Determinanty przywództwa w edukacji

Abstract

Wiek XXI jest wyzwaniem dla wszystkich przestrzeni: politycznych, biznesowych, ekonomicznych, kulturowych i, co najważniejsze, edukacyjnych. Kreuje sukcesy i porażki dla wielu ludzi – młodych, starszych, dzieci i ich rodziców, uczniów oraz nauczycieli. Determinuje kulturę także w przestrzeni edukacyjnej, bowiem decyduje o karierze i awansie zawodowym nauczycieli i dyrektorów szkół, o świadomości i wiedzy uczniów dotyczących obecnego świata i ich przyszłości. Moim zdaniem to temat, ale i problem PONADCZASOWY. Według mnie, współczesna szkoła jest „społecznym lustrem” kulturowym i poznawczym. W niej realizują się wszystkie procesy społecznego zarządzania, kierowania i przewodzenia – nie tylko edukacyjnego. Szkoła to platforma wielu problemów: personalnych, zawodowych, zadaniowych, towarzyskich, kulturalnych, doświadczania sukcesów i porażek. Szkoła to miejsce dojrzewania emocjonalnego i intelektualnego, uczenia się o nowym świecie i zarządzaniu nim w najbliższej przyszłości. Współcześnie, idea przywództwa edukacyjnego to inkluzja idei zarządzania, kierowania, autorytetu, tutoringu, coachingu, menedżerstwa. Przywództwo edukacyjne jest ideą, formatem intelektualnej kultury zarządzania, odpowiedzialności personalnej i zadaniowej. Kierowanie natomiast to format organizacyjnego sukcesu personalnego, zespołowego, zadaniowego. Idea przywództwa edukacyjnego jest najwyższym poziomem rozumienia, dlaczego warto uczyć się dla siebie, dlaczego warto mądrze nauczać innych, dlaczego wiedza zdobyta w szkole, jest tak ważna dla uczniów w ich przyszłym życiu zawodowym. Według mnie, rozumienie istoty idei przywództwa edukacyjnego oraz jego realizacja metodyczna i pedagogiczna we współczesnej szkole powinna być głównym filarem dla nauczycieli i dyrekcji szkół. Współczesne pokolenia uczniów szkół podstawowych i średnich doświadczają dynamicznych procesów rozwojowych i kulturowych. Zatem, ważna jest analiza dynamizmów zjawisk w środowiskach dzieci i młodzieży oraz ich nauczycieli, by naczelna idea przywództwa edukacyjnego była adekwatna dla ich potrzeb oraz umiejętności decydowania o swoim rozwoju intelektualnym, kulturowym i społecznym. Idea przywództwa edukacyjnego, w środowisku uczniowskim i nauczycielskim, decyduje o sukcesie i porażce, o autorytecie i prestiżu, o wartości wiedzy teoretycznej i praktycznej. Również decyduje o rolach ważnych dla ucznia i nauczyciela: tutora, coach, mentora, menedżera, lidera, przewodnika. Realizując tę ideę, nauczyciel może przygotować swojego ucznia do różnych życiowych ról w jego przyszłości, może rozumieć podmiotowość współczesnych uczniów; rozumieć, że uczniowie mogą być jego nauczycielami i edukacyjnymi partnerami w przestrzeni współczesnej edukacji. W swoim projekcie badawczym wyznaczyłam 3 cele: 1) cel teoretyczny – model edukacyjnego przywództwa (DLA ucznia i nauczyciela) w psychologicznym, dydaktycznym, społecznym i aksjologicznym wymiarze; 2) cel poznawczy – wiedza uczniów i nauczycieli o przywództwie edukacyjnym, wiedza nauczycieli o sobie samych oraz ich wyobrażenie siebie w roli edukacyjnego lidera; 3) cel praktyczny – włączenie idei przywództwa edukacyjnego w program akademickiego kształcenia przyszłych nauczycieli. Głównym celem moich badań była analiza atrybutów przywództwa edukacyjnego w środowisku nauczycielskim i uczniowskim. Główny cel moich badań był oparty na trzech celach szczegółowych: 1) analiza czynników ważnych dla przywództwa w przestrzeni edukacyjnej i edukowanej; 2) analiza literatury pedagogicznej pod kątem obrazu nauczyciela jako przywódcy w edukacji; 3) analiza czynników ważnych dla przywództwa w środowisku uczniowskim. Wyznaczone cele badawcze pozwoliły zredagować trzy szczegółowe problemy badawcze: 1) Jakie czynniki i dlaczego są ważne dla przywództwa w przestrzeni edukacyjnej i edukowanej? 2) Jaki obraz nauczyciela-leadera jest prezentowany w literaturze pedagogicznej? 