Portret performatywny. Ślad, wymazywanie, nieobecność

Abstract

Celem pracy jest przedstawienie problematyki portretu w świetle badań estetyki performatywnej, estetyki performatywności i dramatycznej teorii literatury. Pozwalają one spojrzeć na każde dzieło indywidualnie i jednostkowo, nie tworząc narzuconych kanonów oraz nie wyznaczając swoistych atrybutów performatywności, jakie musiałyby posiadać dzieła, by do nich należeć. Wielość form i środków przejawiania się cech performatywnych umożliwia rozpatrywanie każdego dzieła z nowej perspektywy, nie narzucając jednocześnie żadnych metodologicznych schematów czy modeli. Dramatyczność jest ściśle powiązana z performatywością poprzez wspólne cechy i narzędzia. Każde performatywne działanie twórcze jest również dramatyczne, gdyż poprzez pęknięcia i szczeliny konstrukcyjne lub interpretacyjne wytwarza wewnętrzne napięcie między dziełem i odbiorcą, między dziełem i światem na zewnątrz niego. Przyjęta tu nadrzędna kategoria portretu ma za zadanie w pewnej mierze uporządkować i zawęzić niedookreślony obszar performatywnych obrazów, natomiast pojawiające się w podtytule pracy pojęcia „śladu”, „wymazywania” i „nieobecności” wskazują najbardziej charakterystyczne obszary interpretacyjne, w których można dostrzec różne przejawy performatywności wizerunków. Rozprawa podzielona została na trzy części poświęcone portretom literackim, malarskim i fotograficznym.

The aim of this work is to present the issues concerning portrait from the perspective of performative aesthetics, aesthetics of performativity and dramatic theory of literature. All of them allow for contemplating each work of art in an individual way, without imposing any canons, and without requiring any characteristics of performativity that a work of art would need to possess in order to belong to those canons. The plurality of forms and means of manifesting such attributes allows an individual to contemplate each work from a new perspective, without enforcing methodological patterns or models. The dramatic quality, is strongly bound with performativity through common qualities and tools. Each creative performative act is also dramatic, as it creates inner tension between the work of art and the audience, between that work and the world outside of itself, through structural and interpretational cracks and slits. The overriding category of portrait applied herein is supposed, to some degree, to organize and narrow down the domain of performative images, whereas the terms “trace,” “erasing” and “absence” point to the most characteristic domains of interpretation, in which various manifestations of image performativity could be seen. The three-part structure of the dissertation is a direct result of selecting three domains of art: literature, painting and photography.