Hominem imitantia. Modernistyczna antropologia podmiotu w polskiej prozie międzywojennej

Abstract

Praca ma za zadanie prześledzić sposoby objawiania się figur w formie antropomorficznych obiektów, które sygnalizują problematykę ludzkiej podmiotowości. Gdy przyjrzymy się utworom z początku XX wieku, w których pojawiają się człekopodobne konstrukcje, zauważymy, że związane jest to w szczególny sposób z kulturą modernistyczną. Interesujące mnie byty stają się odzwierciedleniem przemian ludzkiego Ja.Pod pojęciem Hominem imitantia, który rozumiem jako „rzeczy naśladujące człowieka”, kryją się trzy literackie postacie, będące wyobrażeniem istoty ludzkiej: człowiek-maszyna, manekin oraz lalka. Zastosowany w tytule pracy termin Hominem imitantia oznacza rzeczy, które cechuje to, że tworzone były dla wyrażenia aktualnego doświadczenia – jako prefiguracje kryzysowego światoodczucia. Aby nadążyć za przemianami technologiczno-mentalnymi, człowiek nowoczesny musiał podjąć wysiłek ponownego ukonstytuowania swojej tożsamości, dając zarazem świadectwo poczucia swej jednorazowości. Wyobrażenie podmiotu ludzkiego na wzór maszyny, lalki lub manekina pozwalało uczynić go aktualnym i nowym. Moim zamiarem nie było tworzenie historii motywu manekina, lalki i człowieka-maszyny ani generalnej teorii kryzysowości. Przedmiot rozprawy, Hominem imitantia, jest przede wszystkim metaforą nowoczesności, i unaocznia sposób, w jaki człowiek odbiera świat zewnętrzny. Moje rozważania zmierzają bowiem do szerszej charakterystyki modernistycznej antropologii podmiotu, utrwalonej w polskiej prozie międzywojennej, z której wybieram tylko niektóre reprezentatywne dla problemu warianty. The main concept of this thesis is the analysis of three figures characteristic for the period of modernistic crisis subjection: a mannequin, a human-machine and a doll. It is not meant to be the history of these motives. The aim of this work is to show their function in the twentieth century which, according to the author, appear to indicate the position of an individual experiencing a multi-plane crisis. Modernisism together with invenitable conviction of the end of all obviousness is the background for the developing thread of fakeness of the chosen by the author figures. Bringing back the modernisism in this thesis has got one more cosequence: it unables the posibility to answer the results of the 20th century so called „self” crisis. The contemporary crisis differs from the former ones. It means that it laste continously and it is final. However, bearing in mind that the crisis became the factor constituting the modern essence of existance, should it be concerned in negative acsiology only? The motive of mannequine, a human-machine and a doll has always been prezent in human culture. Most often it used to be the symbol of a substitution of a man by human-like figure, it also indicated the possibility of exchanging some parts of a human being. This motive could be considered as a warning of excessive mechnisation which may lead to deformation changing a man into an artificial being.