3) Jakie czynniki i dlaczego są ważne dla przywództwa w środowisku uczniowskim? Opierając się na powyższych celach i problemach, zaprojektowałam trzy szczegółowe hipotezy robocze: 1) Rola nauczyciela jako lidera, w przestrzeni edukacyjnej i edukowanej zależy od etyki zawodowej, autorytetu pedagogicznego oraz umiejętności interpersonalnych oraz obrazu nauczyciela – lidera w środowisku uczniowskim; 2) Literatura pedagogiczna prezentuje spersonalizowane nauczycielskie kwalifikacje i kompetencje oraz ideę kształcenia innowacyjnego, ważnych dla podmiotowości i podmiotowych relacji nauczyciel – uczeń; 3) O roli ucznia-lidera decyduje kultura, środowisko społeczne, szkolne sukcesy i porażki, poziom uczniowskiej wiedzy teoretycznej, ekonomiczny status ucznia, jego autorytet wśród przyjaciół oraz różnice w ocenie jego osoby przez nauczyciela i uczniów z jego klasy. W realizacji projektu badawczego zastosowałam metody: jakościowe (analiza dokumentów z ministerstwa edukacji, regulamin awansu zawodowego nauczycieli oraz statuty szkół: podstawowej, gimnazjum i szkoły średniej) i ilościowe (kwestionariusz ankiety dla uczniów, nauczycieli i dyrektorów szkół: podstawowej, gimnazjum i szkoły średniej). Badania zostały zrealizowane w szkołach, w 22 miastach, miasteczkach i wsiach. Populację badawczą stanowili: 1350 uczniów, 330 nauczycieli, 130 dyrektorów oraz 440 studentów WPA UAM. W sumie w projekcie badawczym wzięło udział 2250 osób (75% kobiet, 25% mężczyzn oraz 55% dziewcząt i 45% chłopców). Na podstawie wyników badań w projekcie badawczym, najważniejszymi determinantami przywództwa edukacyjnego stały się: edukacja, wiedza, procesy aksjologiczne i powołanie. W toku analizy wyników badań, determinanty edukacyjnego przywództwa podzieliłam na zewnętrzne i wewnętrzne. Dla zobrazowania zespołu zewnętrznych determinantów przywództwa edukacyjnego, zaprojektowałam edukacyjny SZEŚCIAN – RUBICON, który zawiera w sobie filary edukacyjnego przywództwa – byt podmiotowy, pedagogika transcendentna, heureza, przywództwo, nauczyciel – przewodnik i przewodnik – przywódca. Wewnętrzny wymiar przywództwa edukacyjnego został zaprojektowany pod postacią Triangulacyjna Spirala Pedeutologiczna zawierająca w sobie: nauczycielską spiralę (edukacyjną, dydaktyczną, deontyczną, organizacyjną i społeczną) i uczniowską spiralę (zawierającą czas, rozwój, role, socjalizację, poziomu adolescencji, obiektywizm/subiektywizm i środowisko). Najważniejszym autorskim narzędziem analizy kwalifikacji i kompetencji nauczyciela oraz ucznia do/dla roli edukacyjnego przywódcy, stał się kwestionariusz KEUP – pozwalający analizować i weryfikować nauczycielskie relacje szkolne oraz pozycję ucznia w środowisku szkolnym. W zakończeniu warto skonkludować, że współcześnie coraz częściej nauczyciele doświadczają niskiego poziomu społecznego prestiżu zawodu nauczyciela oraz skutków konfliktu programowego nauczania pomiędzy Ministerstwem Edukacji a środowiskiem nauczycielskim. A nowe emocjonalne problemy w środowisku uczniowskim, spowodowane 2-letnią nauką online, w czasie trwania pandemii generują potrzebę nowych kompetencji. Należy podkreślić, że dla współczesnych uczniów obecna – tradycyjna organizacja szkolna jest nieatrakcyjna, wiedza teoretyczna – książkowa jest mało ciekawa, a awans zawodowy nauczycieli ma herbartowskie ujęcie. Istnieje potrzeba nowoczesnego kształcenia nauczyciela: kreatywnego, empatycznego, wiedzącego jaką wartość i znaczenie mają edukacyjne relacje zwrotne współczesnego przywódcy edukacyjnego. Współczesny nauczyciel powinien permanentnie szukać odpowiedzi na pytania: jak edukować uczniów, aby wiedzieli: kim są?; kim stają się horyzontalnie?; kim powinni być wertykalnie? Idea przywództwa edukacyjnego jest portretem „nauczyciela jutra”, to model życiowego sukcesu dla nauczyciela i dziecka w świetle naczelnych wartości: PRAWDY, DOBRA i PIĘKNA.