Laesio enormis i wyzysk. Tradycja prawna a przeciwdziałanie nieekwiwalentności świadczeń w prawie prywatnym Austrii, Niemiec i Polski

Abstract

Rozprawa dotyczy problemu granicy zasady swobody umów, w zakresie w jakim w europejskiej tradycji prawnej wyznaczają ją dwie instytucje prawne - laesio enormis i wyzysk. Obszar badawczy niniejszej pracy zdeterminowany został zakresem zastosowania tychże instrumentów prawnych, stanowiących remedia dla przypadków, gdy rażąca dysproporcja świadczeń ma charakter obiektywny i istnieje w momencie zawarcia umowy wzajemnej. Obecnie obowiązujące regulacje w Austrii, Niemczech i w Polsce stanowią warianty jednej lub drugiej wyróżnionej instytucji. Pracę otwiera rozdział dotyczący laesio enormis w prawie rzymskim i tradycji romanistycznej. Trzy dalsze rozdziały stanowią rdzeń pracy i poświęcone są problemowi nieekwiwalentności świadczeń w kolejno – austriackim, niemieckim i polskim systemie prawnym. W każdym z rozdziałów krytycznie przedstawiono historię i ewolucję omawianych instytucji. Aspekty komparatystyczne pracy dotyczą tak płaszczyzny poziomej (porównanie samych systemów prawnych), jak i pionowej tj. chronologii (w przypadku niemieckiego i austriackiego systemu prawnego od XIX wieku do współczesności, a w przypadku Polski od drugiej dekady XX w.). Pracę zamyka podsumowujący rozdział piąty, w którym wyrażono potrzebę odejścia od regulacji szczegółowych w celu poddaniu przypadków rażącej nieekwiwalentności świadczeń pełniejszemu oddziaływaniu klauzuli generalnej dobrych obyczajów.

The dissertation concerns the issue of the limits of freedom of contract, in so far as it is determined in the European legal tradition by two legal institutions - laesio enormis and the rule of exploitation. The research field of this study was determined by the scope of application of aforesaid legal instruments which constitute remedies for cases in which gross disparity of benefits occurs in mutual contracts. Current regulations in Austria, Germany and Poland are variants of either of these remedies. Comparative aspects of this study include horizontal plane (comparison of legal systems) and vertical plane, i.e. chronology (in the case of the German and Austrian legal system – starting form the 19th century, in the case of Poland starting from the 20th century). The aim of the first chapter was to outline the history and influence of laesio enormis in the Roman law and its further reception in Europe. Three following chapters constitute the core of the work and are dedicated to the issue of inequality in exchange, subsequently - in the Austrian, German and Polish legal systems. These chapters concern critical analysis of codification efforts, legal regulation and its evolution. The last (fifth) chapter contains a summary as well as the postulate to abandon too-detailed regulations governing the issue in order to strengthen the impact of the general clause of good morals.